Punktem odniesienia dla Natalii Soral jest jej rodzinna Łódź, dawny ośrodek przemysłowy i trzecie co do wielkości miasto w Polsce. Zanim została praktycznie zdziesiątkowana podczas Holokaustu, społeczność żydowska w mieście liczyła prawie ćwierć miliona osób - jedną trzecią wszystkich mieszkańców.
Znana jako "Manchester Polski", Łódź tętniła życiem dzięki fabrykom włókienniczym i warsztatom, a także jesziwom, synagogom i ośrodkom życia chasydzkiego. Była domem dla dużej grupy chasydów aleksandryjskich, która została niemal całkowicie wymazana podczas Holokaustu.
Natalia Sorel należy do nowego pokolenia Polaków, którzy są zafascynowani długą i tragiczną żydowską przeszłością swojego kraju.
Natalia Sorel należy do nowego pokolenia Polaków, których urzeka długa i tragiczna żydowska przeszłość ich kraju.
Dziś Soral, entuzjastka fotografii i studentka historii sztuki, z pasją odkrywa i chroni żydowską przeszłość swojego miasta.
P: Co sprawiło, że zainteresowałaś się judaizmem i społecznością żydowską? Czy było to coś w Twojej rodzinie?
Nasza rodzina nie ma żadnej żydowskiej historii, o której byśmy wiedzieli, ale nie jesteśmy też katolikami. Zaczęło się to, gdy miałam piętnaście lat. Zawsze byłam wrażliwa na Holokaust i na to, co się działo w Polsce. Kiedy zagłębiłem się w temat, zdałem sobie sprawę, że choć Holokaust mógł tragicznie zakończyć większość żydowskiego życia tutaj, to judaizm jest czymś więcej. Zacząłem nawiązywać kontakty z nielicznymi Żydami, którzy mieszkają w Łodzi i zacząłem uczyć się jidysz z pomocą przedwojennego słownika jidysz-polskiego. Poszłam na trzytygodniowe seminarium jidysz w Warszawie i zobaczyłam, jak bardzo kocham ten język.
P: Jakie to niezwykłe? Jak dużo Twoi rówieśnicy wiedzą o żydowskiej historii Polski i Holokauście?
Moje pokolenie ma dostęp do większej ilości informacji niż nasi rodzice, ponieważ wychowaliśmy się w wolnym, demokratycznym kraju, gdzie informacje i wiarygodne źródła są dostępne. Starsze pokolenie nie miało takiego dostępu do prawdy historycznej, bo wtedy wszystko musiało być zgodne z sowiecką propagandą. Teraz możemy sprawdzać źródła i wyrabiać sobie własne poglądy.
Jasne, jest niewielka mniejszość krytyków, ale oni są bardzo na marginesie i nie reprezentują tego, co większość z nas ceni i w co wierzy.
Jest wielu odważnych i uczciwych polskich historyków, którzy skupiają się na dokumentowaniu Holokaustu. Czytałem ich książki i staram się dowiedzieć jak najwięcej.
Większość ludzi jest ciekawa i chce się uczyć, a ja wierzę, że im więcej informacji jest dostępnych, tym lepiej dla nas wszystkich.
P: Czy kiedykolwiek byłaś w tętniącej życiem społeczności żydowskiej? Czy kiedykolwiek opuściłaś Polskę?
Nie, wszystkie moje doświadczenia są stąd. Byłam w Krakowie i Warszawie, gdzie jest więcej Żydów. W Krakowie widziałam na ulicy wyraźnie żydowskich ludzi, co było dla mnie bardzo odmienne i ekscytujące, ponieważ dało mi wyobrażenie o tym, jak mogło wyglądać żydowskie życie tutaj przed wojną.
P: Czy spotkała Pani kogoś, Żyda lub Polaka, kto pamięta Żydów mieszkających kiedyś w Łodzi?
Nie bezpośrednio, ale kiedyś oprowadzałem izraelską parę. Ojciec żony pochodził z Łodzi i wiedziała dużo o jego przeszłości, o masarni, w której pracował, o synagodze, w której się modlił. Mogłem sobie wyobrazić, jak kiedyś wyglądało to miejsce, z szyldami w jidysz na sklepach i krzątającymi się Żydami.
Budynki wciąż tu są, ale ludzi nie ma.
P: Czy spacerując po ulicach Łodzi, można dostrzec jakieś ślady tego, co było kiedyś?
Na zniszczonych przez warunki atmosferyczne słupkach drzwiowych widać rowki, w które wmontowane były mezuzy.
Na zniszczonych przez warunki atmosferyczne odrzwiach widać jeszcze rowki, w które wmontowane były mezuzy.
Jeśli ma się dobrego przewodnika, to tak. Wiele z przedwojennych budynków przetrwało.
Duża część tego miasta została zbudowana przez Izraela Poznańskiego, którego pałac stoi w centrum miasta, a obecnie mieści się w nim Muzeum Miasta Łodzi.
Jeśli umiesz patrzeć, możesz zobaczyć ślady na drzwiach, gdzie niegdyś znajdowały się mezuzy, konstrukcje na suki na podwórkach i inne wskazówki dotyczące życia żydowskiego.
Kiedyś w Łodzi było 200 synagog i sztiebel. Teraz są dwie, tylko jedna z nich pochodzi z czasów przedwojennych.
Być może najbardziej znaczącym śladem naszej żydowskiej przeszłości jest cmentarz żydowski, jeden z największych w Europie, na którym znajduje się potężne mauzoleum Poznańskiego.
Kiedyś był bardzo zniszczony i zaniedbany. Jednak od 1980 roku jest wpisany do rejestru zabytków i podlega ochronie prawnej.
Jest to piękne miejsce, z starymi drzewami i zielenią. Wiosną ptaki śpiewają, a ludzie uwielbiają tam spacerować.
Ale to nie jest zwykły park. Bardzo związałam się z tym miejscem i z ludźmi, którzy są tam pochowani, także z tymi, którzy spoczywają w zbiorowych mogiłach, którzy zginęli w getcie łódzkim, drugim co do wielkości getcie w Polsce.
P: Skoro większość Żydów w Polsce nie żyje od kilku pokoleń, jakie znaczenie dla Polaków ma dziś ludność żydowska?
Żydzi wnieśli tak wiele do polskiej kultury i historii. Ludzie nawet nie zdają sobie sprawy, jak bardzo żydowscy poeci, artyści i innowatorzy są nieodłączną częścią tego, czym jest dzisiejsza Polska.
Jest nawet wiele słów w jidysz, które są teraz częścią języka polskiego. Jemy pleciony chleb zwany chałką, nazwany tak na cześć żydowskiej chałki. Mówimy git jak OK, polskie słowo mecyje pochodzi od jidysz metzia, czyli niezwykłe znalezisko, a cymes od tzimmes, czyli o czymś naprawdę dobrym.
Chałki zrobione przez mamę Natalii.
Nie zrozumiemy, kim jesteśmy my, Polacy, jeśli nie zrozumiemy narodu żydowskiego, który przez wieki żył w Polsce i współtworzył ją.
Poszukiwanie i przyjmowanie prawdy nie jest niepatriotyczne. Nie muszę ukrywać ani bronić strasznych rzeczy, które zostały zrobione, tylko dlatego, że sprawcy mówili tym samym językiem co ja, albo że wydarzyło się to w miejscu, w którym mieszkam.
Musimy uznać przeszłość i pracować nad tym, aby to się już nigdy nie powtórzyło.
P: W jaki sposób uczysz się o judaizmie?
Mam kilka książek - wspomniałam wcześniej o moim słowniku jidysz, czytałam też Tanach - jest też kilka dobrych źródeł w języku polskim, ale nie jest ich wystarczająco dużo.
Uważam, że Chabad.org jest wspaniałym źródłem wiedzy. Odkryłam tę stronę, kiedy próbowałam dowiedzieć się czegoś o żydowskich miesiącach i szybko zauważyłam, że mogę się tam dowiedzieć o wszystkim, co żydowskie.
Mam nadzieję, że na studiach magisterskich skupię się na judaizmie, a następnie podzielę się tym, czego się nauczę z moimi rodakami. Z jednej strony chcę mówić prawdę, nawet jeśli jest ona bolesna, ale jednocześnie mam nadzieję, że dzięki temu judaizm stanie się dostępny i przystępny dla jak największej liczby osób.
https://www.chabad.org/library/article_cdo/aid/5329610/jewish/This-Polish-20-Year-Old-Is-in-Love-With-Judaism.htm
Rabin Menachem Posner jest redaktorem naczelnym Chabad.org, największego na świecie żydowskiego portalu informacyjnego. Pisze, bada i redaguje dla Chabad.org od 2006 r., kiedy to otrzymał dyplom rabiniczny w Centralnej Jesziwie Tomchei Temimim Lubavitch. Mieszka z rodziną w Chicago, Ill.
