Podczas Wielkiego Postu NAGRALIŚMY nabożeństwo Gorzkich Żali w głównej świątyni mojej parafii – czyli w Kolegiacie Kórnickiej. Teraz Janek Sobczak zmontował z tego internetowy filmik – zilustrowany dawnymi i nowymi fotografiami z Kolegiaty[aby obejrzeć na Youtubie – kliknąć proszę tu]. Zapewniam, że jest co oglądać. Część zdjęć i rysunków pochodzi ze zbiorów Biblioteki Kórnickiej PAN – część to dzieła Mikołaja Potockiego, świetnego mistrza obiektywu. Kilka wreszcie ma wymiar skromny, ale za to współczesno-dokumentalny. Większość ukazuje wnętrze lub wyposażenie naszej świątyni sprzed kilkuset, stu kilkudziesięciu, czy kilkudziesięciu laty. Śpiewający Gorzkie Żale mają te rzeźby i płótna przed oczami. Jest też czego posłuchać – bo samo nagranie zarejestrowało nie dzieło sztuki, lecz autentycznie przeżywane nabożeństwo, z jego lokalnymi, melodyjnymi odmianami.
A TERAZ
O GORZKICH ŻALACH
ODCINEK 1
Żałości nieaktualności?
Mój przyjaciel miał poważny kłopot: tak polubił „Gorzkie żale”, że śpiewając je, popadał w radosny zachwyt. A przecież powinien był współczuć z cierpiącym Chrystusem! Powinien podczas nabożeństwa odczuwać żal za swoje grzechy i wylewać łzy nad umęczonym Bogiem! To mu się wszakoż nie udawało. Płakał wprawdzie jak bóbr, jednak mimo woli – jak mi mówił – bardziej ze wzruszenia pięknem i szacownością starodawnego tekstu, bardziej zachwycając się jednością śpiewającego Kościoła niż z mistycznego zjednoczenia z Panem. Więc zastanawiał się, czy w ogóle powinien na to nabożeństwo chadzać?
Kształt Gorzkich żalów
Popularna dziś nazwa nabożeństwa, utrwalona w wieku XIX, pochodzi od zaczynającej całość Pobudki:
Gorzkie żale, przybywajcie,
Serca nasze przenikajcie,
Rozpłyńcie się me źrenice
Toczcie smutnych łez krynice.
Słońce, gwiazdy omdlewają
Żałobą się pokrywają.
Płaczą rzewno Aniołowie,
A któż żałość ich wypowie?
Opoki się twarde krają,
Z grobów umarli powstają.
Co jest, pytam, co się dzieje?
Wszystko stworzenie truchleje.
Boleść Męki Chrystusowej
Żal przeplata bez wymowy.
Uderz Jezu bez odwłoki
W twarde serc naszych opoki.
Jezu mój, we krwi ran Twoich
Obmyj duszę z grzechów moich.
Upał serce swego chłodzę,
Gdy w przepaść Męki Twej wchodzę.
Potem następują trzy części, niegdyś odprawiane razem jedna za drugą (dziś odprawia się przeważnie po jednej części na tydzień). Każda z części poświęcona jest kolejnym wydarzeniom Męki Jezusa, każda też ma własne trzy części, przypominające układ modlitw brewiarzowych. A zatem na początku jest Hymn. W części pierwszej:
Żal duszę ściska, serce żałość czuje,
Gdy słodki Jezus na śmierć się gotuje.
Klęcząc w Ogrójcu, gdzie krwawy pot leje,
Me serce mdleje. […]
Oby się serce we łzy rozpływało,
Że Cię, mój Jezu, sprośnie obrażało;
Żal mi, ach, żal mi! Ciężkich moich złości,
Dla Twej miłości.
Po Hymnie następuje zawsze Lament duszy serdecznie bolejącej nad cierpiącym Jezusem. Tu znów fragment części pierwszej:
Jezu! Na zabicie okrutne,
cichy Baranku od Żydów szukany,
Jezu mój kochany!
Jezu! Za trzydzieści srebrników
od niewdzięcznego Judasza sprzedany,
Jezu mój kochany! […]
Jezu! Od fałszywych dwóch świadków
za zwodziciela niesłusznie podany,
Jezu mój kochany!
Lament kończy się zawsze podniosłą Inwokacją:
Bądź pozdrowiony!
Bądź pochwalony,
Dla nas zelżony
I pohańbiony!
Bądź uwielbiony!
Bądź wysławiony!
Boże nieskończony!
Każdą część zamyka Smutna rozmowa duszy z żałosną Matką nad Synem swoim ubolewającą. Oto fragment Smutnej rozmowy z części trzeciej:
[Matka Boska]
Jużci już, moje kochanie
Gotuje się na skonanie,
Toć i ja z Nim umieram!
[Dusza]
Pragnę, matko, pod krzyż z Tobą,
Dzielić się z Twoja osobą,
Śmiercią Syna Twojego.
Zamknął słodką Jezus mowę,
Wtem ku ziemi skłonił głowę,
Już żegna Matkę swoją.
[Dusza]
Maryja niech gorzką noszę
Śmierć, krzyż, rany Jego, proszę,
Niech serdecznie rozważam.
Tekst pierwszego cytatu wg Krzysztof Koehler, Słuchaj mię, Sauromatha. Antologia poezji sarmackiej, Kraków 2002, s. 160. Pozostałe wg książeczki do nabożeństwa Droga do nieba.
[jutro ciąg dalszy o tekstach, źródłach i dziejach Gorzkich Żalów]
Inne tematy w dziale Kultura
