Humanizacja Europy

Cyfrowe poszerzenie kultury

Przedstawiając 12 września na konferencji o społecznej gospodarce rynkowej propozycję Edukacyjnej humanizacji gospodarowania, zacząłem od zobrazowania epokowych przemian w kulturze (rys 1). Epokowych bowiem zmiana dominujących w epoce piśmiennej sposobów poznania podważa utrwalaną przez chrześcijaństwo stabilność powinnościowych asymetrii wymiarów czasu, przestrzeni i wiedzy, proponując przeciwstawnie odmienne roszczeniowe asymetrie kultur.

Rys. 1. Zmiana powinnościowych na roszczeniowe asymetrie kultur.

I nie tylko proponuje ale i propaguje, całą siłą przewag globalnego zarządzania infrastrukturą cyfrowej komunikacji (rys. 2). Korzystając przy tym z politycznego wsparcia władz USA czy Chin.

Rys. 2. Oligarchiczna presja na powinnościową asymetrię kultury.

Co syntetyczne zestawiłem na rysunku 3 w strategiczny dylemat szans i zagrożeń cyfrowego poszerzenia kultury. Dylemat warty podjęcia w debacie o rozwoju Polski.

Rys. 3. Szansa i zagrożenie cyfrowego poszerzenia kultury.

Debacie do której zaprasza Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej ogłoszeniem projektu Strategii Rozwoju Polski 2035. I wskazaniem potrzeby przeciwdziałania negatywnym trendom demograficznych, jako jej kluczowego celu.

Demografia zwierciadłem kultury

Bo i faktycznie Europa stoi wobec kryzysu demograficznego, którego przyczyny wykraczają daleko poza ekonomiczne rachuby bezpieczeństwa socjalnego. Dlatego proponuję zweryfikować trzy hipotezy kulturowych fundamentów kryzysu demograficznego ich diagnozę i rekomendację zatrzymania negatywnych tendencji.

Hipoteza 1: spadek znaczenia trwałych relacji.

Pierwsza hipoteza dotyczy narastającego wśród Europejczyków poczucia braku sensu pogłębiania relacji międzyludzkich. W epoce cyfrowej komunikacja zyskała nowe, globalne narzędzia, ale jednocześnie utraciła zakorzenienie w bliskości i wspólnocie. Zdalność, fragmentaryzacja i przyspieszenie rytmu komunikacji doprowadziły do tego, że więzi rodzinne i lokalne ulegają osłabieniu.

Brak głębokiego poczucia wspólnotowości przekłada się na indywidualistyczne postawy życiowe – w tym na decyzje o niepodejmowaniu ról rodzicielskich.

Badania nad tą hipotezą powinny wykazać, jak dalece spadek jakości relacji międzyludzkich wpływa na wybory demograficzne oraz jakie mechanizmy instytucjonalne mogą temu przeciwdziałać.

Hipoteza 2: upowszechnienie niepokoju o przyszłość wspólnot.

Trzecia hipoteza dotyczy narastającego niepokoju o perspektywy życia wspólnotowego. W sytuacji, gdy globalizacja cyfrowa sprzyja fragmentaryzacji, polaryzacji i centralizacji władzy informacyjnej, obywatele tracą poczucie, że wspólnota lokalna czy narodowa ma przyszłość. Jeśli przyszłość jawi się jako przestrzeń chaosu, kontroli i niepewności – jednostki nie są skłonne podejmować odpowiedzialności za jej kształtowanie, a więc także za przekazywanie życia kolejnym pokoleniom.

Badania powinny odpowiedzieć, w jakim stopniu niepokój o przyszłość wspólnot wpływa na decyzje demograficzne i jak instytucje mogą przywracać poczucie stabilności kulturowej.

Hipoteza 3: rezygnacja z rodzicielstwa jako skutek kulturowy.

Druga hipoteza rozwija tę intuicję, wskazując, że decyzja o rezygnacji z rodzicielstwa nie wynika tylko z trudności materialnych, lecz z osłabienia sensu egzystencjalnego, który kultura dawniej wiązała z rodziną i wychowaniem dzieci. W kulturze asymetrii powinnościowej, charakterystycznej dla cywilizacji chrześcijańskiej, wychowanie potomstwa było naturalnym zobowiązaniem wobec wspólnoty i przyszłości.

Dziś, w warunkach dominacji postaw roszczeniowych, rodzicielstwo jawi się jako obciążenie ograniczające spontaniczność i konsumpcyjną swobodę.

Weryfikacja tej hipotezy pozwoli wskazać, jak przywrócić rodzicielstwu znaczenie kulturowe i wspólnotowe – poprzez instytucje edukacyjne, media oraz polityki publiczne.

DIAGNOZA: antycywilizacyjne odwrócenie asymetrii czasu, przestrzeni i wiedzy jako źródło kryzysu

DIAGNOZA identyfikuje odwrócenie powinnościowej asymetrii kultur, roszczeniową asymetrią dominacji czasu spontanicznego, przestrzeni zdalnej i wiedzy płytkiej nad czasem systematycznym, przestrzenią bliską i wiedzą głęboką – jako źródło kryzysu demograficznego.

W chrześcijańskiej formacji powinnościowej asymetrie kulturowe sprzyjały budowaniu więzi i odpowiedzialności. W globalne kulturze asymetrie roszczeniowe prowadzą do fragmentaryzacji doświadczenia i rozmycia orientacji egzystencjalnej.

Weryfikacja tej hipotezy pozwoli zrozumieć, jak różne typy asymetrii przekładają się na decyzje demograficzne oraz rozważy sposoby ich korekty.

INTERWENCJA: zrównoważony rozwój kultury jako cel narodowej strategii.

INTERWENCJA postuluje wprowadzenie do narodowych strategii rozwoju programów korygowania roszczeniowej asymetrii kultury w zakresie czasu, przestrzeni i wiedzy, co może zatrzymać proces zastępowania ludności Europy przez migrantów z innych kręgów cywilizacyjnych.

Korekta ta nie oznacza powrotu do przeszłości, lecz zrównoważony rozwój: czasu spontanicznego z systematycznym, przestrzeni bliskiej ze zdalną, wiedzy głębokiej z płytką – przy zachowaniu odniesienia do wymiaru duchowego i wiecznego.

Tylko takie podejście może przywrócić kulturze europejskiej jej zdolność do generowania więzi, solidarności i przekazywania życia.

Europa wolności i solidarności

W tekście przedstawionym na konferencji podkreślam, że edukacyjna humanizacja gospodarowania nie jest luksusowym dodatkiem, ale warunkiem wzrostu dobrostanu społecznego. Badania nad wskazanymi hipotezami uważam za konieczne, by nasza strategia nie była kopiowaniem globalnych modeli, lecz odpowiedzią na realne potrzeby kulturowe i demograficzne Polaków.

Badania powinny mieć charakter interdyscyplinarny obejmując: ekonomię, socjologię, demografię, antropologię, pedagogikę, politologię i filozofię kultury. Ich wyniki pozwolą wskazać konkretne rozwiązania instytucjonalne – od polityki edukacyjnej i medialnej po programy wsparcia rodzin i wspólnot lokalnych.

Rys. 4. Mapa pięciu programów badań demograficznych skutków cyfrowego poszerzenia kultury.

Uważam że potwierdzenie lub falsyfikacja postawionych hipotez ma kluczowe znaczenie nie tylko dla diagnozy kryzysu demograficznego, lecz także dla wyznaczenia kierunku modernizacji ustrojowych w Europie. Jeśli badania wykażą ich zasadność, narodowe strategie rozwoju powinny uwzględnić korektę kulturowych asymetrii, przywrócenie sensu relacji i wspólnotowości oraz ponowne zakorzenienie rodzicielstwa w kulturze odpowiedzialności.

Bez tego wysiłku grozi nam demograficzna erozja i cywilizacyjna zapaść.

Podejmując go – możliwa staje się twórcza odnowa Europy, w której rozwój gospodarczy i technologiczny idzie w parze z owocowaniem humanistycznej tradycji wolności i solidarności.