Gawrońscy w Młodziejowicach

Gawrońscy w Młodziejowicach

Andrzej Gawroński herbu Rawicz (ur. 28 listopada 1740 w Lubaszu koło Szczucina) był uczonym i duchownym. W 1756 roku wstąpił do zakonu jezuitów w Krakowie. W latach 1759-1762 studiował filozofię w Kaliszu, następnie matematykę i astronomię w Poznaniu. Wiedzę uzupełnił studiując kolejno w Wiedniu matematykę i teologię w Rzymie. W latach 1771-1773 był profesorem matematyki i kierownikiem obserwatorium astronomicznego w Poznaniu. Po kasacie w 1773 roku zakonu jezuitów, uzyskał doktorat z filozofii na Akademii Krakowskiej, a od 1777 był zatrudniony na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego jako astronom, lektor i bibliotekarz królewski. W tym samym czasie był członkiem Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych działającego w ramach Komisji Edukacji Narodowej. Był autorem podręczników i programów szkolnych oraz współtwórcą polskiej terminologii matematycznej. Cesarz austriacki Franciszek I 30 sierpnia 1803 roku mianował Andrzeja Gawrońskiego nowym 68. biskupem krakowskim (Wojtyła był 74, a Dziwisz jest 76) , nominację tę zatwierdził papież Pius VII 24 września 1804 roku. Biskup Andrzej Gawroński był przyjacielem i protektorem Hugona Kołłątaja, a także zwolennikiem Napoleona.

W roku 1808 Andrzej Gawroński nabył od obywatela krakowskiego Milewskiego majątek Młodziejowice i Boleń za 600 tys. zotych polskich, co odpowiadało 400 tys. bankocetlom austriackim. Była to cena dość wygórowana. Dwór w Młodziejowicach był wiejską rezydencją biskupa. Spędzał tam letnie miesiące i przyjmował gości. Dwór musiał być jeszcze wtedy w dobrym stanie, skoro stał się rezydencją biskupa krakowskiego. Majątek Młodziejowice nie był jednak dobrze prowadzony. Biskup nie miał zamiłowania do gospodarstwa i administracji, przez co wieś była zadłużona. Andrzej Gawroński zmarł 7 kwietnia 1813 w Krakowie i został pochowany w Katedrze Wawelskiej.

Młodziejowice i Boleń miał, według ustnej woli biskupa, odziedziczyć jego bratanek Franciszek Salezy Gawroński, ale Andrzej Gawroński nie spisał testamentu, w związku z czym do podziału majątku zgłosiło się wielu krewnych. Ostatecznie majątek przeszedł w ręce brata Andrzeja – Józefa Gawrońskiego, który miał spłacił resztę spadkobierców. Józef Gawroński podwojewoda wiślicki, a od 1818 sędzia pokoju w Krakowie, zmarł w roku 1820 w Młodziejowicach, a pochowany został na cmentarzu w Więcławicach (jego nagrobek nie zachował się do dzisiejszych czasów).

W roku 1817 majątek zostaje przekazany, zgodnie z pierwotną wolą biskupa, Franciszkowi Salezemu Gawrońskiemu, synowi Józefa Rawity Gawrońskiego i Apolonii z Jordanów Sędzimir. Franciszek urodził się on 29 stycznia 1787 roku w Nienaszowie, koło Jasła. Całe dzieciństwo spędził w majątku rodziców w Radziszowie koło Tarnowa. Studiował w Krakowie na Uniwersytecie, będąc pod opieką możnego stryja. Z dworem biskupa odbył liczne podróże po kraju i za granicę. Mimo, jak sam pisze, braku pociągu do rzemiosła wojennego, zafascynowany kulturą francuską i Napoleonem, w roku 1809 wstąpił jako ochotnik do wojska Księstwa Warszawskiego. Brał udział w wyprawie na Moskwę, za którą zdobył dwa odznaczenia francuskie - Legię Honorową i Medal św. Heleny. Następnie z ks. Józefem Poniatowskim wyruszył na wojnę do Saksoni, a potem z wojskami Napoleona, służąc pod jego komendą aż do abdykacji. Należał do eskorty cesarzowej. Za udział w kampanii napoleońskiej otrzymał dwa odznaczenia francuskie - legię honorową i medal św. Heleny. W 1816 roku otrzymał dymisję w randze kapitana i wrócił do majątku rodziców w Młodziejowicach. W kolejnym roku został właścicielem Młodziejowic i Bolenia. Zaczął z dobrymi efektami gospodarować w tych dwóch wsiach. Jak sam pisze „drogi we wsi poprostowałem, mosty podawałem, mając rzekę płynącą przez wieś i ogród zawarowałem od wylewu i szkód, mocną śluzę stawiając, która niemało kosztowała. Młyn o 4 kamieniach i stepy do robienia kaszy wprowadziłem i podniosłem dochód.” Mając duży staw, zarybił go i miał duże połowy. Jednocześnie zabrał się za urządzanie ogrodu. Wprowadził wiele drzew, w tym także egzotycznych (należy pamiętać, że ówcześnie do roślin egzotycznych należały m.in. akacje, morele czy brzoskwinie). Pomocy udzielał mu hrabia Wodzicki z Niedźwiedzia. Gawroński dbał o własny ogród, zaszczepiał również ideę ogrodnictwa wśród chłopów. Imponujący ogród przy dworze przetrwał co najmniej do roku 1876, kiedy to ks. Gosławski w Gazecie Kieleckiej pisał: „jak zachwyca las birkowski, tak samo zachwyca ogród młodziejowski, angielski, 6 mórg powierzchni mający. Ogród zacieniony jest najrozmaitszemi drzewami dzikiemi, sprowadzonemi z różnych części świata i z rozmaitych stref. Oprócz tego ogrodu jest drugi także duży owocowy – a przy każdej wiejskiej chałupie, znajdują się piękne owocowe ogrody, kosztem dawnych dziedziców zaprowadzone.”

W momencie utworzenia Rzeczpospolitej krakowskiej majątek Gawrońskiego został podzielony granicą. Boleń należał do Wolnego Miasta Krakowa, znajdującego się pod nadzorem „trzech opiekuńczych dworów”, Młodziejowice zaś znalazły się w Królestwie Polskim, pod okupacją rosyjską. Dzięki temu Gawroński został obywatelem „dwukrajowym” i mógł przejeżdżać granicę swobodnie i bez paszportu. Często gościł w Krakowie, gdzie bywał w gościnie w najlepszych szlacheckich domach. Był posłem sejmu Wolnego Miasta Krakowa oraz prezesem Towarzystwa Dobroczynności. Organizował również prace przy sypaniu Kopca Kościuszki. Cały czas gospodarował w Młodziejowicach i Boleniu. Był właścicielem gospody na Czekaju. W roku 1831 wziął udział w Powstaniu Listopadowym. Został mianowany pułkownikiem i odznaczony orderem Virtuti Militari. Po dymisji wrócił do Krakowa. Za udział w Powstaniu jego majątek został zakwesterowany. W roku 1846 przez rok był więziony w Warszawie przez Rosjan. Cały czas prowadził działalność społeczną, m.in. w Towarzystwie Dobroczynności.

Franciszek Gawroński zmarł 16 kwietnia 1871 roku. Pogrzeb odbył się w kościele NMP na Rynku Głównym, a Gawrońskiego pochowano na Cmentarzu Rakowicki, gdzie jego świeżo odnowiony pomnik znajduje się w kwaterze T, tuż za kaplicą. Napis na nagrobku głosi:

„Franciszek Salezy Rawita Gawroński

Żołnierz od roku 1809. Pułkownik Wojsk Polskich r. 1831, ozdobiony Krzyżem virtuti militari , Legii honorowej i medalem św. Heleny, więzień stanu, obywatel. Poseł na Seym Rzeczypospolitej Krakowskiej. Prezes Towarzystwa Dobroczynności. Ur. R. 1787 we wsi Nienaszowie, um. w Krakowie, dn. 16 kwietnia 1871 roku.”

Bonum certamen certavi. Cursum consumavi, fidem servavi – (tłum. W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiary ustrzegłem -2. list św. Pawła do Tymoteusza)

Franciszek Salezy Gawroński był – jak pisze w nekrologu w krakowskim Czasie jakiś dobry znajomy „postacią, która uosabiała życie szlachcica polskiego, przeżył lat 84, nie zostawiając najmniejszej plamki na swojej pamięci. Dopełnienie obowiązku, w każdym zawodzie jakim go Opatrzność postawiła, uważał za zasadę przeciw której nigdy nie wykroczył.”

Bibliografia:

1. Pamiętnik r. 1830/31 i księga pamiętnikowa (1787-1831) pułkownika Franciszka Salezego Gawrońskiego, wydał Jan Czubek, Kraków 1916. Przedmowa Jan Czubek – dostępny on-line w Wielkopolskie Bibliotece Cyfrowej - www.wbc.poznan.pl
2. Polski Słownik Biograficzny, tom VII
3. Czas, nr 88 z dnia 18 kwietnia 1871 roku
4. Gazeta Kielecka, nr 89 z dnia 27 października 1876 roku
5. Wikipedia