"II Rada Stanu Królestwa Polskiego 1833 -1841. Struktura i działaność. Studium uzależnienia prawno- państwowego" - Wstęp rozprawy doktorskiej obronionej w roku 1995 na Wydziale Nauk Humanistycznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Promotorem rozprawy był prof. dr hab. Jan Ziółek, recenzentmami zaś - prof.drhab. Hanna Dylągowa z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego i prof. dr hab. Wiesław Śladkowski z Uniwersytetu Marii Curie - Skłodowskiej. Rozprawa została wydana drukiem w roku 2001, ISBN 83-87256-18-8.
"Tematem opracowania jest zdefiniowanie roli, jaką odegrała instytucja prawodawczo - administracyjna, nazywana w niniejszej pracy /II/ Radą Stanu, względnie Ogólnym Zgromadzeniem Rady Stanu, w strukturze i charakterze zarządu Królestwa Polskiego podczas swego dziewięcioletniego okresu istnienia w latach 1833 - 1841.
II Rada Stanu Królestwa Polskiego nie została reaktywowana bez odpowiedniego przygotowania nowych uwarunkowań prawnych jej przyszłej działalności. W opartej na odmiennych zasadach instytucjonalnych nowej sytuacji politycznej, na mocy podpisanego przez Cesarza Mikołaja I Statutu Organicznego, skasowano konstytucję z roku 1815 i zmieniono prawno - państwowy stosunek Królestwa Polskiego w odniesieniu do Cesarstwa Rosyjskiego. Jak głosił ów Statut Organiczny, odtąd Królestwo Polskie przyłączone zostaje "na zawsze" do Cesarstwa, jako "nierozdzielna część Imperium", a jego odrębności zostaną zachowane jedynie "w miejscowym prawie cywilnym". Artykuł 68 Statutu zapowiadał "rozwijanie i dopełnianie" zawartych w jego przepisach normatyw, a artykuł 69 unieważniał wszelkie "sprzeciwiające się przepisom prawa i ustawy". W ten sposób zaborcza administracja rosyjska pozostawiła sobie możliwość swobodnej interpretacji istniejącego prawodawstwa, odpowiednio do okoliczności i własnych "zapatrywań".1
Statut Organiczny w swoim artykule 31 stwierdzał, iż "Interessa ściągające się do prawodawstwa i inne projekta wielkiej wagi, które się Nam zdawać będą wymagającymi poprzedniego i starannego skombinowania z istniejącymi w innych częściach Imperium ustawami i ogólnym onego dobrem oraz budżet roczny składany Nam przez Radę Stanu Królestwa Polskiego dla ostatecznego przejrzenia i potwierdzenia, będą przechodzić przez Radę Stanu Cesarstwa Rosyjskiego".2W związku z powyższym, na mocy postanowienia cesarskiego z 14 II /st. st./ 1832 roku, ustanowiono w tejże rosyjskiej Radzie Stanu Departament do Spraw Królestwa Polskiego. W ten sposób wyeliminowano jako ogniwo pośrednie pomiędzy warszawską Radą Stanu, a Cesarzem polski organ przedstawicielski - Sejm, wprowadzając na jego miejsce, wydzieloną w rosyjskiej Radzie Państwa, autonomiczną strukturę decyzyjną.3Jak zauważa Fr. Ramotowska, ów Departament do Spraw Królestwa Polskiego miał u swego podłoża zadanie w istocie swej przeciwstawne do tego, jakiemu próbował sprostać polski Sejm /jako, że celem petersburskiego Departamentu nie mogło być przecież dobro Królestwa Polskiego lecz Imperium Rosyjskiego/.4
Zabezpieczywszy w ten sposób podstawowe interesy rosyjskie, niejako w uzupełnieniu wydanych już ustaw i zgodnie z zapowiedzią artykułów 28 i 29 Statutu Organicznego, dnia 12/24 XII 1832 roku Cesarz podpisał statut organizacyjny dla jednago z najważniejszych ogniw administracyjnych w Królestwie Polskim wczesnej epoki paskiewiczowskiej - II Rady Stanu.5Formalnie II Rada Stanu Królestwa Polskiego powstawała według nowych zasad prawnych. Jak bowiem stwierdzał artykuł 81 wyżej wspomnianej ustawy "Rozporządzenia objęte w tytule Trzeciego Statutu Organicznego Rady Stanu wydanego w dniu 19 listopada /1 grudnia 1815 roku, równie jak postanowienia tejże daty o dawnym Ogólnym Zgromadzeniu Rady Stanu odtąd /.../ przestają być obowiązującemi i niniejszym zmieniają się".6Sprecyzowane w ustawie reaktywującej instytucję Rady Stanu Królestwa prerogatywy tej agendy rządowej nie naruszały jednak w sposób zasadniczy samego charakteru sprawowanej przez tę instytucję władzy.7
Treść nowego statutu organizacyjnego wprowadzała pomimo to istotne zmiany w składzie, organizacji i kompetencjach Rady Stanu w stosunku do okresu przedrewolucyjnego.
W wyniku wprowadzonych po roku 1831 zmian, podstawowym czynnikiem wyróżniającym II Radę Stanu Królestwa Polskiego od swojej poprzedniczki z okresu konstytucyjnego, było - z formalnego punktu widzenia - wyodrębnienie dwu części składowych byłego Ogólnego Zgromadzenia Rady Stanu: właściwej Rady Stanu i Rady Administracyjnej. Podobnie i poprzednio funkcjonująca w strukturze Ogólnego Zgromadzenia kancelaria Namiestnika Królewskiego została obecnie oddzielona od Rady Stanu, tworząc wydzieloną jednostkę administracyjną. Stąd, w ostatecznym rachunku, popowstaniowa II Rada Stanu Królestwa Polskiego stała się odpowiednikiem jedynie właściwego Ogólnego Zgromadzenia z epoki konstytucyjnej. Inne różnice były niejako mniej spektakularne.8
Powołana formalnie do życia na podstawie art. 28 i 29 Statutu Organicznego z 14/26 II 1832 oraz postanowienia cesarskiego z 12/24 XII tegoż roku, II Rada Stanu odbyła swoje pierwsze posiedzenie dopiero 29 IV/11 V 1833, od tego momentu rozpoczynając swoją działalność według nowych zasad prawnych.9
Artykuły Statutu Organicznego nakładały na Radę Stanu obowiązki:
a/ rozwiązywanie sporów jurysdykcyjnych /sporów pomiędzy władzami administracyjnymi i sądowymi o zakres ich władzy/,
b/ sprawowanie funkcji kontrolnych nad administracją krajową poprzez przeglądanie raportów "głównych naczelników rozmaitych gałęzi administracyjnych ",
c/ przeglądanie budżetu rocznego, oraz raportów Kontrolera Generalnego z rewizji rachunków różnych gałęzi zarządu,
d/ oddawanie pod sąd urzędników za przestępstwa popełnione przez nich w urzędzie /za wyjątkiem urzędników mianowanych przez Cesarza, lub w jego imieniu/.
Zgodnie z przepisami Statutu Organicznego, do obowiązków Rady Stanu miało też należeć "Roztrząsanie przedstawień i próśb Zgromadzeń Stanów Prowincjonalnych i Rad Wojewódzkich względem potrzeb i dobra kraju oraz rezerwowanie pomienionych przedstawień i próśb", jednak wobec braku powołania do życia tych organów przedstawicielskich, te atrybucje Ogólnego Zgromadzenia nie znalazły w praktyce zastosowania.10
Natomiast II Rada Stanu poszerzyła w trakcie swego istnienia zakres swoich kompetencji w sprawach administracyjnych i heraldycznych. Jednak wobec utrzymania aż do roku 1836, wprowadzonego przez władze powstańcze, iuristicium na spory administracyjne, Rada Stanu przejęła prerogatywy rozstrzygania tych sporów dopiero od tej daty. 11Od tegoż roku rozpoczęła swoją działalność podległa Radzie Stanu Heroldia Królestwa Polskiego, organ weryfikacyjny dowody szlachectwa polskiej nobilitas.12
Przede wszystkim jednak Ogólne Zgromadzenie Rady Stanu zostało przywrócone do życia jako organ opiniodawczy przy tworzeniu i weryfikacji prawodawstwa. Te uprawnienia II Rady Stanu zostały formalnie ograniczone do "tłumaczenia Monarsze prawdziwie dobrze zrozumianych kraju potrzeb".13W praktyce jednak, podobnie jak w okresie przedlistopadowym, Rada Stanu wprowadzała poprawki i uzupełnienia do przedstawionych jej za pośrednictwem Rady Administracyjnej projektów praw, które przed ostatecznym zatwierdzeniem przez Cesarza, musiały być zweryfikowane w petersburskim Departamencie do Spraw Królestwa Polskiego.14
Ostatecznie zatem zakres przypisywanych w nowym prawie prerogatyw Ogólnego Zgromadzenia nie okazał się stały. Wprowadzenie ewentualnych zmian było zresztą zgodne z treścią artykułu 82 - go ustawy z 12/24 XII 1832 roku, który głosił, iż "Przy stosownym rozwinięciu prawa zasadniczego /.../" Cesarz zastrzega sobie "/.../ wskazać przez osobne urządzenia i inne jeszcze obowiązki /.../" Rady Stanu.15
Generalnie, charakter reaktywowanej do życia w początkach okresu paskiewiczowskiego Rady Stanu, nie nawiązywał w zbyt znaczącym stopniu od wzorca, jakim był jej odpowiednik z czasów konstytucyjnych. Rosyjscy prawodawcy w procesie organizacyjnym Ogólnego Zgromadzenia II Rady Stanu Królestwa Polskiego nawiązali raczej do instytucji opartej na wzorcach napoleońskiej Conseil d'Etat z okresu Europy Wielkiego Cesarstwa, upodobniając nowe ciało prawodawcze w jego kompetencjach do Rady Stanu okresu Księstwa Warszawskiego.16Należy też pamiętać, iż owo przewartościowanie nastąpiło w okresie, gdy już od czasów istnienia Księstwa Warszawskiego i konstytucyjnego Królestwa Kongresowego zaczęło w Polsce dominować powiązanie pojęcia rządu narodowego i władzy państwowej z pojęciem ojczyzny.17
Ten nawrót do wzorców instytucjonalnych z epoki Księstwa Warszawskiego, paradoksalnie oparty na odniesieniach do postrewolucyjnej Francji napoleońskiej, był równocześnie nawrotem do wzorców systemowych będących w związku z rygorystycznym, militarnym cenralizmem i rozrostem biurokracji.18I rzeczywiście, pomimo faktu, iż w II Radzie Stanu utrzymał się do końca istnienia tej instytucji w swojej przeważającej większości polski etnicznie aparat urzędniczy /jakkolwiek miał on już charakter nie tyle narodowy co usługowy wobec zaborcy/, to równocześnie uderza znaczna liczba wojskowych /generalicji/ biorących czynny udział w pracach Ogólnego Zgromadzenia.19Co więcej, dzieje się to w czasie, gdy po roku 1831, państwo w swoich przedstawicielstwach i formach działania, staje się otwarcie wrogie i zaborcze.20 Zestawienie tych faktów nasuwa wniosek, iż ustanowienie instytucji II Rady Stanu stawało się wyznacznikiem nowej linii politycznej carów wielkorosyjskich wobec idei samorządności władzy w Królestwie Polskim, a to jako akt prawny oparty nie tylko na odmiennych uwarunkowaniach ustrojowych państwa, ale równocześnie nadający Ogólnemu Zgromadzeniu strukturę /oraz - po części - uprawnienia/ znacznie odbiegające od tych, posiadanych przez I Radę Stanu z okresu konstytucyjnego. Rosyjski prawnik - N. Rejnke - sugeruje nawet, iż samo powołanie w petersburskiej Radzie Państwa Departamentu do Spraw Królestwa Polskiego, i to jeszcze przed ukonstytuowaniem się warszawskiej Rady Stanu, w praktyce czyniło zbędnym istnienie w Królestwie Ogólnego Zgromadzenia, przesądzając na dłuższą metę nie tyle o wprowadzeniu jakiś poważniejszych zmian w strukturze prerogatyw tej instytucji, co o samym istnieniu Rady Stanu.21
Postawiony zatem w niniejszym opracowaniu postulat badawczy określenia roli II Rady Stanu w strukturze i charakterze zarządu Królestwa Polskiego w latach 1833 - 1841 przede wszystkim musi się łączyć z pytaniem o celowość i motywy powołania w Polsce wczesnej doby paskiewiczowskiej tej agendy rządowej. Przedstawiony powyżej układ badań służy w ostatecznym rachunku próbie zrozumienia tego zagadnienia dziejowego, z którego istnieniem wiązało się bezpośrednio powołanie i działalność II Rady Stanu Królestwa Polskiego, czyli problematyka polsko - rosyjskich relacji prawnopaństwowych okresu pierwszej dekady po upadku Powstania Listopadowego. Wymienione tu postulaty badawcze stanowią główną nić przewodnią niniejszego opracowania.
Ważność poruszonej problematyki prowokuje do poszukiwania bezpośrednich odpowiedzi na postawione pytania: problem jednak jest o tyle złożony i wielopłaszczyznowy, że niezmiernie trudno jest postawić w tej mierze wnioski, bez przeprowadzenia analizy strukturalnej samej instytucji Ogólnego Zgromadzenia /zasad jej działania/.
Aby uzyskać prawdziwy obraz charakteru II Rady Stanu i jej rzeczywistego znaczenia w kształtowaniu sytuacji polityczno - prawnej społeczeństwa Królestwa Polskiego lat 1833 - 1841, należy również prześledzić ważniejsze aspekty prac Ogólnego Zgromadzenia, które dopiero zebrane w rodzaj perspektywicznej całości mogą służyć za przesłankę do pokuszenia się o postawienie ostatecznej oceny.
Zarówno próba odtworzenia wewnętrznej struktury organizacyjnej, jednej z najważniejszych agend samorządowych wczesnego okresu paskiewiczowskiego jaką była II Rada Stanu, jak i przedstawienie całościowego zakresu przeprowadzonych przez tę instytucję prac administracyjnych i prawodawczych, zostają uzupełnione o szczegółową analizę tego wybranego zakresu prac ustawodawczych Ogólnego Zgromadzenia, które miały decydujące znaczenie dla dalszego rozwoju społeczeństwa Królestwa Polskiego tak pod względem socjalno - społecznym, jak i - przede wszystkim - narodowościowym. W ten sposób, uzyskujemy możliwość oceny II Rady Stanu Królestwa Polskiego, rozumianej jako najważniejszy w swojej epoce organ samorządowy.
Działalność tego ważnego ciała administracyjnego, jaką była II Rada Stanu Królestwa Polskiego z lat 1833 - 1841 nie doczekała się dotychczas całościowego opracowania. Niniejsza praca jest pierwszą próbą strukturalnej analizy instytucji Ogólnego Zgromadzenia oraz zakresu jego działalności. W zaistniałej sytuacji wykorzystanie w niniejszej pracy aparatu źródłowego okazało się zatem nieodzowne, stając się podstawą służącą do opracowania zagadnienia. W ten sposób starano się doprowadzić do przeprowadzenia analizy całościowego obrazu agendy rządowej Ogólnego Zgromadzenia II Rady Stanu.
Wykorzystany w niniejszej pracy aparat źródłowy jest przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych, jako liczący 546 jednostek archiwalnych /7, 5 m. b./ zespół II Rady Stanu Królestwa Polskiego. Po licznych perturbacjach, akta te spoczęły począwszy od roku 1867 w warszawskim Archiwum Akt Dawnych, aby w roku 1915 - 1925 znaleść się na terytorium Rosji, a w okresie II wojny światowej na terenie stołecznego Fortu Sokolnickiego.22Stąd też trudności badawcze wiążące się z opracowaniem tego zródła mają związek głównie z brakiem możliwości ustalenia ewentualnych strat ilościowych, jakie zespół archiwalny II Rady Stanu Królestwa Polskiego mógł ponieść podczas swojej dwukrotnej dyslokacji.23Poza tym jednak, składający się z trzech zasadniczych części /a/ akt spraw, b/ protokołów posiedzeń Ogólnego Zgromadzenia Rady Stanu, c/ pomocy kancelaryjnych/ spisany w językach polskim, rosyjskim, francuskim i sporadycznie niemieckim, omawiany zespół stanowi szczególnie wartościowy materiał zródłowy, pozwalający odtworzyć strukturę wewnętrzną II Rady Stanu, oraz odzwiercie - dlający wszystkie dziedziny działalności tej agendy rządowej.
Należy zwrócić uwagę na szczególną wartość, jaką dla niniejszego opracowania przedstawiają materiały źródłowe, zamieszczone w sekcji I - ej akt spraw, które obejmują m. in. zagadnienia związane z organizacją i strukturą personalną II Rady Stanu, oraz funkcjonujących przy niej organów administracyjnych: Komisji Instrukcyjnej i Komisji Emerytalnej. Trzy następne sekcje /II, III, IV/ odpowiadają trzem istniejącym w okresie popowstaniowym Komisjom Rządowym: Komisji Rządowej Sprawiedliwości /dalej: KR Sprawiedliwości/, Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych, Duchownych i Oświecenia Publicznego /dalej: KRSWDiOśP/, oraz Komisji Rządowej Przychodów i Skarbu /dalej: KRPiS/. Sekcja piąta /V/ odnosi się do spraw heraldycznych i tytułów honorowych. W zamieszczonych w sekcjach II - V aktach odnajdujemy protokoły posiedzeń poszczególnych komisji czasowych Rady Stanu, powoływanych celem rozpatrzenia projektów ustawodawczych. Natomiast we właściwych protokołach posiedzeń Ogólnego Zgromadzenia II Rady Stanu znajdują odbicie wszelkie sprawy, które wchodziły pod obrady tej instytucji. Z kolei pomoce kancelaryjne /m. in. trzy księgi ogólnego dziennika podawczego, oraz dwie księgi dziennika podawczego, działającej przy Radzie Stanu Komisji Instrukcyjnej/ odnotowują wszelkie pisma, które przeszły przez kancelarie Ogólnego Zgromadzenia, podając zarazem podręczną informację o meritum poszczególnych spraw.24 Przy przedstawianiu odnośników do zespołu archiwalnego II Rady Stanu pominięto /poza pierwszymi adnotacjami/ podawanie jego proweniencji, rozumiejąc iż zagadnienie to odpowiednio wyjaśnia zawarta we wstępie informacja o przechowywaniu omawianego materiału zródłowego w warszawskim Archiwum Głównym Akt Dawnych.
Do wykorzystanych w niniejszej pracy źródeł należy też zaliczyć Dziennik Praw Królestwa Polskiego, gdzie były drukowane zweryfikowane, względnie opracowane przez Radę Stanu /i zatwierdzone przez Cesarza po uprzedniej, ostatecznej ocenie Departamentu do Spraw Królestwa Polskiego/ nowe przepisy prawodawcze.
Cennym uzupełnieniem obrazu struktury personalnej II Rady Stanu okazały się także relatywnie liczne pamiętniki z epoki. Ich autorzy, odnosząc się niejednokrotnie do oceny postaw oraz cech charakteriologicznych członków tej agendy rządowej /szczególnie dużo informacji dotyczy okresu sprzed powołania do życia II Rady Stanu/, umożliwiają poprzez swoje spostrzeżenia pogłębienie oceny kompetencyjno - psychologicznych uwarunkowań działań Ogólnego Zgromadzenia. Informacje te jednak, jakkolwiek istotne w swoim charakterze, stanowią niejako uzupełnienie obrazu II Rady Stanu Królestwa Polskiego, który można uzyskać głównie poprzez wgląd w podstawowy aparat źródłowy, jakim jest zespół archiwalny pozostały po działalności Ogólnego Zgromadzenia.
Można ogólnie stwierdzić, iż informacje zawarte w literaturze przedmiotu, poruszającej bezpośrednio czy też pośrednio omawianą problematykę, nie pozwalają na pełne przedstawienie struktury organizacyjnej II Rady Stanu, czy też zakresu jej prac. Wiadomości o II Radzie Stanu podawali w sposób fragmentaryczny: T.Demidowicz,25H.Goryszewski,26 A.Heylman,27W.Korotyński,28J.Korytkowski,29A.Okolski,30N.Rejnke31,Ks Szczerbatow32, czy wreszcie Fr.hr Skarbek.33Na szczególną uwagę zasługują informacje zawarte we wstępie do opracowanego przez Fr.Ramotowską inwentarza akt II Rady Stanu.34Autorka przedstawiła tu rys strukturalny wyżej wspomnianego ciała administracyjnego. Pewne informacje o tej agendzie rządowej odnajdujemy też w opracowaniach dotyczących historii ustroju Polski, szczególnie w pracach: St. Kutrzeby,35A. Ajnenkiela, B. Leśniodorskiego i Wł. Rostockiego,36J. Mazurkiewicza i A. Korobowicza,37czy wreszcie w opracowaniu pod redakcją J. Bardacha.38Ponadto podczas pracy nad strukturą i działalnością II Rady Stanu sięgnięto do literatury naukowej odnoszącej się do omawianego zagadnienia w sposób pośredni. Ta literatura przedmiotu, podobnie jak i zródła pamiętnikarskie, została wyszczególniona w bibliografii końcowej niniejszej pracy.
PRZYPISY
1. N. Rejnke, Ocerk zakondatelstwa Carstwa Polskogo /1807 - 1881/, S. Peterburg 1902, s. 86 - 87
2. Dziennik Praw Królestwa Polskiego /dalej:DPKP/, t. 14, s. 211 - 213
3. Polnoje Sobranie Zakonov Rossijskoj Imperii, Sobranie vtoroe, VII/1832/, Sanktpeterburg 1833, s. 90, nr 5166: Gosudarstviennyj Soviet, 1801 - 1901. Sostavleno w gosudarstvennoj kancelarii, S. Peterburg 1901, s. 60 - 70
4. Fr. Ramotowska, Inwentarz akt II Rady Stanu Królestwa Polskiego z lat 1832 - 1841, Warszawa 1976, wstęp, s. VII
5. AGAD, II RS 1/37
6. AGAD, II RS 1/36
7. Fr. Ramotowska, dz. cyt. , wstęp, s. IV
8. tamże, wstęp, s. XIII:. Sama instytucja Rady Stanu podlegała zresztą na ziemiach polskich w epoce przedlistopadowej znacznej ewolucji. Jak podaje H. Izdebski, Rada Administracyjna Królestwa Polskiego w latach 1815 - 1830, Warszawa 1978. s. 149 - 150, tendencje przemian w określeniu uprawnień Rady Stanu Księstwa Warszawskiego prowadziły od ewolucji organu złożonego wyłącznie z ministrów do umożliwienia połączenia uczestnictwa w Radzie Stanu z udziałem w administracji poszczególnych resortów rządowych. W ten sposób, zgodnie ze sformułowanym później w "Zasadach konstytucji Królestwa Polskiego" programem, członkowie kolejnej, tzw. I Rady Stanu powinni byli stawać się członkami kolegiów stojących na czele resortów, co miało umożliwić gremialne roztrzyganie ważniejszych kwestii. Ostatecznie jednak "z pierwotnego programu pozostała /.../ tylko forma". Wprowadzona po roku 1815 wspólna dla właściwej Rady Stanu i Rady Administracyjnej nazwa Ogólnego Zgromadzenia Rady Stanu nie przeszkodziła dokonaniu rzeczywistego rozdziału zadań tych instytucji. Przyjęto w ten sposób "/.../ rozwiązanie bliskie systemowi, wprowadzonemu dwa lata wcześniej w Austrii - gdzie od Rady Stanu wyodrębniono osobny organ rządowy /.../ nie zrywając jednak jego organicznego związku z Radą. Rada Administracyjna była w znacznej mierze spadkobierczynią Rady Ministrów Księstwa Warszawskiego /.../. Natomiast Ogólne Zgromadzenie Rady Stanu było po prostu kontynuacją Rady Stanu Księstwa - tyle że odpowiednio dostosowaną do nowych potrzeb. "
9. AGAD, II RS 528/1
10. DPKP, t. 14, s. 207 - 211
11. O nadaniu Radzie Stanu uprawnień rozstrzygania sporów administracyjnych por.: praca, roz. V: O działalności II Rady Stanu w tej dziedzinie por.: W. Witkowski, Komisja Wojewódzka Lubelska i Rząd Gubernialny Lubelski jako sądy administracyjne pierwszej instancji w Królestwie Polskim /1815 - 1867/, "Rocznik Lubelski", t. 22/1980/, s. 117
12. O pracach ustawodawczych nad powołaniem Heroldii por. praca, roz. VIII.
13. Fr. Ramotowska, Inwentarz akt II Rady.... , wstęp, s. VI
14. O działalności ustawodawczej Rady Stanu /i pracach ustawodawczych komisji czasowych Ogólnego Zgromadzenia/ por.: praca, roz. VI oraz tab. XXX - XXXII
15. AGAD, II RS 1/36 - 37
16. O wzorcach, na których została oparta Rada Stanu Księstwa Warszawskiego por.: A.Ajnenkiel, Historia Sejmu Polskiego, Warszawa 1989, t. 2, cz. 1, s. 14, Fr. Ramotowska, Inwentarz akt I Rady Stanu Królestwa Polskiego z lat 1815 - 1831, Warszawa 1973, wstęp, s. V: H. Izdebski, dz. cyt. , s. 151
17. T.Łepkowski, Polska. Narodziny nowoczesnego narodu, 1764 - 1870, Warszawa 1967:, s. 264 - 265. O ówczesnym rozwoju świadomości narodowej oraz koncepcjach odzyskania niepodległości por. też: H. Dylągowa, Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej /1764 - - 1864/, Lublin 1983, s. 111 - 118:. S. Hubert, Rozbiory i odrodzenie Rzeczypospolitej. Zagadnienie prawa międzynarodowego, Lwów 1937, s. 98 - 115: E. Jabłońska - Deptuła, U genezy myśli niepodległościowej XIX wieku, Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego, vol. 23/1981/nr 1, s. 35 - 41: taż, "Religia instrumentem wolności", "W Drodze"/1981/nr 7, s. 72 - 85: taż, Z problematyki trwałości "Oświecenia katolickiego" na ziemiach polskich, "W Drodze"/1982/nr 7 s. 69 - 75: taż, Religijna ideologia suwerenności narodowej w XIX wieku, "Więź" r. 25/1982/nr 4/5, s. 6 - 22: taż, Przystosowanie i opór. Zakony męskie w Królestwie Kongresowym, Warszawa 1983, s. 43, 485 - 490: taż, Niektóre wątki "legendy Sobieskiego" na przełomie XVIII i XIX wieku, "Roczniki Humanistyczne" t. 35/1987/z. 2, s. 175 - 187: K. Grzybowski, Ojczyzna, naród, państwo, Warszawa 1977: M. Handelsmann, Francja - Polska 1795 - 1845. Studia nad dziejami myśli politycznej. Rozwój narodowości nowoczesnej, Warszawa 1924, 1926, t. 1 - 2: S. Kieniewicz, Utrata państwowości i drogi jej odzyskania, "Nauka Polska", 1979, nr 2, s. 3 - 11: tenże, Wizja Polski niepodległej /w:/ Polska XIX wieku. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1982, s. 162 - 193: J. Kowecki, U początku nowoczesnego narodu /w:/ Polska w epoce oświecenia. Państwo, społeczeństwo, kultura, red. B. Leśniodorski, Warszawa 1971, s. 106 - 160: M. Mochnacki, O literaturze polskiej w wieku dziewiętnastym /1830/w:/ Dzieła, Warszawa 1863, t. 5, s. 18 i n. : /Fr. Ramotowska/, Wojciech Bogumił Jastrzębski, Traktat o wiecznym przymierzu między narodami ucywilizowanymi. Konstytucja dla Europy, opr. i zarys dziejów myśli pacyfistycznej..., Warszawa - Łódź 1985, s. 130 - 131 /tamże literatura przedmiotu/: taż, Koncepcje odzyskania niepodległości Polski w pierwszym półwieczu niewoli /w:/ Losy Polaków w XIX - XX wieku. Studia ofiarowane profesorowi Stefanowi Kieniewiczowi w osiemdziesiątą rocznicę Jego urodzin, kom. red. B. Grochulska, J. Skowronek, Warszawa 1987, s. 330 - 352: J. Szacki, Ojczyzna, naród, rewolucja. Problematyka narodowościowa w polskiej myśli szlacheckorewolucyjnej, Warszawa 1962, s. 112
18. T. Łepkowski, dz. cyt. , s. 248
19. 14. Archiwum Główne Akt Dawnych /dalej: AGAD/, II RS 2/1 - 117
20. 15. T. Łepkowski, dz. cyt, s. 265: por. też: A. Giza, Rosja i Rosjanie w opinii polskiej pierwszej połowy XIX wieku, "Przegląd Zachodnio - Pomorski" /1992/ z. 3, s. 73 - 88: tenże, Opinia polska o Rosjanach w I połowie XIX w. , "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego. Studia Historyczne" /1993/ nr 7, s. 35 - 55: J. Radziejowski, "Znienawidziłem ten potwór azjatycki". Kształtowanie się obrazu Rosjan w Polsce od Powstania Listopadowego do I wojny światowej, "Krytyka" /1993/ nr 40, s. 94 - 115
21. N. Rejnke, dz. cyt. , s. 71, 85 - 86, 90 - 92
22. Fr. Ramotowska, Inwentarz akt II Rady..., wstęp, s. XXX
23. O losach akt II Rady Stanu por. :Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, red. K. Konarski, Warszawa 1956, t. 2, s. 71 in.
24. Fr. Ramotowska, Inwentarz akt II Rady..., wtęp, s. XXX - XXXV.
25. T. Demidowicz, Statut Organiczny Królestwa Polskiego z 1832 r. , Biuletyn Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Humanistyka, vol 22 /1986/ nr 2/ druk: /1988, s. 35 - 44: tenże, Rada Stanu Królestwa Polskiego 1833 - 1841, Annales UMCS. Sectio F vol. 43/44/1988/1989/, s. 75 - 103: tenże, Rosyjskie ustawodawstwo społeczne w Królestwie Polskim w latach 1832 - 1856, "Czasopismo prawno - historyczne", t. 41/1989/z. 2/druk :/1990, s. 107, 129:
26. H. Goryszewski, Sądownictwo kompetencyjne w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim, "Czasopismo prawno - historyczne", t. 17/1965/, z. 2, s. 155 - 160
27. A. Heylman, Rys historyczny przemian Rady Stanu w jej atrybucjach, w składze organicznym i kompetencjach w toku epoki od roku 1807 aż dotąd, "Biblioteka Warszawska", t. 1/1864/, z. 1, s. 90 - 97
28. W. Korotyński, Rady Stanu w Polsce, "Sfinks", t. 10/1917/, z. 2, 3
29. J. Korytkowski, Historia Rady Stanu Królestwa i jej znaczenie /w:/ Prace literackie, Warszawa 1885
30. A. Okolski, Rada Stanu, "Gazeta Sądowa Warszawska"1880, nr 24 - 25:
31. por. przypisy:1 oraz 21
32. Ks. Szczerbatow, Rządy Księcia Paskiewicza w Królestwie Polskim /1832 - 1847/, Warszawa 1900
33. Fr. hr Skarbek, Królestwo Polskie po rewolucji listopadowej, Poznań 1877. Należy zauważyć, iż praca tego kontrowersyjnego autora przynosi wiele cennych informacji dotyczących nie tyle może samej Rady Stanu, co ogólnego tła historycznego epoki, i jako taka okazała się przydatna przy pisaniu niniejszego opracowania.
34. Fr. Ramotowska, Inwentarz akt II Rady..., wstęp, s. V - XXXV
35. S. Kutrzeba, Historia ustroju Polski w zarysie, wyd. 2, Lwów 1920, t. 3
36. A. Ajnenkiel, B. Leśnodorski, W. Rostocki, Historia ustroju Polski /1764 - 1939/, red. B. Leśnodorski, Warszawa 1963
37. A. Korobowicz, Historia państwa i prawa polskiego /1795 - 1864/, Lublin 1972, s.49-50
38. Historia państwa i prawa Polski, t. 3, red. J. Bardach, M. Senkowska - Gluck, Warszawa 1981
@ copyright Marek Rutkowski
Inne tematy w dziale Kultura
