Wstęp:
Do napisania tej notki skłoniły mnie niektóre komentarze dotyczące notek traktujących o wynaturzeniach występujących pod płaszczykiem religii. Komentujący usiłowali mnie przekonać, że Święta Inkwizycja to instytucja łagodna i przepełniona troską o zbawienie bliźniego, czuwająca nad tym, by nie łamano kościelnych praw.
Motto:
"Ktokolwiek pragnie być zbawiony,
powinien przede wszystkim trzymać się
wiary katolickiej. Kto by jej w całości
i bez uszczerbku nie zachował,
niechybnie zginie na wieki."
św. Atanazy ( doktor KK)
Wprowadzenie:
Pierwsi uczniowie Chrystusa ukształtowali organizację, w której mogli realizować swoje życie religijne w oczekiwaniu na powrót zmartwychwstałego Pana. Odczuwali silną więź, polegającą na wierze w dzieło Jezusa i na przestrzeganiu zasad moralności, które wynikały z Jego nauk i opierały się na zasadach Dekalogu. Pozostawanie we wspólnocie dawało im poczucie bezpieczeństwa w życiu codziennym oraz ułatwiało życie we wrogo nastawionym otoczeniu.
Chrześcijanie traktowani byli z nienawiścią; oskarżano ich o zbrodnicze działania, a fakt, że gromadzili się osobno, czasami w nocy, by modlić się i uprawiać kult własnego Boga, pobudzał wyobraźnię ludzi spoza tej wspólnoty.
Przełom w sytuacji chrześcijan spowodował cesarz rzymski, Konstantyn - po tym, kiedy doznawszy wizji inicjałów imienia Chrystusa, umieścił je na swojej tarczy i odniósł zwycięstwo w wojnie z panującym w Italii Maksencjuszem (r. 312), zaczął sprzyjać ludziom wyznającym Boga, którego znak mu się objawił.Tak przynajmniej brzmi wersja oficjalna; naprawdę rzecz miała głębsze podłoże polityczne, ale o tym może innym razem...
Wydany w 313 roku edykt mediolański regulował sprawy dotyczące statusu gmin chrześcijańskich.
Począwszy od IV i V wieku Kościół zaczął się dynamicznie rozwijać. Wspierali ten rozwój chrześcijańscy cesarze od Konstantyna Wielkiego poczynając. Tworzono nowe instytucje Kościoła, kształtowała się nowa religijność, nowe formy kultu, nowa teologia, sztuka i literatura, powstawało osobne prawo kościelne.
Chrześcijaństwo od początku było religią prozelityczną (nastawioną na zdobycie jak największej liczby nowych wyznawców).
W połowie V wieku chrześcijaństwo było już czymś bardzo odległym od chrześcijaństwa końca III w. - w każdej dziedzinie życia. Zmiany w Kościele dotyczyły sfery wierzeń, liturgii, obyczajów. W wieku IV i pierwszej poł. V w widoczny sposób zmieniło się oblicze chrześcijaństwa, które na własny użytek anektowało antyczny, pogański dorobek.
Zmieniono również zasady, które przyświecały początkom chrześcijaństwa. Z biegiem czasu Kościół coraz bardziej interesował się budowaniem swojej potęgi politycznej i ekonomicznej. Na przełomie VIII i IX w. chrześcijaństwo (z ośrodkiem w utworzonym Państwie Kościelnym) stanowiło już potęgę w Europie i wywierało niebagatelny wpływ na jej historię.
Oddzielenie Kościoła od państwa było już wtedy czymś nie do pomyślenia.
Wątek główny:
Europejskie społeczeństwo średniowieczne, przesiąknięte ideologią religijną, koncentrowało się na dążeniu do zbawienia. Ludzie, niezależnie od stanu, obawiali się demonów, potępienia po śmierci i bożego gniewu. Ciemnota i zacofanie edukacyjne sprzyjały szerzeniu się zabobonów oraz kultowi demonów, czarownic i czarów.
Taki stan rzeczy powodował, że łatwo było zupełnie podporządkować sobie ludzi.
Na gruncie walki z demonami, brakiem wiary (herezja) i ruchami antykościelnymi powstała w 1215 r. Święta Inkwizycja (inquisitio = łac. poszukiwanie).
Wcześniej, bo w 1167 r., miała miejsce sprawnie zorganizowana akcja Inkwizycji (niedziałającej jeszcze oficjalnie) przeciwko
katarom w Prowansji, powołującym własne kościoły i biskupów, by się uniezależnić od władzy papieskiej. Papież zorganizował przeciwko nim krucjatę, w wyniku której kultura prowansalska została doszczętnie zniszczona.
Od tego momentu zaczęła się nakręcać spirala walki z czarownicami, heretykami, bluźniercami, sodomitami, alchemikami i innowiercami. Rodziła się Inkwizycja biskupia, przejawiająca wpływ na stopniowe zaostrzanie świeckiego ustawodawstwa antyheretyckiego: w r. 1198 - król Aragonii Piotr II wprowadził oficjalnie karę stosu; w r. 1224 - także cesarz Fryderyk II Hohenstauf dla Lombardii; podobne rozporządzenia zapadły w królestwie Sycylii (1231 r.) i Niemiec (1232 r.). Prawo zwyczajowe pozostawało pod wpływem prawa kanonicznego i rzymskiego.
W 1231 r. karę stosu dla heretyków wprowadziły także władze miejskie Rzymu. W tym samym roku papież Grzegorz IX w konstytucji "Excommunicamus & anathemicus" oficjalnie zaaprobował cesarskie ustawy, akceptując tym samym wymierzanie heretykom kary śmierci.
Ten właśnie papież dokonał w latach 1231–1233 nominacji różnych duchownych (głównie dominikanów) na inkwizytorów heretyckiej przewrotności (łac. Inquisitores haereticae pravitatis), którym udzielono nadzwyczajnych pełnomocnictw do "wykrywania, nawracania i karania heretyków". Powstała średniowieczna inkwizycja papieska.
Średniowieczny drzeworyt przedstawiający kary za odstępstwo od wiary.
15 maja 1252 r. papież Innocenty IV nałożył na władców świeckich obowiązek walki z herezją, co skutkowało tworzeniem przepisów prawa inspirowanych religią chrześcijańską.
W roku 1252 postępowanie inkwizycyjne opierało się już na powszechnym stosowaniu tortur - można zauważyć wielką różnorodność "testów prawdomówności"...
1258 r. -
papież Aleksander IV w encyklice stwierdził, że stosowanie czarów jest równoznaczne z herezją. Znacznie zwiększyła się w związku z tym liczba procesów o czary
.
Inkwizycja zwróciła się przeciwko pasterzom, akuszerkom, wróżkom, Żydom, heretykom.
Szczyt polowań na czarownice rozpoczął się w II poł. XV w. wraz z pierwszym wydaniem "Młota na czarownice" ("Maleus maleficarum" - 1489 r.) Jakoba Spregnera i Heinricha Kramera (Henricus Institoris), inkwizytorów Księstwa Nadrenii.
Europę ogarnął obłęd. Do uruchomienia "dochodzenia" wystarczył anonimowy donos bez żadnego oparcia w faktach. Stosowano odpowiedzialność zbiorową - w niebezpieczeństwie znajdowały się również rodziny skazanych.
Najbardziej zagrożone były kobiety: „niewiasta jest tylko niedoskonałym zwierzęciem (...) Niewiasta jest tedy zła z natury, rychlej bowiem traci zaufanie do swej wiary i rychlej wyrzeka się jej, to zaś stanowi podstawę uprawiania czarów"("Młot na czarownice"). Głoszono tezę, iż „lepiej, by zmarło stu niewinnych, niż żeby jeden winny uniknął kary". Podręcznik dla inkwizytorów ("Księga Inkwizycji" - Bernard Gui) z 1234 roku zawierał m.in. takie pytanie: "Czy kobieta zachodzi w ciążę za sprawą Boga czy człowieka?", gdy odpowiedź brzmiała "poprzez człowieka" - odpowiadasz - "A więc jesteś heretykiem bo to Bóg stworzył ludzi". Jeśli odpowiedź brzmieć będzie: "Bóg jest sprawcą poczęcia", możesz powiedzieć "Jeśli myślisz że Bóg współżyje z kobietą, jesteś heretykiem".
Nawet śmierć nie chroniła przed oskarżeniem: wykopywano zwłoki i palono je na stosie.
Inkwizytorzy podróżowali z miejsca na miejsce, by dotrzeć do jak największej liczby czarownic lub heretyków. O przybyciu Inkwizytora informował herold. Wszyscy mieszkańcy mieli obowiązek stawić się w kościele. Kto nie przyszedł, automatycznie był podejrzany o herezję. Po kazaniu wzywano wszystkich do donoszenia o znanych sobie przypadkach heretyckich, aroganckich, podejrzanych, błędnych lub obelżywych słów na temat Boga, Kościoła i wiary katolickiej.
Na podstawie tych donosów organizowano procesy - do czasu zakończenia przesłuchań oskarżeni przetrzymywani byli w więzieniu. Podczas przesłuchań usiłowano za pomocą zadawanych pytań doprowadzić oskarżonego do przyznania się do herezji lub czarów (w myśl zasady Confessio est regina probationum — Przyznanie się jest królową dowodów). Jeśli oskarżony nie był wystarczająco przekonywujący - stosowano tortury. W każdym przypadku skazanie pociągało za sobą konfiskatę całego mienia.
Jeżeli oskarżony „przyznał się" - był przed spaleniem duszony, jeśli nie - palony żywcem.
Nasilenie działań Inkwizycji zależało od nastawienia społeczeństwa wobec Kościoła - nie wszędzie zagrożenie było jednakowe.
Najbardziej restrykcyjnie działano na terenie dzisiejszych Niemiec (Inkwizycja niemiecka) - podówczas był to konglomerat księstewek o ciągle żywych tradycjach pierwotnych plemion germańskich z ich wierzeniami, więc Kościół miał powody, by obawiać się o swoją pozycję. Działano więc w sposób zdecydowany: powołano tzw. „towarzystwo katów", którego zadaniem było demaskowanie czarownic.
W XIII w. w Niemczech dopuszczano, by oskarżonego "chłostać i ciężkim więzieniem o głodzie i zimnie oraz innymi złymi rzeczami karać, aż do zmęczenia"("Zwierciadło Szwabskie" - 1275 r.).
Bezwzględne metody działania miały jeden cel: oczyścić ziemię ze sług szatana...
Inkwizycja hiszpańska była równie restrykcyjna jak niemiecka.
W sposób szczególnie nieprzejednany traktowała marranów (chrześcijan pochodzenia żydowskiego, którzy przyjęli chrzest w wyniku pogromów lecz byli podejrzewani o potajemne praktyki judaistyczne) i w 1492 r. doprowadziła (po latach krwawych prześladowań) do wydania dekretu o wygnaniu z Hiszpanii wyznawców judaizmu.
Poważnym wyzwaniem dla Inkwizycji okazała się reformacja, zapoczątkowana w 1517 roku wystąpieniem Lutra. Był to ruch intensywny, wywołany sprzeciwem wobec licznych nadużyć etycznych Kościoła: bezwzględności w zdobywaniu dóbr doczesnych, pobieranie "świętopietrza" ("denar świętego Piotra", danina na rzecz papiestwa, świadczona przez kraje uznające jego zwierzchnictwo lenne). Liczne przywileje Kościoła, pozwalające mu osiągać cele polityczne, symonia ("świętokupstwo": kupczenie zaszczytami, urzędami i przywilejami kościelnymi), handel relikwiami i sprzedawanie odpustów, żądanie opłat za sakramenty, postępujące rozwarstwienie społeczne, a ponadto zgorszenie z powodu odstępstw od podstaw wiary, stanowiących dysonans pomiędzy naukami Jezusa a rzeczywistością , doprowadziły do buntu. Początkowo celem tego buntu była naprawa Kościoła, jednak z czasem doszło do rozłamu - tzw. protestanci przestali uznawać władzę papieża.
Był to potężny cios.
Papież Paweł III podjął wysiłek zmierzający do ograniczenia skutków reformacji. W 1540 r. utworzył zakon jezuitów, mający wzmocnić pozycję Kościoła. Zakonnicy ci mieli szczególne zasługi w dziedzinie oświaty. Zakładali i prowadzili szkoły, w których kładziono nacisk na naukę religii i łaciny. Ze szkół tych mogli również korzystać innowiercy, traktowani dość tolerancyjnie. Służyło to utrwalaniu wiary katolickiej wśród licznych narodów.
W 1542 r. powołano najwyższy trybunał inkwizycyjny (Sanctum Officium), którego zadaniem była walka z herezją. Ponadto w 1545 r. zwołał do Trydentu sobór (zakończony w 1563 r. za papieża Piusa IV), który odszczepieńców potępił (uznając za heretyków). Dokonano też gruntownych zmian w strukturach administracyjnych: sformułowano dogmaty wiary, wprowadzono obowiązek kształcenia księży (seminaria) oraz wizytacji diecezji przez biskupów. Zarządzono odprawianie mszy tylko po łacinie wg ustalonego wzoru (co obowiązywało do poł. XX wieku) i potwierdzono, że papież, jako głowa Kościoła, jest najwyższym autorytetem w sprawach religijnych. W 1564 roku spisano główne dogmaty Kościoła Katolickiego.
Nasilenie ruchu kontrreformacyjnego po soborze trydenckim skutkowało całkowitym rozłamem w zachodnim chrześcijaństwie i było powodem wojen religijnych. W Skandynawii, części Niemiec, Niderlandach, Szkocji, Anglii, Siedmiogrodzie próby przywrócenia katolicyzmu zakończyły się niepowodzeniem.
W tym czasie (1564 r.) z inicjatywy papieża Pawła IV powstał Indeks Ksiąg Zakazanych (Index librorum prohibitorum). Był to urzędowy wykaz dzieł potępionych przez Kościół rzymskokatolicki; zabroniono ich czytania pod groźbą ekskomuniki. Obowiązywał aż do 1966 roku. Tutaj więcej: www.rumburak.friko.pl/ARTYKULY/religia/obluda/indeks.php
Na indeksie znajdowały się dzieła, m.in., Kopernika, Kartezjusza, Balzaka, Bruno, Frycza-Modrzewskiego, Hugo, Kanta, Woltera, Pascala, Słowackiego, Mickiewicza oraz wielu innych znanych uczonych i pisarzy. Często przed wpisaniem na indeks dzieła te były publicznie palone - żeby podkreślić odrazę Kościoła do ich treści. W czasach, gdy księgi były pisane ręcznie, strata była nie do powetowania.
Kongregacja Indeksu Ksiąg Zakazanych działała w porozumieniu z Kongregacją Inkwizycji.
Od 1543 r. nadzór nad drukarniami powierzono biskupom. Tępili oni wszelkie przejawy myśli (także naukowej) odbiegającej od religijnych kryteriów. Próby samodzielnego wyciągania oryginalnych wniosków łatwo mogły być poczytane za herezję, a ta - po przesłuchaniu wzmocnionym torturami - bywała karana śmiercią przez spalenie na stosie.
Skazywano nie tylko osoby bezpośrednio podejrzewane o głoszenie herezji, ale także te, które broniły heretyków. Od wyroku Sanctum Officium nie było odwołania.
Działalność hiszpańskiej Inkwizycji, która z biegiem czasu stała się instytucją państwową o religijnym charakterze, zyskała "sławę" z powodu Tomasa de Torquemady, który był w II poł. XV w. Wielkim Inkwizytorem Hiszpanii. Podobno skazał na śmierć ok. 9 tysięcy osób. 
Dobrze charakteryzuje jego działalność sprawa biskupa z Toledo, Bartolome de Carranza z 1565 r., który naraził się Inkwizycji pewną publikacją, i o którego sprawie legat papieski w Hiszpanii pisał do papieża: „Ze strachu przed Inkwizycją nikt nie odważy się przemawiać na korzyść Carranzy. Żaden Hiszpan nie podejmie ryzyka zwolnienia arcybiskupa, nawet wówczas, gdy uważać go będzie za całkowicie niewinnego. Taki postępek oznaczałby opór przeciwko Inkwizycji. Ta ostatnia ze względu na swój niepodważalny autorytet nigdy nie przyzna się do tego, że niesprawiedliwie uwięziła Carranzę. Tutejsi najgorliwsi obrońcy sprawiedliwości uważają, że lepiej jest skazać na śmierć niewinnego człowieka, niż dopuścić do tego by powstała plama na honorze Świętej Inkwizycji". Wypędzono z Hiszpanii morysków (muzułmańska ludność Płw. Iberyjskiego, która zdecydowała się na przejście na chrześcijaństwo). Stało się to w 1609 roku.
Inkwizycja portugalska została utworzona na wzór hiszpańskiej i stosowała podobne metody. Konwertyci w Portugalii stanowili bogatą i znaczącą społeczność, więc udawało im uzyskiwać u papieża dekrety amnestyjne, jednak represje trwały ze zmiennym natężeniem do połowy XVIII wieku, kiedy to reformy ministra Pombala wprowadziły równouprawnienie konwertytów.
Na terenie państw włoskich działała Inkwizycja rzymska (papieska). Zajmowała się zwalczaniem wpływów reformacji we Włoszech. Po ograniczeniu tych wpływów skupiono się na pilnowaniu, by wierni przestrzegali zasad katolickiej moralności. Nadal ścigano ludzi zajmujących się praktykami magicznymi i czarami, jednak podchodzono do tego mniej rygorystycznie. Surowo natomiast traktowano heretyków i oszustów religijnych.
Narzędzia takie były stosowane w sądach świeckich, ale także używano ich w dochodzeniach sądów kościelnych. Instytucje świeckie pozostawały pod silnym wpływem Kościoła - jak pisałam wcześniej - nie istniał rozdział Kościoła od państwa.
Tutaj znajduje się szczegółowy opis tortur - metod i narzędzi:
UWAGA!!! Jest to drastyczne na tyle, że nie zdecydowałam się na bezpośrednie cytowanie w notce.
"Kołyska Judasza"
Aktywność Inkwizycji stopniowo wygasała. Zdarzały się jeszcze sporadyczne spektakularne akty, ale rozwój państw, które nie życzyły sobie bezpośredniej ingerencji władz kościelnych, znacznie ograniczył zakres działania trybunału inkwizycyjnego.
W czasie ponad 600 lat działalności sądy inkwizycyjne skazały na różne kary kilkaset tysięcy osób, z czego prawdopodobnie kilkanaście tysięcy zostało straconych.
Pierwszym krajem, który zaprzestał procesów i karania śmiercią za uprawianie czarów była Holandia, gdzie już w 1610 roku zaprzestano tego oburzającego procederu. Ostatni kraj, który zrezygnował ze ścigania czarostwa to Polska w unii z Litwą - w 1793 roku.
Na ok. 3,4 mln. mieszkańców Rzeczpospolitej Obojga Narodów skazano i zabito ok. 10 tys. osób. To 0,3% ludności. Na tle innych państw Europy wyglądało to tak: Hiszpania 0,0007%; Portugalia 0,0004%; Włochy 0,000027%; Anglia i Szkocja 0,025%; Francja 0,02%; Niderlandy 0,013%; Węgry 0,026%; Szwajcaria 0,4%; Dania z Norwegią 0,13%; Niemcy 0,16%. Tylko katolicko-protestancka Szwajcaria nas wyprzedziła. Dane te dotyczą wyłącznie procesów prowadzonych przez Kościół - nie odnoszą się do sądownictwa świeckiego, które przecież od roku 1252 miało obowiązek współdziałania w zwalczaniu herezji.
Ostatecznie Inkwizycję zlikwidował Pius IX w 1859 roku. Dekretem nie objęto Kongregacji Rzymskiej i Powszechnej Inkwizycji w Rzymie - pod zmienioną nazwą (Kongregacja Doktryny Wiary) istnieje ona do dziś.
Jak to możliwe, że pod sztandarem miłości bliźniego, z Pismem Świetym w ręku, dokonywano tak ohydnych zbrodni na godności, wolności osobistej a nawet życiu ludzi?
Źródła:
Ilustracje pochodzą z różnych książek historycznych (zostały udostępnione w Internecie)
"Historia czarów i czarownic" – Jesus Callejo
historia.na6.pl/poczatki_chrzescijanstwa
www.historia.net.pl/praca,70.html
tinyurl.com/bm95vvj
tinyurl.com/c2z7xbe
www.historia.gildia.pl/sredniowiecze/sala-tortur/izby-i-wykonawcy-tortur
historia.pgi.pl/przyczyny-reformacji.php
historia.na6.pl/reformacja_w_europie
www.rumburak.friko.pl/ARTYKULY/religia/obluda/indeks.php
POLECAM!!!
O czarownicach:
ryuuk.salon24.pl/515175,czarownicy-zyc-nie-dozwolisz
