Dlaczego dalecy potomkowie ludzi uboższych mają w dzisiejszej Polsce płacić dalekim potomkom ludzi zamożniejszych, który zostali ongiś bezprawnie wydziedziczeni przez komunistów? Takie pytanie-opinię wyraził wczoraj w programie Warto Rozmawiać nie Piotr Ikonowicz i nie Sławomir Sierakowski, ale Jarosław Kaczyński.
Zdanie to referuję z pamięci, ale zapewniam, że nic nie przekręciłem ani nie wyrwałem z kontekstu bo kontekst był taki, że Kaczyński rozwinął tę myśl w kilku czy kilkunastu zdaniach, które po tym stwierdzeniu nastąpiły, wcale jej nie osłabiając, ale wręcz przeciwnie, potwierdzając że powiedział co powiedział. Mam zresztą nadzieję, że tutejsi bywalcy, bieglejsi ode mnie w Internecie (może przeglądający Internet z dwiema puszkami piwa w obu rękach, a nie tylko z jedną, jak ja), znajdą gdzieś transkrypt tego fragmentu rozmowy Jana Pospieszalskiego z liderem PiS.
Przewiduję, że polska prawica pominie milczeniem ową wypowiedź, jak czyni to zazwyczaj, gdy któryś z Braci Kaczyńskich wyraża poglądy, nie pasujące do konserwatywno-wolnorynkowych dogmatów. Znamienna była reakcja Pana Jana, który aż podskoczył na krześle gdy usłyszał te zdania, po czym kilkakrotnie upewniał się, czy dobrze usłyszał. Jarosław Kaczyński potwierdził, że tak właśnie uważa, a nie widzi tu sprzeczności z jego „konserwatyzmem” gdyż jest konserwatystą wrażliwym (chyba użył nieco innego przymiotnika, ale taki był sens, znów proszę o weryfikację tego przez czytelników). I tu – wybaczą Państwo sentymentalne wyznanie – zobaczyłem w nim nie ostrego prezesa PiS Jarosława Kaczyńskiego, którego tu wielokrotnie, mniej lub bardziej kurtuazyjnie, krytykowałem, ale starego Jarka Kaczyńskiego, mojego kolegę z seminariów „privatissimo” u profesora Stanisława Ehrlicha na Mokotowie. Człowieka, przesiąkniętego dość głęboko tradycją żoliborsko-PPSowską, o której czasem zapomina, ale czasem jednak sobie przypomina. Jak wczoraj.
Bo z tą reprywatyzacją sprawa jest rzeczywiście bardzo złożona, nie tylko z punktu widzenia ekonomicznego, ale także moralnego. Z jednej strony – reprywatyzacja wydaje się być prostym przedłużeniem prawa do dziedziczenia: jeśli ludzie mają prawo przekazywać swym potomkom swe dobra materialne (a mają, bo skoro mają prawo oszczędzać na swe zachcianki, to tym bardziej mają prawo oszczędzać dla dobra swych dzieci i wnuków), to jeśli coś im zostało bezprawnie odebrane, to powinno być zwrócone. Taka jest klasyczna obrona zasady reprywatyzacji.
Ale jest też druga strona medalu, i właśnie na tę drugą stronę zwrócił uwagę JK. Ja bym dodał, że sprawa ma się trochę inaczej w przypadku restytucji rzeczy (restitution in kind) i restytucji w postaci gotówki (restitution in cash), gdy danych rzeczy już nie ma, albo uległy takiej transformacji lub transferowi, że niesprawiedliwie byłoby je odbierać dzisiejszym użytkownikom. Restytucja „rzeczy” może być uzasadniona do pewnego stopnia przywiązaniem do tradycji rodzinnej: jeśli ktoś ma wygrawerowane w swej pamięci rodzinnej zamiłowanie do złotej cukiernicy albo dworku dziadków, to zapewne trzeba postarać się mu to dać. Ale w przypadku rekompensaty finansowej, bo tylko taka w wielu przypadkach będzie możliwa, restytucja oznacza po prostu przekazanie jakichś sum z budżetu, na które składają się podatnicy, by zapłacić jakieś pieniądze potomkom (często odległym) ludzi, którzy kilka pokoleń wstecz byli na tyle zamożni, że było im co bezprawnie zabierać. Dokładnie to wyraził, choć w bardziej radykalnej formie, Jarosław Kaczyński we wczorajszym wywiadzie.
Jest zupełnie niewykluczone, że moje własne poglądy na ten temat podyktowane są moimi osobistymi interesami klasowymi, a ściślej mówiąc, moim dość podłym pochodzeniem społecznym: mój dziadek był biednym chłopem w Końskowoli w lubelskiem, a mój ojciec należał do pierwszego pokolenia ludzi wykształconych w mojej rodzinie (dodam, na KUL-u). Na żadną restytucję liczyć nie mogę: pradziadek był wiejskim policjantem, a dziadek chłopem na roli, który bardzo cienko prządł. Niewykluczone zatem, że w moim poparciu dla Jarosława Kaczyńskiego w kwestii reprywatyzacji wyraża się gniew ludowy, który czasem mnie tu, w czerwonej Florencji, dopada i trzęsie mną, oj tak trzęsie, że aż muszę się napić jakiegoś Brunello, by się wyciszyć. Ale może nie – może przemawia przeze mnie racjonalna intuicja, że kwestia reprywatyzacji jest nie tylko złożonym problemem ekonomicznym, ale i moralnym, którego nie da się rozwiązać prostym hasłem: zwrócić zagrabione!
Jest teraz taka reklama telewizyjna, do znudzenia powtarzana: młody Rockefeller (grany przez Stuhra juniora) zaczyna zarabiać pieniądze pomnażając najpierw swoje zaoszczędzone 5 dolarów, potem 10 dolarów, a potem umiera mu babcia czy ciocia i przekazuje spadek w wysokości miliona. Myślę, że obawa Jarosława Kaczyńskiego przed taką formą restytucji, która będzie w istocie redystrybucją zasobów budżetowych od potomków ludzi biedniejszych do potomków ludzi bogatszych, wypływa z przekonania, że Polska to nie Ameryka i budżet nie powinien występować w roli takiej bogatej babci czy cioci, bo akurat na to bogactwo zrzucamy się wszyscy.
Więc dlaczego rzeczywiście nie mielibyśmy wszyscy zadecydować o tym w referendum, jak zaproponował to niedawno lider PiS?
Inne tematy w dziale Polityka
