To zaś nakazał wam JHWH: Każdy z was zbierze dla siebie według swej potrzeby, omer na głowę. Każdy z was przyniesie według liczby osób, które należą do jego namiotu». Izraelici uczynili tak i zebrali jedni dużo, drudzy mało. Gdy mierzyli swój zbiór omerem, wówczas ten, który zebrał wiele, nie miał nic zbywającego, kto zaś za mało zebrał, nie miał żadnego braku - każdy zebrał według swych potrzeb.
Następnie Mojżesz powiedział do nich: «Niechaj nikt nie zostawia nic z tego do następnego rana». Niektórzy nie posłuchali Mojżesza i pozostawili trochę na następne rano. Jednak pojawiały się robaki i następowało gnicie. I rozgniewał się na nich Mojżesz. Zbierali to każdego rana, każdy według swych potrzeb. Lecz gdy słońce goręcej przygrzewało, topniało. (Wj 16, 16-21)
Na pustyni cudowny chleb pieczony na podstawie manny kształtuje tożsamość Izraela. Skoro Bóg Izraela jest Ojcem karmiącym, jest uprawniony do nadania Prawa swemu ludowi. Wraz z darem manny Bóg natychmiast daje pierwsze przykazanie: lud ma codziennie gromadzić tylko tyle manny, ile zje danego dnia.
To przykazanie jest łatwe z punktu widzenia technicznego, jednak jest skrajnie wymagające w sferze duchowej, bo wymaga ogromnej ufności i zaufania Bogu. Jest to jedno z najbardziej wymagających przykazań, o spełnienie którego codziennie prosimy na modlitwie w słowach “chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj”. Wyrażając taką prośbę wypowiadamy na głos naszą zależność od Boga. Bóg podtrzymuje nas w istnieniu niezależnie od naszych modlitw. Bóg jest kochającym Ojcem, który dostarcza swoim dzieciom wszystkiego, czego potrzeba im do życia, niezależnie od ich zasług: deszcz spada na sprawiedliwych i na niesprawiedliwych.
Ale Bóg jest Bogiem teraźniejszości. Zostało to wyrażone w imieniu Boga, Haszem (odsyłam do trzeciego rozdziału, link powyżej). Imię Boże wyraża taką prawdę, że Bóg jest Bogiem teraźniejszości. Mamy polegać na Bogu w teraźniejszości. Nie wolno nam wyprzedzić Boga, nie wolno nam gromadzić “na zapas”, “na wszelki wypadek”.
Gdy gromadzimy “na zapas”, okradamy naszych braci, zatrzymujemy dla siebie to, co otrzymaliśmy od Boga w celu rozdawania naszym braciom! Gromadząc zapasy oddalamy się od naszych braci: budujemy ogrodzenia, spichlerze, banki i fortece. A w konsekwencji oddalania się od naszych braci, oddalamy się od Boga i Go zasmucamy. Wstrzymujemy dalsze dary Boże ku nam. Po co Bóg miałby nam wysyłać więcej chleba, skoro nie rozdajemy nadmiaru potrzebującym? Zamiast tego gromadzimy je dla siebie “na czarną godzinę”?
Jeśli chodzi o Izraelitów na pustyni, na tym etapie dziejów ten lud jest jeszcze niemowlakiem, który nie potrafi powstrzymywać się od egoizmu, od gromadzenia dla siebie i od łamania zakazów. Jaka jest reakcja Boga względem nieposłuszeństwa Izraelitów? Czy Bóg jest pobłażliwy w stosunku do swoich nieposłusznych dzieci, czy zmniejsza swoje wymagania, aby było ludziom łatwiej żyć po swojemu? Nic takiego - Bóg w reakcji na nieposłuszeństwo wyraża bardziej stanowcze i szczegółowe zakazy. Posłuchajmy:
W szóstym zaś dniu zbierali podwójną ilość pożywienia, dwa omery na każdego. I przybyli wszyscy przełożeni zgromadzenia, i donieśli o tym Mojżeszowi. A on rzekł do nich: «Oto, co JHWH chciał wam powiedzieć: Dniem świętym spoczynku, szabatem poświęconym JHWH, jest dzień jutrzejszy. Upieczcie, co chcecie upiec, i ugotujcie, co chcecie ugotować. Wszystko zaś, co wam zbywa, odłóżcie na dzień następny». I odłożyli na następny dzień według nakazu Mojżesza. I nie nastąpiło gnicie, ani też nie było w tym robactwa. Mojżesz powiedział: «Jedzcie to dzisiaj, albowiem dzisiaj jest szabat ku czci JHWH! Dzisiaj nie znajdziecie tego na polu. Przez sześć dni możecie zbierać, jednak w dniu siódmym jest szabat i nie będzie nic tego dnia». (Wj 16, 22-26)
Byliśmy świadkami pierwszego wystąpienia słowa szabat w Biblii! Zauważcie, że szabat jest dany wraz z manną. Oba elementy (manna z Nieba i szabat) tworzą podstawę tożsamości Ludu Bożego. Według Rasziego (żydowskiego autorytetu biblijnego), manna spadła po raz pierwszy w niedzielę, co dla chrześcijan jest kolejną wskazówką łączącą Eucharystię (która jest manną z Nieba) z szabatem, czyli z dniem Pańskim!
Zarysowuje się następujący obraz: Ojciec rodzi swój Lud, ochrania i wyzwala, karmi go i nadaje mu Prawo, w pierwszej kolejności Prawo szabatowe. Co robi niedojrzały Lud w odpowiedzi na tyle troski ze strony Boga? Natychmiast łamie narzucone mu zasady:
Niektórzy z ludu wyszli siódmego dnia, aby zbierać, ale nic nie znaleźli. Wówczas JHWH powiedział do Mojżesza: «Jak długo jeszcze będziecie się wzbraniali zachowywać moje nakazy i moje prawa? Patrzcie! JHWH dał wam szabat i dlatego w szóstym dniu dał wam pokarm na dwa dni. Każdy z was przeto pozostanie w domu! W dniu siódmym żaden z was niech nie opuszcza swego miejsca zamieszkania». I stosownie do tego lud obchodził dnia siódmego szabat. Dom Izraela nadał temu pokarmowi nazwę manna. Była ona biała jak ziarno kolendry i miała smak placka z miodem. (Wj 16, 27-31)
Bóg dopiero co nadał prawo szabatowe i już musi się skarżyć “Jak długo jeszcze będziecie się wzbraniali zachowywać moje nakazy i moje prawa?” Trochę to dziwne sformułowanie, bo przecież Bóg nie narzucił jeszcze tak wielu nakazów i praw. Szabat nawet nie jest sformułowane tutaj jako nakaz, ale jako dar, który nie został dany żadnemu innemu narodowi, tylko Ludowi Bożemu! Już od pierwszych chwil istnienia Ludu Bożego pojawia się rzeczywistość, która go nie opuści do końca życia: grzech jako nieposłuszeństwo, jako wyraz braku zaufania i miłości do Boga, jako bunt przeciwko Bożym przykazaniom, które przecież zostały nadane przez kochającego Ojca i które służą życiu!
Dar naszego życia jest podobny do daru manny: codziennie otrzymujemy życie od Boga, a wraz z tym darem otrzymujemy zasady w ramach których możemy bezpiecznie korzystać z tego daru i się nim cieszyć. Ale tak samo jak nie można gromadzić manny na zapas, tak samo nie można gromadzić życia na później! Bo “kto chce posiąść swoje życie, ten je traci...” (por. Łk 9, 24).
Współczesne społeczeństwo w sprawie chleba powszedniego już nie chce polegać na Bogu. Myśli, że poradzi sobie sam, że postęp naukowy i techniczny je zbawi. Myślą, że w XXI wieku, Bóg nie jest już nam potrzebny! Wychwalanym zachowaniem jest gromadzenie jak największego zapasu bogactw: w bankach, w tytułach własności, w niepohamowanej konsumpcji, wszystko to jest czynione bez odniesienia do Boga, tak jakby człowiek sam wystarczał sobie samemu! Prawo Boże jest pogardzane, prawo szabatowe jest pogwałcone, posilanie się manną z Nieba (Eucharystią) uważa się za zbędne, wszystko razem pokazuje taki obraz z którego wynika, że ludzkość obrała kierunek odwrotny, niż ten zakreślony przez Boga w szesnastym rozdziale Księgi Wyjścia, tuż po narodzinach Ludu Bożego.
Jest to znak, że nasze społeczeństwo do tego stopnia się zdeprawowało, że dochodzi do kresu swojego buntu przeciwko Bogu, bo dobrowolnie łamie pierwsze zasady narzucone mu przez Boga: dzisiejsze społeczeństwo gardzi darem Eucharystii i szabatu! Z perspektywy biblijnej jest to znak, że jest bliskie rozkładu, jest bliskie śmierci: pokonuje ostatni odcinek drogi odwrotnej, niż tej zaproponowanej mu przez Boga tuż po jego narodzinach.
Szesnasty rozdział Księgi Wyjścia jest rozdziałem założycielskim dla tożsamości Ludu Bożego. Ta tożsamość opierała się na darze manny i na prawie szabatowym. Dla zapieczętowania tej uroczystej chwili, Bóg poprosił Mojżesza i Aarona o odstawienie omeru manny (tzn. prawdopodobnie ok. 4 litrów), który na zawsze ma być punktem odniesienia dla tożsamości Ludu Bożego.
Mojżesz rzekł: «Oto, co nakazał JHWH: Napełnijcie omer i przechowajcie go dla waszych pokoleń, aby zobaczyły pokarm, którym żywiłem was na pustyni po wyprowadzeniu z ziemi egipskiej». Mojżesz rzekł do Aarona: «Weź naczynie i napełnij je omerem manny, i złóż ją przed JHWH, aby przechować ją dla waszych pokoleń». Aaron położył je przed Świadectwem, aby przechować - jak to JHWH nakazał Mojżeszowi. Izraelici jedli mannę przez czterdzieści lat, aż przybyli do ziemi zamieszkałej. Jedli mannę, aż przybyli do granic ziemi Kanaan. Omer zaś jest dziesiątą częścią efy. (Wj 16, 32-36)
Ten omer manny stanie się materialnym przypomnieniem tożsamości Ludu Bożego. Ta tożsamość opiera się na mannie i na prawie szabatowym. Kiedy Izraelici dotrą do Ziemi Obiecanej będą musieli sobie stale przypominać, że codziennie otrzymują życie od Boga. Podtrzymywaniu tej pamięci służą dwa nowo ustanowione obrzędy: obrzęd Eucharystii (jako Manny z Nieba) oraz obrzęd Szabatu. Prawo szabatowe jest tak ważne, że zostało nadane przed Dekalogiem. Nawet w samym Dekalogu prawo szabatowe zajmuje centralne miejsce i jest najobszerniej opisanym przykazaniem, co wskazuje na to, że prawo szabatowe jest najważniejszym ze wszystkich przykazań Dekalogu! Dlatego poświęcimy tematowi szabatu cztery najbliższe odcinki.
