Masakry w Wandei inspiracją dla bolszewików
Historia Wandei jest mało dyskutowana we Francji. Jeden z wybitnych francuskich historyków stwierdził: "Nie wspomnimy o Wandei. Każdy, kto przywołuje to, co tam się stało, nie ma perspektyw kariery naukowej. Więc milczymy. " Historię piszą zwycięzcy więc i tym razem przedstawiana jest ona z punktu widzenia spadkobierców Rewolucji Francuskiej. Pomija się okrucieństwa " Piekielnych Kolumn" lub poszukuje się winy za okrucieństwa po obu stronach barykady. Perspektywa pokonanych musi być więc pokazywana przez historyków spoza Francji.
W samej Wandei wspomnienia pozostają, co może wyjaśniać, dlaczego ta część Francji do dziś jest bardziej religijna i bardziej konserwatywna niż jakikolwiek inny region choć przodująca w postępie technicznym bo to Pouzauges zafundowało sobie elektryczność jako drugie miasto we Francji po Paryżu.
Już podczas insurekcji chłopi wandejscy przewyższali republikanów przemyślnością. Skrzydła wiatraka ustawione jak krzyż świętego Andrzeja sygnalizowały spokój, krzyż prosty wzywał buntowników na zbiórki, pozycje pośrednie obwieszczały alarm lub jego odwołanie. Żołnierz ówczesnej armii regularniej bił się w szykach ściśnionych, zwartych zapobiegało to też ucieczce z pola walki. Powstaniecy przewyższający częstokroć republikanów duchem walki nacierali w luźnej tyralierze, potrafili w biegu nabić flinty. Gdy rozpoczynał się ostrzał artyleryjski przeciwnika, roje atakujących chłopów padały na ziemię, przywierały do niej płasko, chroniąc się przed odłamkami kartaczy. Wandejscy chłopi potrafili świetnie maskować się w terenie. Szybko się przemieszczali, objuczony strzelbą i sakwą powstaniec potrafił przesadzić o tyczce kanały szerokie na trzydzieści stóp i więcej.
Lokalny rząd otworzył w 1993 roku muzeum z okazji 200-lecia okrucieństw popełnianych przez republikanów.. Otwarcie uświetnił Aleksander Sołżenicyn, który podczas swojego przemówienia przypomniał, że masowe morderstwa chrześcijan w Rosji były bezpośrednio inspirowane przez masakry w Wandei. Bolszewicy, jak powiedział, wzorowali się na francuskich rewolucjonistach, a sam Lenin wskazał na masakry w Wandei jako właściwej drogi do radzenia sobie z chrześcijańskim oporem.
Paweł Jasienica tak pisze o Wandei:
"16 listopada zbudzono dziewięćdziesięciu niezaprzysiężonych księży, od miesiąca uwięzionych pod pokładem brygu "Sława". Przeprowadzeni zostali na stojący obok galar, powiązani parami, "Sława" odholowała w ciemnościach barkę na środek Loary. Do burt barki przysunęły się czułna. Huknęły młoty przebijając burty barki, resztę dopełniła woda. Tak wyglądała pierwsza masowa egzekucja poprzez utopienie. Ostatnia odbyła się 31 stycznia 1794 roku. W jednym z pławień zginęły same dzieci w liczbie 400 w innym trzysta kobiet, przed wepchnięciem pod pokład starannie obnażonych przez wartowników.
Doświadczenie skłoniło wykonawców do ulepszeń technicznych. Zabezpieczono luki tak, aby uniemożliwić wypływanie ciał z puszczonego na dno galaru."
