W podziękowaniu dla Jana Domańskiego mieszkańca Nidzicy:
Aga Zaryan "Miłość" - Pamięci Bohaterom Powstania Warszawskiego
Utwór "Miłość" z płyty "Umiera Piękno" Agi Zaryan, muz. Michał Tokaj, sł. Krystyna Krahelska. Wszystkie zdjęcia pochodzą z archiwum Muzeum Powstania Warszawskiego. Realizacja: Mikołaj Górecki
Polesia czar - współczucie dla bagna
Nie wiem czy wiecie gdzie urodziła się Krystyna Krahelska - Syrenka Warszawska.
We wsi a raczej folwarku na kolonii Mazurki k/Lachowicz powiat Baranowicze.
W latach 1926-1932 Ojciec Jan Krahelski był Wojewodą poleskim, wcześniej bo przed rokiem 1914 ukończył studia w Pradze i był specjalistą od melioracji wodnych na tamte czasy doskonale wykształconym. W Krakowie poznał swą przyszłą żonę Janinę Bury studentkę Uniwersytetu Jagiellońskiego.
W roku 1914 urodziła się ich córka Krystyna a w roku 1915 syn Bohdan. Rodzina zamieszkała w Mazurkach majątku rodzinnych Jana na Polesiu.
Jan Krahelski (1884-1960), Polish engineer, voievoda of Polesie 1926-1932.
Data i miejsce urodzenia
25 maja 1884
Mazurki, gubernia mińska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci
23 stycznia 1960
Gdańsk, Polska
Matka po doktoracie na początku lat 20 XXw. (rodzina Bury matki mieszkała w Krakowie) na Uniwersytecie Jagiellońskim Wydział Biologii zajmowała się wychowaniem Dzieci Krystyny i Bogdana i domem przy mężu.
Kalinowym mostem chodziłam autor: Krystyna Krahelska
Song by Aga Zaryan
Lyrics
Kalinowym mostem chodziłam
Kalinowy most się kołysał
Wiatr piosenkę gwizdał na trzcinach
I kitami po wodzie pisał
Opadały czerwone jagody
Aż na samo dno ciemnej wody
Kalinowym mostem chodziłam
Kalinowy most się uginał
Chciałam sobie ciebie przypomnieć
Aleś mi się nie przypomniał
Były koła na wodzie ciemnej
Było serce kalinowe we mnie
Kalinowym mostem chodziłam
Kalinowym mostem pochyłym
Choć tak bardzo tęsknię do ciebie
Nie pamiętam już jaki byłeś
Opadały tyle razy jagody
Aż na samo dno ciemnej wody
Kalinowym mostem chodziłam
Kalinowe serce zgubiłam
Utonęło jak kwaśne jagody
Na dnie, na dnie ciemnej wody
Opadały tyle razy jagody
Aż na samo dno ciemnej wody
Kalinowym mostem chodziłam
Kalinowe serce zgubiłam
Utonęło jak kwaśne jagody
Na dnie, na dnie ciemnej wody
https://www.youtube.com/watch?v=BEnYF5CTCHU
Ich domem w Mazurkach opiekował się mój Ojciec Konstanty - gajowy w dobrach Radziwiłłów. Rodzice przyjaźnili się z państwem Krahelskimi.
W roku 1944 roku w pierwszym dniu Powstania Warszawskiego śmiertelnie ranna na Polu Mokotowskim została Krystyna.
https://gazetaolsztynska.pl/nidzica/682506,Poklon-sie-niebu-i-lakom-i-chmurom-o-Krystynie-Krahelskiej-bohaterce-Powstania-Warszawskiego-cz-2.html
fragment artykułu:
"A wokół dworu, który budowali z taką miłością i nadzieją „wszystko chwastem zarasta, siwy i gorzki piołun. Brat, który wraz z kolegami przez Litwę, Łotwę i Estonię dociera do Finlandii, Szwecji a stamtąd do Anglii. Ich historia to odrębny rozdział historii. Bohdan Krahelski służąc w dywizjonach polskich i brytyjskich Royal Air Force dosłużył się stopnia kapitana. Przez Szwecję do Anglii biegły listy Krystyny i jej wiersze modlitwy:
„Matko Boska dziadowa, ojcowa, którą brat mój na piersi nosi//Całą siłą siostrzanej miłości za bratem moim Cię proszę://Daj mu siłę myśli, krzepkość ramion, daj mu ptaków wędrownych lekkość, powróć stery maszyny, szlak nieba, ziemię małą u stóp i daleką.//Daj mu wrócić na niebo. Matko z kwadratami na powierzchni płatów,
Sercu srebrnej maszyny – ptaka, lotnikowi, mojemu bratu”.
O rodzicach pisała Danowi w grudniu 1942: „Te moje dwie „Pociechy”- Taty-to jakaś ostoja, do której się wraca z wietrznych, własnych dróg i z których startuje się dalej, wiedząc, że o ich miłość i ich postawę wewnętrzną niezależnie od krzywej losu, można się zawsze oprzeć”. Lecz ono opierali się także o nią. W kwietniu 1943 roku Krysia doniosła bratu: My z Tatem jesteśmy we Włodawie w szpitalu(….) wskutek pobicia przez bolszewicką bandę. Napaść bandy na dwór w Pieszej Woli, by obrabować mieszkańców i zabrać ukrytą broń (do czego bohaterscy obrońcy nie dopuścili) skończyła się siedmiomiesięcznym pobytem Jana Krahelskiego w szpitalu pod najczulszą opieką córki.
Wiosną 1943 roku pisała bratu: „Kwitną już trwałe łubiny (dzikie) i żarnowce- jest tak jak kiedyś, w domu na Zielone Święta... Pamiętasz-(…) A więc, zawsze i wszędzie: tęsknota za domem, tym mazurkowskim, i przyroda niczym przyjazna i życzliwa istota, najlepsze lekarstwo na wszystkie załamania i smutki”. Cieszy ją „smużka Bugu, między kwitnącą amarantem firletek i złotem jaskrów zielenią doliny” i dzikie wino obrastające ganeczki, jak w Nowogródku i Krzemieńcu."
>
Brat zginął w katastrofie lotniczej w roku 1958 podczas pierwszego konfliktu Izraela z Libanem koło wyspy Rodos.
Jego samolot transportowy eksplodował w powietrzu a on jak Ikar wpadł do morza Egejskiego.
Ojciec drugiego dziecka długo nie przeżył.
Matka późniejszy profesor na Uniwersytecie Medycznym w Gdańsku w Zakładzie Fizjologi i Embriologii wykształciła wiele pokoleń lekarzy późniejszych specjalistów od ginekologii i położnictwa. Zmarła w maju roku 1976.
https://gdansk.ipn.gov.pl/pl2/aktualnosci/55945,74-rocznica-smierci-Krystyny-Krahelskiej-Danuty-uczestniczki-Powstania-Warszawsk.html
W późnych latach życia pd opieką profesor Zegarskiej jej asystentki.
Ich dom jak i dom moich Rodziców był położony niedaleka Szczary.
Tajemniczej rzeki na Białorusi.
Shchara River (Szczara)
River in Belarus
The Shchara is a river in Belarus, and is the left tributary of the Neman. It is 300 km in length, its catchment area being 6,730 km². The Shchara is the 5th longest river in Belarus. It flows through Slonim. Wikipedia
Mouth: Neman
Country: Belarus
Historia
W marcu 1919 roku na rzece Szczara znajdowała się linia frontu między Wojskiem Polskim i Armią Czerwoną[1].
https://www.youtube.com/watch?v=KkEFaqb-rgg
"POLESIA CZAR" (The Spell of Polesie), 1927, Polish Patriotic Tango.
https://magazyn.wp.pl/informacje/artykul/wspolczucie-dla-bagna?fbclid=IwAR1GX1hYL7Voib_ZURyHdQ-9Db-tQGtbiyhUgUAeu8wZuYqsIYUnZeESp7U
WSPÓLCZUCIE DLA BAGNA
Przez osuszanie bagien straciliśmy możliwość pływania w czystym Bałtyku. Straciliśmy dużą część owadów. Jeżeli ich nie ma – nie ma też wielu gatunków ptaków, płazów, gadów, ssaków owadożernych. Jesteśmy w trakcie jednej z największych, jeśli nie największej katastrofy przyrodniczej w historii świata. To, że jeszcze tego nie widzimy, oznacza, że mamy krótką pamięć – mówi prof. Wiktor Kotowski, biolog z Uniwersytetu Warszawskiego.
Krystyna Romanowska: Jakie jest najpiękniejsze bagno, które pan widział?
Prof. Wiktor Kotowski: Torfowisko w Dolinie Rospudy.
Moje najpiękniejsze bagno to małe torfowisko koło Sejn. Jeszcze przed wojną wydobywano stamtąd torf, wujek utopił tam niemieckiego mauzera z zepsutym zamkiem, a mama z wykopywanej na skraju bagna gliny lepiła lalki. Ja – obserwowałam żaby i wyciągałam rośliny bagienne. Moje dzieci tego bagna nie zobaczą, bo już go nie ma. Co jest pięknego w bagnach?
Trwanie, niezmienność. To miejsce, które wygląda tak, jak parę tysięcy lat temu, kiedy człowieka nie było w tych okolicach. Pierwotność i dzikość.
Chrońmy naszą tożsamość, naszą historię i naszą tradycję.
https://www.ekologia.pl/wiedza/organizacje/liga-ochrony-przyrody,6841.html
LIGA OCHRONY PRZYRODY. Organizacja ekologiczna - LOP
Liga Ochrony Przyrody (LOP) - organizacja ekologiczna powstała w Polsce w 1927 roku. Głównym założeniem jej twórców była chęć uwrażliwiania człowieka, a szczególnie młodzieży na bogactwo i piękno przyrody, budzenia jej umiłowania, szerzenie zrozumienia istoty, znaczenia i celów ochrony przyrody stanowiącej część ochrony środowiska.
Przyroda – świat materialny otaczający człowieka podlegający ciągłym przemianom w wyniku zachodzących w jego obrębie zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych i nieustannego krążenia materii i przepływu energii pomiędzy jego elementami składowymi, z pominięciem wpływu oraz wytworów działalności człowieka. Przyroda składa się z przyrody nieożywionej (martwej) oraz przyrody ożywionej (żywej). Przyroda nieożywiona złożona jest ze składników abiotycznych kształtujących środowisko bytowania organizmów żywych, do których zaliczane jest powietrze atmosferyczne, klimat (opady atmosferyczne, nasłonecznienie, temperatura, wilgotność powietrza, wiatr, ciśnienie atmosferyczne), skały, ukształtowanie powierzchni ziemi, gleba oraz wody powierzchniowe i podziemne. Przyroda ożywiona obejmuje składniki biotyczne, czyli organizmy żywe (bakterie, archeowce, protisty, grzyby, rośliny, zwierzęta) zamieszkujące środowisko nieożywione i powiązane między sobą siecią złożonych zależności pokarmowych (troficznych) oraz interakcji wewnątrz- i międzygatunkowych.
Przyroda i środowisko przyrodnicze
Przyroda nieożywiona (martwa)
Atmosfera
Litosfera
Pedosfera
Hydrosfera
Klimat
Przyroda ożywiona
Prokarionty
Protisty
Rośliny
Grzyby
Zwierzęta
Przyroda i środowisko przyrodnicze
Przyroda (łac. natura) definiowana jest jako całokształt świata materialnego nieorganicznego i organicznego otaczającego człowieka i podlegającego ciągłym przemianom w wyniku zachodzących w jego obrębie zjawisk i procesów fizycznych, chemicznych bądź biologicznych i nieustannego przepływu energii i krążenia materii pomiędzy jego elementami składowymi, z pominięciem wpływu oraz wytworów działalności człowieka. Przyroda składa się z dwóch podstawowych, ściśle powiązanych i wzajemnie od siebie zależnych elementów – przyrody nieożywionej (martwej) i przyrody ożywionej (żywej). Przyrodę nieożywioną tworzą składniki abiotyczne (fizyczne, nieorganiczne) kształtujące środowisko bytowania organizmów żywych. Elementy abiotyczne obejmują atmosferę ziemską złożoną z mieszaniny gazów (powietrza atmosferycznego); litosferę obejmującą skały, minerały i glebę; ukształtowanie powierzchni ziemi (rzeźbę terenu); hydrosferę obejmującą wody występujące na kuli ziemskiej i składniki klimatyczne oddziałujące na atmosferę, hydrosferę oraz powierzchniową warstwę litosfery. Przyroda ożywiona składa się z elementów biotycznych (biologicznych, organicznych), czyli organizmów żywych (bakterii, archeowców, protistów, grzybów, roślin, zwierząt) żyjących w obrębie nieożywionego środowiska przyrodniczego i współtworzących zespoły organizmów powiązanych siecią zależności troficznych oraz interakcji wewnątrz- i międzygatunkowych (biocenozy). Przyroda obejmuje zróżnicowane typy nieożywionych środowisk przyrodniczych (naturalnych) nie zmienionych w wyniku działalności ludzkiej bądź funkcjonujących w stanie równowagi przyrodniczej i charakterystyczne dla nich biocenozy, tworzące razem bardziej złożone układy ekologiczne (ekosystemy naturalne, biomy, biosferę). Składniki abiotyczne (nieożywione) i składniki biotyczne (ożywione) wraz ze zjawiskami i procesami zachodzącymi w przyrodzie, stanowią przedmiot zainteresowania wielu dziedzin nauk przyrodniczych, m.in. biochemii, biologii, biogeografii, chemii, ekologii, fizyki, geografii, geologii, meteorologii, mikrobiologii bądź oceanografii.
Przyroda składa się z dwóch podstawowych, ściśle powiązanych i wzajemnie od siebie zależnych elementów – przyrody nieożywionej i przyrody ożywionej. Źródło: shutterstock
Przyroda nieożywiona (martwa)
Przyroda nieożywiona (martwa) jest częścią przyrody utworzoną przez składniki abiotyczne (składniki fizyczne, składniki nieorganiczne) kształtujące środowisko bytowania organizmów żywych oraz wywierające bezpośredni lub pośredni wpływ na strukturę i funkcjonowanie występujących w jego obrębie układów ekologicznych (np. populacji zwierząt, zbiorowisk roślinnych lub biocenoz). Elementy abiotyczne obejmują atmosferę (powłokę gazową otaczającą kulę ziemską), litosferę (litą powłokę skalną kuli ziemskiej obejmującą skorupę ziemską i górną część płaszcza Ziemi), pedosferę (zewnętrzną warstwę skorupy ziemskiej, w której zachodzą procesy glebotwórcze), ukształtowanie powierzchni ziemi (rzeźbę terenu), hydrosferę (powłokę wodną Ziemi) i składniki klimatyczne kształtujące warunki środowiska przyrodniczego.
Atmosfera
Atmosfera jest powłoką gazową (powietrzną) kuli ziemskiej, którą tworzy mieszanina gazów zwana powietrzem atmosferycznym, składająca się głównie z azotu (N₂) (78,084%), tlenu (O₂) (20,946%), argonu (Ar) (0,934%), dwutlenku węgla (CO₂) (0,041%) oraz zmiennych ilości pary wodnej (H₂O) (0-3%); w atmosferze występują również śladowe ilości gazów szlachetnych – helu (He), neonu (Ne), kryptonu (Kr) i ksenonu (Xe), metan (CH₄), wodór (H₂), tlenek azotu (NO), tlenek diazotu (N₂O), ozon (O₃) i aerozole atmosferyczne (np. cząstki mineralne, sadza, pyły, popioły, zarodniki i pyłki roślin). Atmosfera Ziemi stanowi powłokę ochronną chroniącą organizmy żywe przed gwałtownymi wahaniami temperatury i szkodliwym oddziaływaniem promieniowania ultrafioletowego (UV). Składniki powietrza (np. tlen, dwutlenek węgla, azot) i procesy fizyczne zachodzące w atmosferze (np. zjawiska pogodowe) wpływają na procesy życiowe organizmów żywych (m.in. fotosyntezę, oddychanie), przepływ energii oraz krążenie materii w przyrodzie (m.in. cykl hydrologiczny, obieg węgla i azotu w przyrodzie).
Litosfera
Litosfera stanowi zewnętrzną powłokę skalną kuli ziemskiej obejmującą skorupę ziemską oraz górną część płaszcza Ziemi. Skały wchodzące w skład skorupy ziemskiej zróżnicowane są na skały osadowe powstałe w wyniku gromadzenia się cząstek mineralnych bądź szczątków organicznych w zbiornikach wodnych (m.in. iły, muły, piaski, piaskowce, żwiry, wapienie, dolomity); skały magmowe powstające w wyniku krzepnięcia magmy na powierzchni bądź pod powierzchnią ziemi (m.in. bazalty, porfiry, gabra, dioryty, granity) i skały metamorficzne powstałe w wyniku przekształcenia skał osadowych i magmowych pod wpływem działania wysokiej temperatury lub ciśnienia (m.in. gnejsy, łupki łyszczykowe, amfibolity, marmury). Ukształtowanie powierzchni ziemi, związane z rodzajem i właściwościami skał budujących skorupę ziemską, obejmuje formy rzeźby terenu (np. wzgórza, doliny, progi skalne, stożki wulkaniczne, łańcuchy górskie, wyżyny, równiny, rowy oceaniczne) ukształtowane w wyniku procesów geologicznych (m.in. wulkanizmu, procesów sejsmicznych, ruchów górotwórczych, trzęsień ziemi, wietrzenia, erozji rzecznej).
Warstwy atmosfery ziemskiej. Źródło: shutetrstock
Pedosfera
Gleba stanowi powierzchniową, biologicznie czynną warstwę skorupy ziemskiej (pedosferę), ukształtowaną ze skały macierzystej w wyniku oddziaływania abiotycznych i biotycznych czynników glebotwórczych, do których zaliczają się m.in. właściwości skały macierzystej, klimat (temperatura, wilgotność powietrza, ilość opadów atmosferycznych), oddziaływanie żywych organizmów, rzeźba terenu, stosunki wodne i czas (wiek gleby). Gleba jest strukturą trójfazową złożoną z fazy stałej (cząstek mineralnych, mineralno-organicznych i organicznych szczątków roślinnych i zwierzęcych), ciekłej (wody glebowej wraz z rozpuszczonymi w niej związkami mineralnymi i organicznymi) oraz gazowej (mieszaniny powietrza i pary wodnej). Gleba jest środowiskiem życia dla wielu gatunków bakterii, grzybów i zwierząt; zakorzenione są w niej rośliny, które pobierają z gleby wodę i mineralne składniki odżywcze niezbędne do ich prawidłowego wzrostu i rozwoju. Pełni również istotną funkcję w produkcji i rozkładzie biomasy, magazynowaniu próchnicy i obiegu materii w przyrodzie (cyklu hydrologicznym).
Hydrosfera
Hydrosfera stanowi powłokę wodną kuli ziemskiej obejmującą wody występujące w postaci gazowej, ciekłej i stałej; w jej skład wchodzą wody powierzchniowe (oceany, morza, rzeki, jeziora, bagna, lodowce kontynentalne i górskie, pokrywa śnieżna), wody podziemne (wody infiltracyjne, wody kondensacyjne, wody juwenilne, wody reliktowe) oraz wody występujące w atmosferze i litosferze (para wodna). Wody powierzchniowe stanowią środowisko życia dla wielu organizmów żywych, m.in. cyjanobakterii (sinic), glonów (np. euglenin, okrzemek, bruzdnic, brunatnic, krasnorostów, zielenic), bezkręgowców (np. gąbek, parzydełkowców, skorupiaków, małży, głowonogów, szkarłupni) i kręgowców (np. ryb, żółwi morskich, waleni), których rozmieszczenie zależy głównie od zasolenia, warunków troficznych, temperatury wody i dostępu światła). Wody hydrosfery są głównym składnikiem cyklu hydrologicznego, czyli nieustannego obiegu wody między środowiskami wodnymi, lądowymi oraz atmosferą.
Klimat
Klimat, definiowany jako długoterminowe warunki pogodowe utrzymujące się na danym obszarze, oddziałuje na atmosferę, hydrosferę i powierzchniową warstwę litosfery (glebę), kształtując warunki środowiska przyrodniczego i wpływając na rozmieszczenie organizmów żywych na kuli ziemskiej. Najważniejszymi składnikami klimatycznymi są nasłonecznienie temperatura i wilgotność powietrza, ciśnienie atmosferyczne, wiatr, opady atmosferyczne oraz zachmurzenie. Promieniowanie słoneczne jest podstawowym źródłem energii na Ziemi, stanowi siłą napędową wszystkich cyklów obiegu materii, przepływu energii oraz czynności życiowych organizmów (m.in. wzrostu, rozwoju, przemiany materii, rozmnażania, migracji). Zróżnicowanie temperatury i opadów atmosferycznych wyznacza ponadto granice głównych biomów lądowych kuli ziemskiej (np. tundry, borealnych lasów szpilkowych, lasów liściastych strefy umiarkowanej, wilgotnych lasów tropikalnych, obszarów półpustynnych i pustynnych).
Cykl hydrologiczny. Źródło: shutterstock
Przyroda ożywiona
Przyroda ożywiona (żywa) stanowi część przyrody utworzoną przez składniki biotyczne (składniki biologiczne, składniki organiczne), czyli organizmy żywe (bakterie, archeowce, protisty, grzyby, rośliny, zwierzęta) występujące w obrębie strefy biotycznej (biosfery) obejmującej poszczególne elementy przyrody nieożywionej – dolną warstwę atmosfery (troposferę), hydrosferę (wraz z głębinami oceanów i gorącymi źródłami) i powierzchniową warstwę litosfery (skorupy ziemskiej). Największa liczebność i różnorodność form życia skoncentrowana jest głównie na powierzchni lądów, w glebie i powierzchniowych warstwach wód. Organizmy żywe, powiązane siecią złożonych zależności troficznych i różnorodnych interakcji międzygatunkowych (np. konkurencji, drapieżnictwa, pasożytnictwa, symbiozy), współtworzą najwyższy stopień organizacji przyrody żywej, określany mianem biocenozy. Organizmy te mogą pełnić rolę producentów (rośliny, glony, protisty autotroficzne, bakterie fotosyntetyzujące), konsumentów (zwierzęta, protisty heterotroficzne) bądź destruentów (reducentów) (bakterie, grzyby), odpowiedzialnych za utrzymywanie zamkniętego obiegu materii w biocenozie, co stanowi podstawę jej trwałości i prawidłowego funkcjonowania.
Przyroda ożywiona stanowi część przyrody utworzoną przez składniki biotyczne, czyli organizmy żywe, do których należą prokarionty (bakterie i archeowce) i eukarionty (protisty, grzyby, rośliny i zwierzęta). Źródło: shutterstock
Prokarionty
Prokarionty, do których zaliczane są bakterie właściwe (eubakterie) i archeowce (archeony), są mikroorganizmami (w większości jednokomórkowymi) pozbawionymi jądra komórkowego i innych organelli komórkowych charakterystycznych dla eukariontów (protistów, grzybów, roślin i zwierząt). Komórki cechują się bardzo prostą budową; zbudowane są z cytoplazmy zawierającej nukleoid (obszar jądrowy) z materiałem genetycznym (genoforem), otoczonej ścianą komórkową, która często pokryta jest zewnętrzną warstwą śluzu (otoczką śluzową). Prokarionty występują powszechnie na całej kuli ziemskiej; archeowce zasiedlają przeważnie środowiska ekstremalne (np. gorące źródła, solanki, bagna, ścieki). Organizmy te wykazują zróżnicowane adaptacje metaboliczne (fotoautotrofię, chemoautotrofię, fotoheterotrofię, chemoheterotrofię; oddychanie tlenowe i beztlenowe). Liczne gatunki prokariontów są symbiontami, komensalami lub pasożytami. Bakterie odgrywają rolę w obiegu pierwiastków na kuli ziemskiej (cyklach biogeochemicznych) (np. obiegu azotu, węgla i siarki), procesach glebotwórczych i samooczyszczaniu się wód.
Protisty
Protisty są organizmami eukariotycznymi; ich komórki posiadają jądro komórkowe oraz inne organelle komórkowe (retikulum endoplazmatyczne, aparat Golgiego, lizosomy, wodniczki tętniące, plastydy). Większość stanowią formy jednokomórkowe o zróżnicowanej budowie morfologicznej. Protisty wykazują różne adaptacje pokarmowe; wiele gatunków stanowią fotoautotrofy przeprowadzające fotosyntezę (np. okrzemki, bruzdnice, zielenice, brunatnice, krasnorosty), część stanowią heterotrofy odżywiające się cząstkami organicznymi lub innymi mikroorganizmami (np. orzęski, otwornice, promienice), niektóre są miksotrofami zdolnymi do fotoautotrofii lub heterotrofii w zależności od dostępu światła (np. klejnotki, niektóre złotowiciowce). Występują głównie w środowiskach wodnych bądź wilgotnych siedliskach lądowych (np. glebie); fotosyntetyzujące bruzdnice (zoochlorelle) są endosymbiontami wielu bezkręgowców morskich (np. meduz, małży, koralowców); pasożyty żyją wewnątrz tkanek roślinnych lub tkankach i płynach ustrojowych zwierząt (np. lęgniowce, sporowce). Protisty fotosyntetyzujące stanowią podstawę łańcuchów i sieci pokarmowych; są najważniejszą grupą producentów w ekosystemach wodnych.
Grzyby wraz z bakteriami odgrywają główną rolę w rozkładzie martwej materii organicznej. Źródło: shutterstock
Rośliny
Rośliny są wielokomórkowymi organizmami eukariotycznymi, trwale przytwierdzonymi do podłoża, cechującymi się zdolnością do nieprzerwanego wzrostu dzięki obecności tkanek twórczych (merystemów). Cechą charakterystyczną ich komórek jest obecność plastydów, ściany komórkowej zbudowanej z celulozy, hemicelulozy i pektyn; komórki roślinne tworzą tkanki wchodzące w skład organów pełniących określone funkcje w organizmie. Rośliny są organizmami samożywnymi (fotoautotroficznymi) mającymi zdolność wytwarzania złożonych związków organicznych (glukozy) z prostych związków nieorganicznych (wody i dwutlenku węgla) przy udziale światła w procesie fotosyntezy. Rośliny występują na całej kuli ziemskiej; stanowiąc dominujący element strukturalny ekosystemów lądowych. Wiele gatunków roślin naczyniowych tworzy związki mutualistyczne z grzybami (mikoryza); rośliny motylkowate żyją w symbiozie z bakteriami wiążącymi azot atmosferyczny (bakteriami azotowymi). Nieliczne gatunki pasożytnicze pasożytują na innych roślinach lub grzybach. Rośliny są najważniejszą grupą producentów pierwotnych w ekosystemach lądowych; stanowią podstawowe ogniwo łańcuchów i sieci pokarmowych. Odgrywają ważną rolę w cyklu hydrologicznym i krążeniu pierwiastków na kuli ziemskiej (np. obiegu węgla, azotu, siarki).
Grzyby
Grzyby są organizmami eukariotycznymi, przeważnie trwale przytwierdzonymi do podłoża. Większość grzybów stanowią organizmy wielokomórkowe (beztkankowe), których ciało stanowi grzybnia zbudowana z nitkowatych strzępek; mniej liczne są formy jednokomórkowe (np. drożdże, skoczkowce). Cechą charakterystyczną komórek grzybów jest brak plastydów (brak zdolności do przeprowadzania fotosyntezy) i ściana komórkowa zbudowana z chityny. Grzyby występują głównie w środowisku lądowym, zasiedlają różnorodne siedliska na całej kuli ziemskiej. Są organizmami cudzożywnymi (heterotroficznymi) odżywiającymi się przez absorpcję organicznych cząstek pokarmowych z otoczenia. Wiele gatunków tworzy związki mutualistyczne z roślinami naczyniowymi (mikoryza). Część gatunków żyje w luźnej lub ścisłej symbiozie z fotosyntetyzującymi bakteriami (sinicami) lub glonami (zielenicami) jako porosty (grzyby zlichenizowane), które pełnią w ekosystemach ważną rolę organizmów pionierskich. Niektóre są pasożytami innych gatunków grzybów, roślin i zwierząt. Grzyby wraz z bakteriami uczestniczą w rozkładzie (dekompozycji) martwych szczątków organicznych; jako reducenci (destruenci) stanowią istotny element łańcuchów i sieci pokarmowych oraz obiegu materii na kuli ziemskiej.
Zwierzęta
Zwierzęta są wielokomórkowymi organizmami eukariotycznymi, które wykazują zdolność do aktywnego poruszania się bądź są formami osiadłymi stale przytwierdzonymi do podłoża. Komórki zwierzęce nie posiadają ściany komórkowej i plastydów; zorganizowane są w tkanki i narządy pełniące określone funkcje w ich organizmie. Istotną cechą odróżniającą zwierzęta od roślin i grzybów jest również obecność komórek mięśniowych i nerwowych. Zwierzęta zamieszkują zróżnicowane siedliska lądowe i wodne na całej kuli ziemskiej. Jako organizmy cudzożywne (heterotroficzne) odżywiają się innymi organizmami żywymi (np. roślinożercy, drapieżcy, wszystkożercy) bądź martwą materią organiczną (detrytusożercy). Zwierzęta są powiązane między sobą oraz innymi organizmami żywymi siecią zróżnicowanych zależności międzygatunkowych, które mogą mieć charakter interakcji antagonistycznych (konkurencji, pasożytnictwa, drapieżnictwa) bądź nieantagonistycznych (symbiozy, komensalizmu). Jako konsumenci I, II i wyższych rzędów organizmy te stanowią ważne ogniwo łańcuchów i sieci pokarmowych oraz istotny element obiegu materii w przyrodzie (cykli biogeochemicznych).
Organizmy żywe powiązane są siecią zróżnicowanych zależności międzygatunkowych. Źródło: shutterstock
Bibliografia
Jane B. Reece, Lisa E. Urry, Michael L. Cain, Steven A. Wasserman, Peter V. Minorsky, Robert B. Jackson; “Biologia Campbella”; Dom Wydawniczy Rebis, Poznań 2020. ;
Jonathan M. Chase, Matthew A. Leibold; “Ecological Niches: Linking Classical and Contemporary Approaches”; University of Chicago Press, Chicago 2003.;
William D. Bowman, Sally D. Hacker; “Ecology”; Sinauer Associates (Oxford University Press), 2020.;
Grażyna Łabno; “Ekologia. Słownik encyklopedyczny”; Wydawnictwo Europa, Warszawa 2006.;
Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia biologiczna T. VII, VIII”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.;
Zdzisława Otałęga (red. nacz.); “Encyklopedia Geograficzna Świata, tom IX Ziemia”; Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1997. ;
Paul Lawrence Farber; “Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson”; Johns Hopkins University Press, Baltimore 2000.;
F. Stuart Chapin III, Pamela A. Matson, Peter Vitousek; “Principles of Terrestrial Ecosystem Ecology”; Springer New York, 2011.;
Legenda. Pokaż objaśnienia oznaczeń i skrótów
ekologia.pl Wiedza Encyklopedia Leksykon ekologii i ochrony środowiska przyroda
