Nowa książka ks,prof. Michała Hellera [1] ukazuje w sposób wyrazisty talent autora,rzadki wśród współczesnych twórców nauki.
Jest nim niesłychanie rozwinięta umiejętność całościowego spojrzenia na dokonania różnych dyscyplin naukowych, oraz odkrywania relacji między nimi, które to odkrywanie zawsze doprowadza autora do oryginalnych sądów krytycznych w obrębie danego tematu.
Zgodnie z tytułem książki, autora interesuje pojęcie „przestrzeni”, lub ściśle pisząc,pojęcie: „przestrzenie Wszechświata”. O przestrzeni, lub przestrzeniach mówią wszyscy i wszędzie, w różnym znaczeniu. M.Heller rozpoczyna swoją opowieść o przestrzeniach od analizy kategorii przestrzeni w ujęciu filozofii na przykładzie twórczości Leibniza [str.25-37] i w konfrontacji z poglądami Kartezjusza,Spinozy, oraz Newtona.
Autor książki bez wątpliwości podnosi wartość Leibniza filozofii przestrzeni i jej znaczenia dla współczesnej fizyki. Historia jednak znaczenia pojęcia filozoficznego przestrzeni potoczyła się niekorzystnie dla Leibniza.
Aż do początków XX wieku królowałbowiem Newton,który filozofem wprawdzie nie był ,ale przecież jego fizyka egzystowała w ramach filozofii przyrody. Newton narzucił -swym autorytetem – filozoficzne pojęcie absolutnej przestrzeni [ i czasu ]. Przestrzeń i czas, stały niezależneod zdarzeń i substancji, upodobnione zostały dopustegonaczynia. Wszyscy obserwatorzy niezależnie od miejsca przebywania i swego stanu dynamicznego, mierzą [ według Newtona] ten sam upływ czasu ,oraz te samą odległość,dwóch różnych ,ustalonych zdarzeń.Dopiero jednak Kant rozwija zagadnienie przestrzeni [i czasu] czysto filozoficznie ,uznając te dwie kategorie jako „czyste formy zmysłowej naoczności”[str.76].Zdaniem Hellera dalszy rozwój nauki sfalsyfikował główne tezy filozofii przestrzeni Kanta[ str.82].
Następnie M.Heller przechodzi do znaczenia terminu „przestrzeń” w matematyce. Ta partia treści książki [obok pojęcia przestrzeni w fizyce] należy do najpiękniejszych stronic. Bezsprzecznie matematyka jest pasją autora ,który ma osobliwy zmysł, oraz intuicję do wnikania w tajniki podstaw matematyki.
Pojawia się więc geometria,lub lepiej napisać: geometrie.Poprzez fascynujące noty biograficzne takich postaci jak :Gauss,Bolyai,Łobaczewski,Riemann,Grassmann, Clifford,Klein,autor książki ukazuje dramatyczne dzieje matematyki nad odsłonięciem własnych podstaw teoriopoznawczych, oraz metodologicznych o nazwie geometria.Naturalną fazą wieńczącą te dzieje jest geometryzacja fizyki dokonana przez Alberta Einsteina w ramach teorii wzgledności, a zwłaszcza Ogólnej Teorii Względności[General Relativity}.
Wszechświat jest jeden [ ten dostępny naszemu poznaniu] ,a przestrzeni jest wiele i geometrii jest jeszcze więcej. Ksiądz profesor Michał Hellerw tym przebogatym krajobrazie myśli człowieka, dostrzega „archimedesowy punkt podparcia :
„Dzieje geometrii i jej zastosowań do badania świata pokazują , że pozostajemy w służbie Czegoś ,co nas obejmuje i ponad nas wykracza”[str.266].
Literatura
[1]M.Heller,Przestrzenie Wszechświata,Copernicus Center Press, Kraków, 2017
