Wysoki Zamek: W obronie niewdzięczników

     Czytając forum polsko-rosyjskie zadałem sobie pytanie, o co toczy się spór. Jakie są przyczyny tych niekończących się oskarżeń skoro nie ma między naszymi krajami isotnych punktów zapalnych. Jaka jest "agenda" polsko rosyjskiego konfliktu intersów? Moim zdaniem, sprowadza się do jednego punktu: stosunek do niepodległości republik postradzieckich. Polska tkwi w diabelskiej alternatywie świadoma roli niepodległych republik-pogrobowców imperium. Przez to wykluczona jest z rosyjskiego handlu który jest prawdziwym kluczem do wzrostu dobrobytu. Wybierając między ekonomią a bezpieczeństwem polski rząd niezmiennie obstawia bezpieczeństwo. Oczywiście do realizacji tej polityki mam niekończącą się listę zastrzeżeń ale zgadzam się z takim kierunkiem. Spróbuje to wyjaśnić.

 

1. Od "Kołokołu" do "Kultury"

   Jednym ze zgubnych skutków komunizmu w Polsce i w ogóle, jest intelektualna i obywatelska zapaść społeczeństw post-totalitarnych. Mam na myśli brak elit zdolnych do wytyczenia nowego pozytywnego programu. Ostatnim poważnym polskim "think tankiem" (oczywiście nie używali tego określenia) była paryska "Kultura" Jerzego Giedroycia. Program tego ośrodka sformułowany przez Juliusza Mierosławskiego nie wszystkim się podoba ale pozostaje jedyną doktryną polską odnoszącą się do ładu pojałtańskiego. Nie żeby polskie elity specjalnie przejmowały się tym programem albo go znały, ale w chwilach kryzysowych kiedy brak już im wymówek sięgają po Giedroycia. To jeden z tych pisarzy kórych nikt nie czytał a wszyscy o nim mówią (czy raczej - mówili). 

  Giedroyć był to człowiek XIX wiecznego kroju, socjaldemokrata, publicysta, polsko-litewski arystokrata, sodomita, wydawca (nie koniecznie w tej kolejności). Przypomina mi on Hercena, Kultura pełniła podobną rolę co Kołokoł w XIX wieku skupiając róznoetnicznych uchodźców spod rosyjskiej dominacji. Często wydawał i gościł autorów rosyjskich - oczywiście nie tych oficjalnych, a uchodźców choć raczej nie radykalnych kontrrewolucjonistów. "Kultura" była prawdziwą intelektualną oazą w czasach uniformizacji myślenia. Bezpieka bohatersko ją tropiła, partia potępiała, ale w niektórych okresach półoficjalnie można była ją sprzedawać, a przez całą komunę - szmuglowano ją i czytano. Obecnie nawet byli apartczycy partyjni twierdzą że pod poduchą jak nikt nie widział czytali "Kulturę"...

   Być może zdziwi to rosyjskich czytelników ale program Giedroycia pozytywnie ustosunkował się do ładu jałtańskiego, podważając "jedynie" integralność ZSRR. Był on wyrażony głównie w listach i książkach Mierosławskiego w nastepujący sposób. W imię zakończenia sporów z naszymi litewsko-ruskimi braćmi wyrzekamy się roszczeń do Wilna i Lwowa. Na zawsze mają one pozostać poza granicami RP. Niepodległość Ukrainy, Litwy i Białorusi (tzw.ULB) i jest warunkiem koniecznym do trwałego ustania konfliktu polsko-rosyjskiego. Jak długo Polska i Rosja oddzielone będą przez w pełni samodzielne republiki ULB nie będą miały spornych interesów i będą mogły budować bezpieczne i korzystne relacje. Ku zdziwieniu świata i samych zainteresowanych nie dowierzających staremu księciu litewskiemu jego prognoza spełniła się. Przynajmniej częściowo. Mury padły, granice republikańskie i szczytne mrzonki konstytucji radzieckiej zamieniły się w rzeczywistość. Republiki uzyskały prawo do samostanowienia.

     Przyznacie chyba że program "Kultury" nie jest żadną rewizją wyników wojny i nie ma w nim ostrza wymierzonego w Rosję w jej obecnym kształcie. Nie ma tu żadnych haczyków na końcu i druków drobnym pismem. W swoim czasie szokował i uważany był za antyradziecki gdyż podważał "dobrowolność" sowieckiej unii narodów. Ale ta okoliczność ustała i jest on w pełni pozytywny. A jednak nie sprawdza się druga część jego hipotezy że rozpad ZSRR "po szwach narodowościowych " powinien doprowadzić powinien do ustania konfliktu interesów między Polską a Rosją. Czy Książę się mylił? 

2. Rachunki krzywd

   Przejrzyjmy szybko bilans z ostatnich stu lat, wypominanie sobie wcześniejszych zaszłości zostawiam prawdziwym "-fobom". Przepraszam ale posłuże się skrótami myślowymi - są one konieczne choć często na granicy zbytniego uproszczenia. W mojej analizie za punkt wyjścia określa początek XXw i rewolucje. Wtedy to Polska stoczyła z Rosją Sowiecką kolejno wojnę obronną, nieudaną wojnę rewolucyjną na Ukrainie i w rezultacie zwycięską kampanię obronną 1920. Tu pragnę zwrócić uwagę ewentualnych rosyjskich czytelników że pokój ryski 1921 był dowodem intencji pokojowych i filorosyjskich w delegacji polskiej. Polacy nie zgodzili się na propozycje Lenina oferującego znacznie większe terytoria niż wzięliśmy i uznano oficjalnie sowiecką Ukrainę co było jak najbardziej do uniknięcia. Potem stoczyliśmy przegraną "kontynuacyjną" kampanie we wrześniu 1939. Możnaby powiedzieć że sprawiedliwie daliśmy sobie po razie i może nie mielibyśmy, pretensji gdyby nie późniejsze stalinowskie zbrodnie, przesiedlenia i pół wieku okupacji wojskowej Polski, oraz nielegalnej dominacji, politycznego i ekonomicznego ubezwłasnowolnienia. 

   Porozumienie w sprawach historycznych, mimo tej tragicznej przeszłości, jeszcze nigdy nie było tak blisko. W sensie moralnym kwestia wywózek oraz katyńska została wyjaśniona. Była to cyniczna zbrodnia, wykalkulowana na zimno i przeprowadzona przez rosyjskich wykonawców na polecenie zbrodniarzy z Kremla, typowa dla ich sposobu "uprawiania historii". Bardzo bylibyśmy radzi gdyby sądy FR nadążały za deklaracjami władz Federacji ale trzeba docenić osiągnięcia w tej sprawie. Poza tymi kwestiami o których wspomniałem celowo bardzo skrótowo, Stalin i armia rosyjska przynieśli Polakom dary o które nie prosiliśmy, które sami byśmy wywalczyli w innych okolicznościach, ale korzystamy z nich do dzisiaj i jeszcze długo. Wyrażając się cynicznie - kwestia granic i mniejszości narodowych Polski została rozwiązana decyzjami Hitlera i Stalina i siłami ich armii. Odejście Polski z Wilna Lwowa oznaczało wielką narodową tragedię i ofiarę, w jednym zdaniu nie da się wyraxić bólu po utracie tego co pokolenia budowały ze wspaniałym skutkiem. Mimo to, obecne granice Polski są korzystne, zwłaszcza że znów - przy pomocy bagnetów Czerwonej Armii - unicestwiono Prusaków. Rosyjski Kaliningrad w porównaniu do pruskiego Konigsbergu to ostoja stabilizacji politycznej.

     Z drugiej strony, w rachunku niezasłużonych krzywd Rosjanie nie chcą pamiętać że Polska nigdy nie stanęła po stronie kontrrewolucji rosyjskiej. Nie pomogliśmy ani Denikinowi ani Własow nie miał nas wśród swoich sojuszników ( a pamiętajmy - na krucjatę drugiej kontrrewolucji w 1941 ruszyła cała cywilizowana Europa i miliony Rosjan, Kozaków i innych. Tylko Polacy wyciągnęli wnioski z roku 1812 i próźno ich szukać w antybolszewickich legionach). Do czasów niesławnego "generała" wojska rosyjskie nie były wzywane do interwencji, po Stalinie nie przelewano polskiej krwi jak w NRD, Węgrzech czy Czechosłowacji. Sława za to i za to że politbiuro nie zgodziło się na prośby Jaruzelskiego o interwencje. Także politbiuro pod komendą Gorbaczowa zrozumiało ostatecznie rachunek eknomiczny, zdecydowało się dobrowolnie odstąpić od popierania skompromitowanych komunistów z Polski. Późno, ale bez jednego wystrzału, Chwała im za to!

3. Niewdzięcznicy

   Dlaczego Polacy są tacy niewdzięczni pytają zdziwieni Rosjanie. Komunizm rosyjski który musieliśmy akceptować przez zbyt długo zniszczył w Polsce ekonomię i tkankę społeczną. na S24 znajdziecie wiele tekstów tlumaczących czym dla Polakó było ZŁO komunizmu. Ja dodam że pasował on do nas jak krowie siodło. I choć jego skutki niszczyć będą jeszcze długie pokolenia to nie możemy o nie mieć pretensji do Rosjan współczesnych którzy za to NIE ODPOWIADAJĄ i sami dźwigają bagaż bez porównania tragiczniejszy. Na pewno wielu Polakom jest bardzo przykro kiedy wielki naród rosyjski dobrowolnie wybiera czekistę na przywódcę, ale to jego prawo które krwawo sobie wywalczył.

   Spory historyczne, kto kogo i czyjego dziadka na Kremlu oblegał a kto na Pradze gwałcił i mordował, kto dostał medal "za Warszawę" a kto "za Kijów", to spory historyczne i są eksploatowane na potrzebe prawdziwego sporu który toczy się o spuściznę po dawnym Wielkim Księstwie Litewskim (chciałbym o tym napisać osobno) zwanym kiedyś w Rosji krajem północno zachodnim. Tego aspektu Giedroyć z Mierosławskim nie docenili. W pojęciu polskim Narody dawnego księstwa - i szerzej - wszystkie narody imperium rosyjskiego które zgłaszają takie aspiracje mają takie samo prawo do samostanowienia co Polska i Rosja. Rosja musi się wreszcie zdecydować czy chce być normalnym państwem narodowym jak wszystkie kraje w Europie czy postimperialnym molochem, ostatnim zabytkiem kolonializmu. Co więcej, tak długo jak Rosja nie wyrzeknie się dominacji nad mniejszymi narodami, jak długo kwestia narodowa w FR będzie spychana pod dywan, tak długo jej przyszłość będzie niepewna i kraj ten będzie potencjalnym źródłem niestabliności.

   W niechęci do odrzucenia imperialnego brzemienia upatruje głównego żródła nieporozumień między naszymi krajami. Rosyjski rząd nie uznał rozpadu sojuza za pokojowe rozejście braci którzy zdecydowali się założyć własne domy, a jak ucieczkę niesfornych małoletnich dzieci które za ucho chciałby sprowadzić do domu. Być może ci nasi bracia są mniej dojrzali ale do cudzych domów już nie wrócą. Jak długo Rosjanie nie pogodzą się z tym i nie pomogą im urządzić domostw na miarę ich potrzeb i aspiracji, tak długo będzie trwała awantura w rodzinie i wszystkie grzechy, prawdziwe i te zmyślone, nasza radosna słowiańska gromadka sobie będzie wyciągać w oczekiwaniu na grubszą awanturę.

   Wracając do kwestii polskiej niewdzięczności. W "historii Imperium Rosyjskiego" Michaił Heller przywołał i opatrzył ciekawym komentarzem słowa Bismarcka które mogą stanowić na podsumowanie mojego wywodu:

   "W styczniu 1887r. (...) Francuski minister spraw zagranicznych przypominał Bułgarom, że powinni poczuwać się do wdzięczności wobec Rosjan, którzy wyzwolili ich z jarzma tureckiego, i odmówił [Bułgarom] pomocy. Francja, która zabiegała o zbliżenie z Rosją sugerowała, że podstawą polityki może być wdzięczność. Przeciwnego zdania był Bismarck. (...) Książę Bismarck sformułował prawdę, której słuszność potwierdziła się sto lat później:'Wyzwolone narody nie są wdzięczne, są wymagające'. Rosyjska (i radziecka) dyplomacja nie zdołała uwolnić się od tradycyjnego poglądu, oczekując niezmiennie od 'wyzwolonych narodów' wdzięczności.." (M.Heller, Historia Imperium Rosyjskiego, s.661, Warszawa wyd. trzecie)

opublikował: Cezary Krysztopa

=================================================================================

Wysoki Zamek: В защиту неблагодарных

Читая польско-русский форум, я задаюсь вопросом, о чём идёт спор? Каковы причины тех бесконечных обвинений, коль скоро между нашими странами нет существенных очагов беспокойства? Что включено в список польско-русского конфликта интересов?

По-моему, всё сводится к одному моменту, коим является отношение к независимости постсоветских республик. Осознавая роль независимых государств-эпигонов империи, Польша находится в центре дьявольской альтернативы. А посему отсутствует в торговой сфере России, а это ключевая сфера для роста экономического благосостояния. Но когда надо выбирать между экономикой и безопасностью, польское правительство неизменно делает ставку на безопасность. По вопросам реализации этой политики у меня имеется бесконечный ряд возражений, конечно, но с общим направлением я согласен. Попробую сейчас это объяснить.

1. От „Колокола” до „Культуры”

Одним из пагубных последствий коммунизма в Польше и во всех других странах является интеллектуальный и гражданский коллапс пост-тоталитарных общественностей. Я имею в виду отсутствие элит, способных начертать новую положительную программу развития. Последним серьёзным польским независимым центром мышления о будущем нашего государства (анг. think tank) был круг парижского журнала „Культура” Ежи Гедройця. Сформулированная Юлиушем Мерославским программа центра не всем по душе, однако она является единственной доктриной, относящейся к политической ситуации после Ялты. Нельзя сказать, чтобы польские элиты принимали её близко к сердцу или знали наизусть, но в минуты кризиса, когда не хватает отговорок, они ссылаются на Старого Князя. Гедройц принадлежит к разряду писателей, которых никто не читает, но о которых все говорят.

Гедройц был индивидуальностью покроя девятнадцатого века: социалдемократ, публицист, польско-литовский аристократ, приверженец нетрадиционной сексуальной ориентации, издатель (причём необязательно в такой именно последовательности). Мне он напоминает Герцена, так как парижская „Культура” выполняла в ХХ веке ту-же роль, что лондонский „Колокол” в веке XIX, объединяя эмигрантов разных национальностей, бежавших от русского господства. Он зачастую издавал и гостил в Мезон-Ляффитт русских авторов – не тех официальных, конечно, а эмиграционных, хоть и не радикальных контрреволюциониеров. В годы уравниловки мышления редакция „Культуры” являлась настоящим интеллектуальным оазисом. Польские спецслужбы георически преследовали её издалека, польская компартия клеймила, но время от времени можно было её издания полулегально продавать, а на протяжении всего существования Польской Народной Республики многочисленные номера журнала просачивались контрабандой в Польшу, где их из рук в руки передавал и читал народ. Сегодня даже бывшие работники партийного аппарата утверждают, будто и они ночами под одеялом взахлёб поглощали „Культуру”...

Программа Гедройця, что может удивить русских читателей, положительно относился к установленному в Ялте порядку, оспаривая „лишь” целостность СССР. Мерославски представлял эту программу прежде всего в письмах и книгах. Каковы-же её основные тезисы?
Во имя прекращенияя споров с нашими братьями литовцами и русинами мы отказываемся от претензии на Вильнюс и Львов. Они на веки останутся вне границ Речипосполитой. Необходимым условием окончательного пресечения польско-русского конфликта является независимость Украины, Литвы и Белоруси (т.н. УЛБ). До тех пор, пока Польшу и Россию будут разделять вполне самостоятельные республики УЛБ, спорных вопросов между нами не будет и мы сможем строить безопасные и выгодные взаимоотношения.
Вот в сущности вся программа.
На удивление всему миру и самим заинтересованным, не питающим особого доверия к старому литовскому князю, его прогнозы сбылись. По крайней мере частично. Стены рухнули, границы республик и возвышенные грёзы советской конституции стали действительностью. Республики обрели право на самоопределение.

Согласитесь, что программа „Культуры” не содержит никаких намёков на передел следствий войны и не таит острия направленного на Россию в её сегодняшнем виде. Нет здесь никаких подвохов в конце ни зацепок мелким шрифтом. Когда-то эта программа шокировала и считалась антисоветской, так как посягала на „добровольность” советского объединения народов. Но это обстоятельство приказало долго жить, а посему программа является вполне положительной. Однако не сбылась вторая часть гитотезы, согласно которой распад СССР вдоль „национальных швов” приведёт к окончательному пресечению конфликта интересов между Польшей и Россией. Разве Князь мог заблуждаться?

2. Рассчитаться за обиды

Давайте подведём итоги сотни последних лет – удовольствие попрекать друг друга более давними событиями я оставляю настоящим „...фобом”. Разрешите прибегнуть к неким сокращениям – они неизбежны, хотя иногда излишне обобщающи.
За исходный пункт для анализа я принимаю начало XX века и революции. Именно тогда Польша сразилась с Советской Россией сперва в оборонительной войне, затем в неудачной революционной войне на Украине и в результате наконец - в победном оборонительном походе 1920 года.

Обращаю внимание предполагаемых русских читателей, что рижский мирный договор от 1921 года - наглядное доказательство мирных и дружелюбных намерений польской делегации. Поляки отклонили предложение Ленина занять территорию значительно больше, чем взяли, и официально признали советскую Украину, чего легко могли избегнуть. В результате мы проиграли – в качестве „продолжения” - кампанию в сентябре 1939 года.

Скажем так, обе стороны справедливо обменялись ударами и мы бы не предъявляли может никаких претензии, еслиб не последующие сталинские преступления, переселения и полвека военной оккупации Польши, нелегального советского господства, сопровождаемого лишением её политической и экономической самостоятельности.

Договорённость по историческим вопросам – несмотря на трагическое прошлое – никогда ещё не было так близко. В моральном аспекте проблемы насильственных угонов вглубь СССР и Катыни разъяснены. Катынь был циничным, хладнокровно придуманным преступлением, проведённым русскими палачами по приказу кремлёвских убийц – типичным для них методом „осуществления истории”. Мы были бы очень рады, еслиб суды Российской Федерации поспевали за декларациями её властей, но следует оценить должным образом успехи в этом вопросе. Кроме того, о чём я упомянул выше – намеренно весьма обобщающе, Сталин и Красная Армия преподнесли полякам дары, которых мы не просили и которые мы бы сами отвоевали в других обстоятельствах. Но мы пользуемся ими по сей день и ещё долго будем пользоваться.

Если посмотреть цинично – вопросы границ и национальных меншинств Польши решили Гитлер со Сталином силами своих войск. Уход Польши из Вильнюса и Львова стал великой национальной трагедией и жертвой. Невозможно вкратце выразить боль потери того, что строилось поколениями с огромным успехом. И всё-же сегодняшние границы Польши благоприятны, между прочем и из-за того, что – опять с помощью красноармейских штыков – были выведены пруссаки. Русский Калининград по сравнению с прусским Кёнигсбергом это оплот политической стабилизации.

В счёт незаслуженных польских обид следует занести - чего русские помнить не желают – что Польша никогда не встала на сторону русской контрреволюции. Мы не помогли Деникину, а и Власов также не смог заручиться нашей поддержкой (давайте вспомним – в крестовой поход второй контрреволюции в 1941 году отправилась вся цивилизованная Европа, миллионы русских, казаков итп; лишь поляки сделали выводы из 1812 года, а посему напрасно их искать в антибольшевистских легионах). До времен овеянного бесславием „генерала в чёрных очках” российская армия не призывалась в качестве аргумента польскими властями. После Сталина не проливалась в Польше кровь, как проливалась в ГДР, Венгрии или Чехословакии. Спасибо, что кремлёвское политбюро отказало Ярузельскому в просьбах о вооружённой интервенции. Честь им и хвала! Также и очередное политбюро под командованием Горбачёва осознало в конце концов, что такое экономический баланс и решило по собственной воле не поддерживать больше скомпрометированных коммунистов в Польше. Поздновато, но без одного выстрела. Слава им за это!

3. Неблагодарные

„Почему поляки столь неблагодарны?” - спрашивают с удивлением русские. Советский коммунизм, ктоторый мы должны были слишком долго терпеть, разрушил в Польше экономику и общественне узы. В Салоне24 можно найти много текстов объясняющих, чем для поляков было ЗЛО коммунизма. А я добавлю, что он нам подходил, как корове седло. (Или вернее, как рысаку хомут). И хотя его последствия будут разрушительно влиять ещё на долгие поколения, мы не вправе предъявлять претензии к современным русским, которые НЕ НЕСУТ за это ответственности и сами должны разобраться с бременем намного более трагическим. Несомненно многим полякам досадно смотреть, как великий русский народ добровольно избирает в вожди чекиста, но он вправе так поступить и это право он себе отвоевал кровью.

Исторические споры - кто осаждал чьего деда в Кремле, а кто на варшавской Праге насиловал и убивал мирных жителей; кого наградили медалью „За Варшаву”, а кого „За Киев” - эксплуатируются в связи с современным серьёзным спором по вопросу наследия Великого Литовского Княжества (об этом я хочу написать отдельно), которое в России звали когда-то Северо-Западным Краем. Эту проблему Гедройц с Мерославским недооценили.

С польской точки зрения народы древнего княжества и шире – все нации российской империи, которые предъявляют такое желание – имеют такие-же права на самоопределение, как Польша и Россия. Росссии следует наконец решить, хочет ли она стать нормальным национальным государством - как все государства Европы, или пост-империальным молохом – последним пережитком колониализма. Более того, пока Россия не отречётся от доминации над меньшими нациями, пока национальный вопрос будет в Российской Федерации запихиваться под ковёр, до тех пор её будущее останется неведомым, а страна будет предполагаемым источником нестабильности.

Именно в нежелании отвергнуть империальное бремя прошлого я усматриваю основную причину недоразумений между нашими странами. Правительство России не признало распад Союза как мирное отделение братьев, которые решили основать собственные хозяйства, а сочло это побегом строптивых малолеток, которых надо за ухо привести обратно домой. Может эти братья ещё не совсем дозрели, но в чужой дом они больше не вернуться. И пока русские не смиряться с этим и не помогут им устроить свои дома по мере возможностей и стремлений, ссора в семье не утихнет, за то все грехи – и те настоящие и те придуманные – наше весёлое славянское скопление будет друг дружке выкладывать на стол в предвкушении большущего скандала.

Возвращаясь к вопросу о польской неблагодарности – в „Истории Российской Империи” Михаил Геллер привёл и интересно прокомментировал слова канцлера Бисмарка, которые будут как раз к месту в конце моих рассуждений:

„В январе 1887 года (...) французский министр иностранных дел напомнил болгарам, что им следовалобы выразить благодарность русским, которые освободили их от турецкого ига, а затем отказал им (болгарам) в помощи. Франция, добиваясь сближения с Россией намекала, что основой политики может быть благодарность. Противоположного мнения придерживался Бисмарк. (...) Князь Бисмарк сформулировал принцип, которому подтверждение появилось сто лет спустя: 'Освобождённые народы не проявляют благодарности, они требовательны'. Русская (и советская) дипломатия не сумела освободиться от традиционного взгляда, неизменно ожидая от 'освобождённых народов' благодарности...”
(М. Геллер, „История Российской Империи”, стр. 661, Варшава, третье издание)