Na Wielki Tydzień odejdę od dotychczas przedstawianej muzyki rozrywkowej (co by to nie miało znaczyć). Wszak nie powinniśmy w tym okresie cieszyć się bezrefleksyjnie.
Zatem dla pogłębienia refleksji dzisiaj Jan Sebastian Bach i jegoPasja według Świętego Mateusza .
Słowo „pasja” od samego początku było utożsamiane przez chrześcijan z Męką Chrystusa (passio – łac. cierpienie). W muzyce pasja to utwór wokalny lub wokalno-instrumentalny którego podstawę stanowi tekst opisu męki Chrystusa według jednego z czterech Ewangelistów.
Jeszcze przed soborową reformą Kościoła zawsze w Niedzielę Palmową czytana była podczas Mszy św. Pasja według św. Mateusza. W kolejne dni Wielkiego Tygodnia czytano opisy Męki Pańskiej innych Ewangelistów (Marka i Łukasza), natomiast w Wielki Piątek przedstawiano opis Męki Pańskiej według św. Jana.
Po soborowej reformie, kiedy podzielono liturgiczne czytania na kolejne lata - A,B,C - w Niedzielę Palmową czytana jest Męka Pańska w zależności od przypadającego roku: A - wg św. Mateusza, B - wg św. Marka i C - wg św. Łukasza. Natomiast nadal w Wielki Piątek przedstawiana jest Pasja według św. Jana.
Znane świadectwa potwierdzają fakt, że już w IV wieku przed świętami Wielkanocy czytano Mękę Pańską. Diakon w Niedzielę Palmową w sposób podniosły recytował w czasie liturgii lekcję pasyjną według św. Mateusza. W następnych wiekach uroczyście głoszono (czytano lub śpiewano) pasję także w kolejnych dniach Wielkiego Tygodnia i według pozostałych Ewangelistów: w Wielki Wtorek wg św. Marka (rozdz. 14–15), w Wielką Środę wg św. Łukasza (rozdz. 22–23) i w Wielki Piątek wg św. Jana (rozdz. 18–19).
Pierwotnie pasję wykonywał diakon, który wyróżniał teksty poszczególnych osób przez modyfikację głosu (zmiana barwy głosu, tempa i wysokości dźwięku) jednak od XI wieku, prawdopodobnie by odciążyć śpiewaka, zaczęto wprowadzać podział na role (najstarsza pasja z takim podziałem znajduje się w rękopisie „Sancta Sabina” z ok. 1200 r.). Co ciekawe, w Rzymie zwyczaj śpiewania Pasji przez jedną osobę zachował się aż do XV wieku.
J.S. Bach napisał pasje wg wszystkich czterech ewangelistów. W całości zachowały się dwie: wg Jana i Mateusza. Z pasji wg Św. Marka pozostały niewielkie fragmenty.
Według starszych autorów Bach, zanim jeszcze zajął stanowisko kantora w Lipsku, przygotował i wykonał w Wielki Piątek 26 marca 1723 r. w kościele pw. św. Tomasza Pasję według św. Jana. Niektórzy twierdzą, że utwór ten został zaprezentowany dopiero 7 kwietnia - rok później. Głównym wzorem Bacha przy pisaniu pasji była haendlowska Pasja według św. Jana z roku 1704 i to nie tylko w układzie tekstu, ale i w niektórych szczegółach opracowania muzycznego.
Pasja Bacha wg Św. Mateusza uchodzi za największe osiągnięcie w dziele opisu Męki Pańskiej.
15 kwietnia 1729 roku w Kościele św. Tomasza w Lipsku zabrzmiała po raz pierwszy. Tego samego dnia w innym lipskim kościele wykonano wątpliwej jakości Pasję zapomnianego już dziś kompozytora Gottlieba Frobera, która, swoim modnym wówczas stylem włoskiego oratorium, przyćmiła dzieło Bacha.
Pasję Mateuszową wykonano jeszcze w latach późniejszych za życia Bacha, ale dopiero sto lat później zapomniana przez świat została na powrót odkryta przez Feliksa Mendelssohna, a jej wykonanie w berlińskiej Singakademie 11 marca 1829 roku rozpoczęło trwający do dziś wielki renesans muzyki Bacha.
Pasja wg św. Mateusza złożona jest z dwóch części podzielonych na 24 sceny. Akcja rozpoczyna się słowami Jezusa, który na dwa dni przed śmiercią zapowiada swoje ukrzyżowanie, następnie przedstawiona jest scena Ostatniej Wieczerzy, modlitwa w ogrodzie oliwnym, męka i śmierć Chrystusa na krzyżu. Akcję prowadzi narrator-ewangelista, który wchodzi w dialog z Jezusem i innymi postaciami jak Judasz, św. Piotr, Piłat czy Arcykapłan. Obok partii solowych akcję komentuje lub bierze w niej udział chór wcielający się w rolę tłumu zwanego turbae.
Tekst Pasji wg św. Mateusza oparty jest na fragmentach z Ewangelii oraz poezji religijnej autorstwa Friedricha Henriciego, zwanego Picandrem. Bach współpracował z nim również przy tekstach części kantat. Tekst biblijny Bach potraktował w sposób szczególny wpisując go do partytury czerwonym atramentem. To właśnie połączenie tradycji – elementów dawnej pasji chorałowej z tekstem biblijnym, z nowatorskim wykorzystaniem stylu oratoryjnego z tekstem poetyckim nadało Pasji oryginalności niedocenionej przez ówczesnych słuchaczy.
Bach wykorzystał w Pasji bogatą gamę form i styli muzycznych. Recytatywy secco i accompagnato przeplatają się z ariosami i ariami. W niektórych ariach głos solowy dialoguje z instrumentami koncertującymi jak viola da gamba, obój d’amore czy obój da caccia, w niektórych do dialogu włączony zostaje chór.
Arie to momenty refleksji, komentarza, wstrzymania biegu akcji. Chorałowe partie chóralne utrzymane w technice nota contra notam nadają Pasji charakter religijnej zadumy, modlitwy odzwierciedlając odczucia wiernych.
Dzieło Bacha w mistrzowski sposób wykorzystuje popularną w XVIII wieku retorykę muzyczną, która za pomocą dźwięków opisywała treść tekstu słownego. Począwszy od muzycznych fraz, które obrazują m. in. kapiące łzy (aria „Erbarme dich”) czy odgłos spadających na ziemię srebrników, przez dobór odpowiednich tonacji np. pierwsze wejście chóru w tonacji e-moll uznawanej przez Matthesona (ówczesnego teoretyka muzyki) za tonację pełną bólu, jednocześnie przynoszącą pokrzepienie, kończąc na wykorzystaniu symboliki liczb jak zapytanie Judasza „Panie, czy to ja?”, w którym słowo „Panie” pojawia się jedenaście razy, wyłączając z grupy apostołów dwunastego-zdrajcę. Muzyczne ilustracje nie były jednak dla kompozytora celem samym w sobie. Dzięki sugestywności, a zarazem subtelności w naturalny sposób integrują dzieło łącząc tekst i muzykę w nierozerwalną, harmonijną całość.
Pasja wg św. Mateusza to jeden z ważniejszych filarów muzyki poważnej. Z jednej strony nawiązuje do tradycji, z drugiej wykorzystuje nowe ówczesne środki stylistyczne, ostatecznie staje się inspiracją dla kolejnych pokoleń kompozytorów i zachwyca rzesze słuchaczy.
Nie wiem ilu na S24 jest wielbicieli muzyki klasycznej, poważną zwanej. Mam pewność tylko co do Isztar. Mam jednak nadzieję, że jest ich znacznie więcej. Pasji niełatwo się słucha, tak jak niełatwo słucha się bluesów z lat 20. czy 30. ubiegłego wieku (znam proporcjum, ale trudność percepcji jest podobna). Naprawdę warto jednak to zrobić.
W music boxie nie umieściłem całej Pasji wg Św. Mateusza. Nie wgrałem recitativów i mniej atrakcyjnych fragmentów.
P.S. Chciałem tu skopiować tekst Pasji ale okazał się za duży, niestety.
Inne tematy w dziale Kultura
