W 1919 roku Giacomo Puccini wybrał się w podróż do Londynu. Odwiedził tam wiele teatrów i oper, oglądając dużo sztuk i innych przedstawień. Kilka razy zetknął się z tematyką chińską, m.in. w dramacie Schillera Turandot. Tam w Londynie powziął poważny zamiar napisać operę, w zamyśle opartą o sztukę Schillera.
Po powrocie do Mediolanu, podczas kolacji, powiadomił o tym swoich librecistów Giuseppe Adami oraz Renato Simoni. Podczas rozmowy Simoni przekonał Pucciniego by wykorzystać nie dramat Schillera, lecz wcześniejszy tekst Carlo Gozzi, który pisał komedie dell’arte. Simoni napisał parę lat przedtem sztukę o Gozzim i znał jego twórczość. Sztuka Gozzi’ego miała zdecydowanie lżejszy, sarkastyczny wydźwięk niż moralizatorstwo Schillera.
Gozzi wykorzystał perski poemat autorstwa Nizami, w którym główną postacią była księżniczka rosyjska ścigana przez króla Sassanidów Behrami. Księżniczka ta nazywała się "Turandokht", co oznacza córka Turana. Turan zaś to prowincja Imperium Perskiego. Gozzi z Rosjanki uczynił Chinkę, a prowincja Turan została pominięta.
W lipcu 1920 roku Puccini zaprosił librecistów do Bagni di Lucca, gdzie spędzał lato. Puccini zaprezentował im kilka oryginalnych melodii chińskich na jakimś nieznanym music boxie, który przywiózł z podróży po Dalekim Wschodzie jego przyjaciel. Puccini przedstawił wtedy swoją ideę tej opery. Wkrótce po wyjeździe z Bagni Adami i Simoni zabrali się do pisania libretta.
Puccini nie był pewny czy podoła gdyż jego zdrowie nieustannie się pogarszało, cierpiał od lat na cukrzycę. Postanowił porzucić wszelki inne projekty i skupić się tylko na Turandot.
Giacomo Puccini
Zamieszkał nad jeziorem w ulubionym Torre del Lago. W trakcie 1923 roku jego zdrowie znacznie się pogorszyło. Poza cukrzycą wstępnie zdiagnozowano u niego raka. Bombardował swoich librecistów żądaniami przyspieszenia pracy, ale sam miał wiele zastrzeżeń i poprawek w dostarczonych już partiach tekstu. Adami i Simoni realizowali równolegle inne projekty i nie byli w stanie szybko skończyć libretta. Normalnie Puccini pisał do tekstu, teraz zaczął pisać melodie prosząc by napisali odpowiednie słowa pasujące do dźwięków. Czuł się pod ogromną presją by ukończyć tę operę, tak jakby chciał nadać sens zbliżającemu się końcowi życia.
W październiku 1924 specjalista z Florencji ostatecznie zdiagnozował raka i radził by udać się do Brukseli na terapię radem. Był to czas intensywnej pracy, w której uczestniczył też Toscanini, przewidziany do dyrygowania na premierze. Puccini był wciąż niezadowolony z końcowej partii. Był jednak optymistycznie nastawiony i do Brukseli zabrał swoje szkice i notatki wierząc, że będzie mógł zakończyć pracę w klinice. Zabieg napromieniowania odbył się 24 listopada. Los kompozytora trzymał w napięciu całą Europę – a zwłaszcza Włochy i Belgię. Zdrowiem Pucciniego osobiście interesował się król belgijski Albert, stałymi gośćmi w klinice byli ambasador Włoch w Belgii i tamtejszy nuncjusz papieski. Zabieg nie udał się. Stan Pucciniego gwałtownie się pogorszył i 29 listopada zmarł.
Krótko przed śmiercią Puccini pozostawił decyzję, kto ma dokończyć operę Toscanini’emu i swojemu wydawcy Ricordi’emu, wskazując jednak na kompozytora Ricardo Zandonai. Ricordi jednak wolał Franco Alfano. Zgodzili się z nim i Toscanini i syn Pucciniego, Antonio. Alfano posiłkując się notatkami i szkicami Pucciniego dokończył dzieła.
Giacomo Puccini i Arturo Toscanini
25 kwietnia 1925 roku w mediolańskiej La Scali odbyła się premiera, gorączkowo oczekiwanej przez publiczność opery. Toscanini przerwał w połowie trzeciego aktu po słowach "Liù, poesia!", odwrócił się do publiczności ze słowami: „Tutaj opera się kończy ponieważ w tym miejscu Maestro umarł. W tym miejscu Maestro upuścił swoje pióro.”
"In questa reggia" - fragment partytury
Osoby:
- księżniczka Turandot (sopran),
- tatarski książę Kalaf (tenor),
- jego ojciec, zdetronizowany król Timur (bas),
- młoda niewolnica Liu (sopran),
- cesarz Altoum (tenor),
- Ping, wielki kanclerz (baryton), Pang, ochmistrz dworu (Tenor), Pong, najwyższy kuchmistrz (tenor).
Ping, Pang i Pong to postacie zaczerpnięte z komedii dell’arte. W pewnym sensie są klaunami przebranymi w chińskie kostiumy. Na scenie poruszają się zawsze w trójkę jak grupa połączonych marionetek, a ich występy mają zawsze nieco groteskowy charakter.
Treść opery:
Akt I
Mandaryn ogłasza postanowienie Turandot: każdemu mężczyźnie ubiegającemu się o rękę księżniczki zostaną wpierw zadane trzy zagadki- jeśli nie odpowie, zostanie skazany na śmierć. Dlatego też młody książę, kolejny pretendent, Persji ma zostać ścięty. Tymczasem Kalaf niespodziewanie spotyka swego ojca Timura, wypędzonego ze swojego kraju króla, który ukrywa się w Pekinie. Towarzyszy mu Liu, młoda niewolnica, służąca zdetronizowanemu królowi z miłości do Kalafa. Podczas wschodu księżyca książę perski prowadzony jest na miejsce egzekucji. Tłum daremnie błaga Turandot o łaskę. Kalaf jest zafascynowany urodą księżniczki i nie przerażony groźbą śmierci pragnie ją poślubić. Nie zważa ani na ostrzeżenia Pinga, Panga i Ponga, ani na błaganie swego ojca i Liu, by pozostał z nimi. Uderza trzy razy w gong zgłaszając się w ten sposób jako nowy kandydat do ręki Turandot.
Akt II
Ministrowie Ping, Pang i Pong z utęsknieniem wspominają czasy sprzed panowania Turandot. Martwią się o przyszłość Chin, gdyż już trzynastu kandydatów zostało zgładzonych. Ich rozważania przerywa tumult gromadzącego się tłumu- rozpoczyna się próba Kalafa. Na początku Turandot wyjaśnia motywy swojego postępowania: jedna z jej przodkiń została porwana i zabita przez obcokrajowca. Zagadki i następująca po nich śmierć mają pomścić ten czyn. Cesarz Altoum ostrzega Kalafa i prosi, aby zrezygnował ze swojego postanowienia i nie poddał się próbie. Książe jednak odmawia i Turandot zaczyna zadawać zagadki. Kalaf, ku przerażeniu księżniczki, rozwiązuje wszystkie trzy. Turandot błaga ojca, by nie oddawał jej obcemu. Mimo to cesarz nie cofa danej obietnicy. Kalaf pragnie jednak zdobyć również miłość Turandot i zadaje jej swoją zagadkę: jeśli księżniczka odgadnie jakie jest jego imię, zdecyduje się jako pokonany na dobrowolną śmierć.
Akt III
Wszyscy, na rozkaz Turandot, starają się odkryć imię przybysza. Timur i Liu, widziani przedtem z Kalafem, zostają przyprowadzeni przed oblicze księżniczki. Aby ratować starego króla młoda niewolnica oświadcza, że tylko ona zna imię księcia. Rozpoczynają się tortury. Liu przebija się sztyletem bojąc się, że pod wpływem bólu nie wytrzyma i wyda tajemnicę ukochanego. Kalaf długo rozmawia z Turandot. Jego pocałunek zmienia księżniczkę, która zaczyna żałować swoich czynów. Turandot pragnie naprawić swoje błędy. Przedstawia cesarzowi i ludowi imię księcia - miłość.
Zgodnie z pierwotnym zamysłem Pucciniego Liu nie miała umrzeć. Po ponad dwóch latach pracy śmierć Liu wydała mu się nie do uniknięcia: „(...) Wydaje mi się, że nie ma innych możliwości okazania pełnego znaczenia jej postaci jak poprzez śmierć na torturach. Zresztą dlaczego nie? Ta śmierć mogłaby wywrzeć silny wpływ na przemianę zimnej księżniczki...”
Oryginalny afisz z 1926 roku
Od drugiego przedstawienia opera była już wykonywana z zakończeniem Alfano, choć nie jest to do końca zgodne z prawdą. Grywana zazwyczaj wersja finałowej sceny tej opery nie jest dokładnie tą wersją, którą skomponował ten znany właściwie tylko z ukończenia Turandot kompozytor (przy okazji jednak, nie od rzeczy będzie tu wspomnienie o tym, że Franco Alfano napisał sporo całkiem własnych oper). W znakomitej większości przedstawień tego dzieła wykorzystuje się wersję ze skrótami poczynionymi przez Arturo Toscanieniego. Zapewne autorytet tego wybitnego dyrygenta sprawił, że przez długi czas nikomu nie przychodziło do głowy, by Turandot Pucciniego można było wykonywać inaczej. Premiera Turandot z pełnym finałem Alfana miała miejsce dopiero w 1982 r. w Londynie. Jednak takie wystawienia tej opery są ciągle rzadkością – do całej sceny Alfana sięgnięto, jak się zdaje, tylko w kilku realizacjach amerykańskich – m.in. w Nowym Jorku i Filadelfii.
Turandot uznawana jest za najwspanialszą operę Pucciniego. Brzmi niezwykle współcześnie, jak na czasy jej powstania. W pentatonicznym motywie, dźwięczy groźba. Nie brak zgrzytliwych zderzeń harmonicznych. W operze przewija się co najmniej sześć motywów chińskiego pochodzenia. Ponadto Puccini stosuje egzotyczny arsenał perkusyjny. Chińskie gongi, tam-tamy, ksylofony, grupy dzwonów rozszerzają tradycyjne instrumentarium perkusyjne. Partia tytułowa jest szczególnie trudna, mimo że jej długość nie jest nadzwyczajna (Turandot zabiera po raz pierwszy głos w środku drugiego aktu!). Legendarne c trzykreślne pojawia się tylko trzy razy. Wymagana jest jednak częsta zmiana rejestru głosu oraz prawie nieustanna jego intensywność, co powoduje tak duże obciążenie strun głosowych, że tylko sopranistki dysponujące dużą ekspresją dramatyczną mogą poradzić sobie z tą rolą.
Turandot jest operą niezwykłą. Jest w nim wszystko to, co było we wcześniejszych operach Pucciniego – a więc niezwykle śpiewna, porywająca melodyka, znakomita – czasem pełna blasku, a niekiedy bardzo subtelna – instrumentacja – ale są tam też elementy zupełnie nowe. Bardzo zaawansowana jest harmonika tego dzieła, która miejscami zupełnie wykracza poza system dur – moll. Przykład takiego wykroczenia poza tonalność mamy już na samym początku opery, gdzie mamy do czynienia z bitonalnością w postaci nałożonych na siebie akordów d-moll i Cis-dur. Główny motyw księżniczki oparty jest na chińskiej melodii "Mò Li Hūa” („Jaśmin”).
Przez lata wiele wybitnych osobistości starało się wystawić Turandot w Zakazanym Mieście w Pekinie. Mnóstwo wysiłków poczynił w tym kierunku von Karajan, bez sukcesu.
Udało się dopiero w 1998 roku. Odbyło się osiem przedstawień. Na widowni zasiadali głównie żołnierze armii chińskiej. Przedsięwzięcie miało rangę międzynarodową – Zubin Mehta dyrygował, a Zhang Yimou opracował choreografię. W głównych rolach wystąpili: Giovanna Casolla (Turandot), Siergej Larin (Calaf) oraz Barbara Frittoli (Liu).
Scena z Ping, Pang Pong z wystawienia w Zakazanym Mieście
Finał opery z wystawienia w Zakazanym Mieście
Największe śpiewaczki i śpiewacy kreowali role w Turandot: Gina Cigna, Inge Borkh, Birgit Nilsson, Joan Sutherland, Montserrat Caballé, Katia Ricciarelli, Eva Marton, Renata Tebaldi, Barbara Hendricks, Francesco Merli, Mario del Monaco, Jussi Bjorling, Luciano Pavarotti, Jose Carreras, Plácido Domingo.
W music boxie London Philharmonic Orchestra. Dyryguje Zubin Mehta. Śpiewają: Joan Sutherland, Luciano Pavarotti, Montserrat Caballé, Nicolai Ghiaurov.
Zdjęcia z Turandot wystawionej w Bilbao, Hiszpania:
Inne tematy w dziale Kultura
