Cz. I. Uwagi ogólne.
Wielowiekowe procesy historyczne w Europie, spowodowały, że wytworzył się układ państw decydujących o jej losach. Ów ugruntowany w 1815 roku „koncert mocarstw”, pomimo stopniowych zmian w układzie geopolitycznym w dalszym ciągu ma istotne znaczenie dla naszego kontynentu. Polska, mająca w XIX wieku ograniczoną suwerenność, a potem jej pozbawiona, do tego grona nie należała. Położona pomiędzy Niemcami, które budowały swoją pozycję, poprzez stopniowe wchłanianie i germanizowanie terenów położonych na wschód od siebie, a Rosją, kontynuującą marsz na zachód w ramach zbierania „ruskich ziem”, ostatecznie stała się ofiarą tych dwóch ekspansjonizmów. Krótki okres suwerenności w międzywojniu, zakończył się zniszczeniem Polski we wrześniu 1939 roku wskutek układu Berlina i Moskwy, co skutkowało hekatombą II wojny, zagrażającą wręcz biologicznemu istnieniu Polaków. Po niej Polska znalazła się w rosyjskiej strefie wpływów. Poczucie zagrożenia sojuszem Berlina i Moskwy jest zatem u Polaków historycznie uzasadnione. Stąd też cały czas pojawia w się w polskiej dyspucie politycznej, pomysł zneutralizowania zagrożeń płynących z sojuszu niemiecko – rosyjskiego. Jednym z antidotum, miałby być układ państw leżących pomiędzy, równoważący ten sojusz.
Cz. II Trójmorze, czy Międzymorze.
Na początek rozróżnienie semantyczne. W przestrzeni publicznej istnieją dwa pojęcia określające inicjatywy zmierzające do stworzenia ram organizacyjnych państw położonych w Europie Środkowo- Wschodniej. Pierwsze z tych pojęć - „Trójmorze” („Trimarium”), ma obecnie charakter instytucjonalny, w postaci utworzonej w 2015 roku (formalnie w sierpniu 2016 roku) „Inicjatywy Trójmorza”. Zrzesza ona 12 państw, będących członkami Unii Europejskiej. Jak można wyczytać na stronach Ministerstwa Spraw Zagranicznych „Inicjatywa Trójmorza służy zacieśnianiu powiązań w regionie szerzej rozumianej Europy Środkowej (między Morzem Bałtyckim, Adriatyckim i Czarnym), tworzących trwałe podstawy dla rozwoju gospodarczego w zakresie energii, transportu, komunikacji cyfrowej i gospodarki” (1)
Pojęciem zbliżonym, czasem stosowanym zamiennie do pojęcia „Trójmorze”, jest pojęcie „Międzymorze” („Intermarium”), które pojawiło się po I wojnie światowej, jako koncepcja federalistyczna, sformułowana przez J. Piłsudskiego. Odrodziła się ona po roku 1989, jako geopolityczny program Konfederacji Polski Niepodległej. W takim ujęciu Międzymorze, w sposób instytucjonalny organizowałoby państwa leżące pomiędzy Niemcami, a Rosją, opierając się na doświadczeniach Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz Monarchii Austro-węgierskiej. Tak rozumiane Międzymorze, miało być także alternatywą dla Unii Europejskiej. (2) Analizując oba te pojęcia, należy stwierdzić, iż pierwsza koncepcja, według pierwotnego zamiaru, miała integrować wyłącznie kraje należące do Unii Europejskiej, wzmacniając ich pozycję w stosunku do państw decydujących o kierunkach rozwoju Unii. W praktyce, służyła ona przede wszystkim ograniczeniu dominacji Niemiec i Francji w strukturach unijnych. Druga, stawiając sobie za cel integrację całego obszaru między Niemcami, a Rosją, była pomyślana, jako przeciwwaga, dla jednego, jak i drugiego z tych państw. Tak pomyślana koncepcja Międzymorza, nigdy nie została zrealizowana, większość państw, która miała się w tym bloku znaleźć, ostatecznie znalazła się w Unii Europejskiej. Jeśli zatem w niniejszym opracowaniu będzie mowa o „Międzymorzu”, to będzie ono rozumiane w sposób klasyczny, jako sojusz polityczny, militarny i ekonomiczny państw położonych pomiędzy Niemcami, a Rosją, zarówno należących, jak i nie należących do Unii Europejskiej, którego celem jest emancypacja państw tego obszaru zarówno wobec niemieckiej koncepcji „Mittelurope”, jak i rosyjskiej koncepcji „ruskiego miru”. Sojuszu, który miałby być odpowiedzią na zmiany wynikające z rywalizacji dużych państw, która nieuchronnie prowadzi do dekompozycji układu geopolitycznego, powstałego po upadku obozu sowieckiego. Patrząc na zmieniającą się rzeczywistość geopolityczną, musimy zarówno widzieć rysujący się konflikt o zachowanie jednobiegunowego świata, istotne zmiany wewnątrz Unii Europejskiej, czy powstanie sojuszu AUKUS, który z jednej strony pokazuje priorytety polityki amerykańskiej, a z drugiej jest próbą budowy skuteczniejszej od NATO alternatywy (3). Musimy dostrzec, że dotychczas utrwalony układ geopolityczny ulega zmianom. Czy zatem na fali tych zmian przyszedł czas na idee Międzymorza?
Cz. III Czas dekompozycji.
Lata osiemdziesiąte ubiegłego wieku charakteryzowały się silną kontestacją uwarunkowań politycznych i gospodarczych w jakiej funkcjonowała powojenna Polska. Duża część Polaków żyła w przeświadczeniu istnienia dualizmu, pomiędzy światem zachodnim, który był postrzegany, jako synonim bogactwa i wolności, a obozem sowieckim, który kojarzył się z opresyjnym systemem politycznym i ekstensywną gospodarką. Tak więc celem większości polskich elit politycznych stało się, po pierwsze wyjście spod kurateli sowieckiej, co utożsamiano z „odzyskaniem wolności”, a po drugie integracja ze strukturami zachodnim. Stworzył się obraz w którym NATO miało dać nam gwarancje militarne, a Unia Europejska miała gwarantować rozwój gospodarczy. Wszystko to działo się w przekonaniu o całkowitej przewadze cywilizacyjnej państw zachodnich, ich spójności politycznej i gospodarczej oraz niekwestionowanym światowym prymacie Stanów Zjednoczonych.
Komentarze