"Straciliśmy całą naszą ludzką godność i prawa człowieka. Na ulicach panowało ogólne poczucie, że Żydzi mogą być znowu swobodnie prześladowani" - mówi Józef Dajczgewand, zatrzymany 12 marca 1968 r., torturowany, szykanowany i skazany na dwa lata w izolatce.
Opowiadał mi, że "milicja kazała mi zdjąć spodnie, krzycząc podczas przesłuchania 'pieprzony Żyd'. Zamknąłem oczy, zastanawiając się przez chwilę, czy to Polacy dopuszczają się tych czynów, czy ci sami naziści, którzy prześladowali moich rodziców".
Kiedy wyszedł z więzienia, wszyscy jego przyjaciele uciekli z Polski. "Czułem echa historii i postanowiłem wyjechać z kraju" - mówi Dajczgewand.
Wewnątrz jedynej w Polsce szkoły żydowskiej
Ofiary stały się bezpaństwowcami i zostały poddane upokarzającym procedurom wyjazdowym, które obejmowały konfiskatę ich majątku i oszczędności.
Do dziś nie znaleziono realnego rozwiązania kwestii odszkodowań dla wywłaszczonych, ani nie postawiono sprawców przed sądem.
Ostatni nawrót nietolerancji w dyskursie publicznym obudził duchy przeszłości, pozostawiając wielu Polaków w szoku. Hanna, która prosiła, by nie ujawniać jej nazwiska z obawy o swoje bezpieczeństwo, jest członkiem warszawskiej gminy żydowskiej. Powiedziała mi, że teraz bardziej rozumie obawy jej matki przed antysemityzmem.
"Moja matka była jedną z niewielu osób, które pozostały w Polsce po kampanii 1968 roku. Zawsze powtarzała, że Żydzi w tym kraju muszą być psychicznie przygotowani do spakowania walizek i ucieczki w bardzo krótkim czasie" - powiedziała Hanna. I choć myślała, że jej matka jest szalona za te słowa, Hanna powiedziała, że zdaje sobie sprawę, że jej matka może być najrozsądniejsza ze wszystkich.
Niedawne oświadczenie organizacji polsko-żydowskich podziela te odczucia: "W przeddzień pięćdziesiątej rocznicy antysemickich wydarzeń z marca 1968 roku i 75 lat po powstaniu w getcie warszawskim polscy Żydzi nie czują się w Polsce bezpiecznie".
"Może to jest koło życia" - podsumowuje Hanna - "w którym historia, po raz kolejny, się powtarza".
