Czasy, kiedy w gospodarce zwyciężyła wolność

W XIX wieku, przy znaczącym wkładzie liberałów, Wielka Brytania była największą potęgą gospodarczą świata. Czołowi wolnorynkowi reformatorzy pochodzili z Partii Liberalnej, która w XX wieku całkowicie zmieniła swoje oblicze. Współcześni Liberalni Demokraci (w 1988 roku Partia Liberalna połączyła się z Partią Socjaldemokratyczną) zamienili nauki Adama Smitha na teorie głoszone przez Johna Keynesa i są dzisiaj mniej liberalni gospodarczo niż znaczna część konserwatystów, z którymi tworzą obecnie koalicję.

Współczesny liberalizm trzeba wyraźnie podzielić na trzy sfery: gospodarczą, obyczajową oraz polityczną. W XIX wieku najsłynniejszym politykiem nurtu liberalnego w sferze gospodarczej był premier William Gladstone (związany na początku kariery politycznej z konserwatystami). Pod jego rządami Wielka Brytania osiągnęła szczyt potęgi, jednak imperium zawdzięcza swój sukces również Richardowi Cobdenowi, osobie bardzo ciekawej i praktycznie nieznanej w Polsce. Warto o nim pamiętać, ponieważ należał do największych postaci dziewiętnastowiecznego liberalizmu gospodarczego. Zatem kim był Cobden i czego dokonał? Zacznijmy od przypomnienia tła historycznego.

Po zakończeniu wojen napoleońskich w 1815 roku, Wielka Brytania stanęła przed ogromną szansą dominacji politycznej i gospodarczej nad ówczesnym światem. Droga do wolnorynkowego triumfu była jeszcze daleka, ponieważ na przeszkodzie stało dziedzictwo merkantylizmu (m.in. promowano eksport, hamowano import). Ingerencja państwa miała ogromny wpływa na całą gospodarkę brytyjską. Regulowano płace oraz ceny wielu produktów; rolnictwo i przemysł chroniono cłami zaporowymi; królewskie kompanie handlowe miały zapewniony monopol w obszarach swojego działania; niemal wszystko co dało się opodatkować było opodatkowane.

Na czas wojen napoleońskich wprowadzono tymczasowy podatek dochodowy, który mimo krótkich przerw pozostał do dzisiaj. Najbardziej restrykcyjne regulacje (podobnie zresztą jak obecnie) dotyczyły rolnictwa. Najważniejsze były ustawy zbożowe, które chroniły rynek płodów rolnych i zapewniały wysokie dochody właścicielom ziemskim. Prawo to było cierniem na drodze ku wolności i ostatecznie zostało usunięte w 1846 roku. Batalia przeciwko ustawom zbożowym odbiła się znacząco na polityce brytyjskiej i doprowadziła m.in. do rozłamu w Partii Konserwatywnej oraz do powstania Partii Liberalnej, która została utworzona z połączenia Wigów, Radykałów i części Torysów zwanych "Peelites" od nazwiska słynnego premiera Roberta Peela.

Wśród radykałów byli przedstawiciele wolnorynkowej szkoły manchesterskiej z Richardem Cobdenem na czele. To właśnie szkoła manchesterska miała znaczący wpływ w walce z protekcjonalnym ustawodawstwem. W 1838 roku w Manchesterze została założona Liga Przeciw Ustawom Zbożowym (Anti-Corn Law League). Jej liderami byli Cobden i John Bright. Liga walczyła o uwolnienie rynku rolnego spod państwowej kontroli, dzięki czemu spadłyby ceny żywności i tym samym wzrosłaby siła nabywcza dochodów osiąganych przez robotników.

Chwalił to nawet Karol Marks, który jednak nie chciał zauważyć, że fabrykanci tworzący ligę oraz ich pracownicy mieli wspólny interes. Nie było żadnej walki klas, była natomiast walka z państwowym protekcjonizmem. Twórcy ligi wierzyli, że wolny handel jest najlepszym gwarantem światowego pokoju, natomiast konsekwencją protekcjonizmu są konflikty zbrojne!

Richard Cobden, który był także mocno zaangażowany w promocję pokoju i zniesienie niewolnictwa na świecie przystąpił do bardzo aktywnych działań przeciwko opresywnej polityce państwa. Organizował spotkania z wyborcami i politykami, aby wymusić na parlamentarzystach odwołanie ustaw zbożowych. Po ośmiu latach zaciętych zmagań Izba Gmin uchwaliła ustawę odwołującą ustawy zbożowe, potwierdziła to Izba Lordów i ostatecznie podpisała ją królowa Wiktoria. Warto dodać, że na ostatnią fazę kampanii spory wpływ miała klęska głodu w Irlandii. Sukces Ligii Przeciw Ustawom Zbożowym znacząco wpłynął na standard życia mieszkańców Wielkiej Brytanii, ponieważ import taniej żywności zwiększył siłę nabywczą ich portfeli.

Determinacja z jaką walczył Richard Cobden dała mu pewne miejsce wśród największych XIX-wiecznych mężów stanu. Do jego sukcesów należy również układ o wolnym handlu (Cobden-Chevalier Treaty) między Wielką Brytanią a Francją, podpisany w 1860 roku. Dzięki wolnorynkowym ideom Europa Zachodnia stała się najbogatszym zakątkiem kuli ziemskiej. Dlatego warto pamiętać o dokonaniach Richarda Cobdena, zwłaszcza teraz, gdy Europa traci swoje miejsce w świecie na rzecz szybko rozwijających się krajów Azji Wschodniej.