We wrześniu tego roku uczestniczyłem, na zaproszenie Open Society Institute i Shuttleworth Foundation, w zlocie projektów otwartej edukacji z całego świata jako reprezentant inicjatywy Wolne Podręczniki. Zlot odbył się w Kapsztadzie (RPA), bo tam swoją siedzibę ma fundacja niezwykłego dobroczyńcy jakim jest Mark Shuttleworth.
Owocem tego spotkania było stworzenie Deklaracji Kapsztadzkiej - dokumentu formułującego po raz pierwszy w taki sposób cele i zadania stojące przed ruchem otwartej edukacji.
2002 roku w niemal identyczny sposób powstawał ruch Open Access popularyzujący w środowiskach akademickich ideę otwartego publikowania prac naukowych w internecie. W świecie akademickim pozycja zawodowa oparta jest na rankingach publikacji, które premiują wydawane w niewielkim nakładzie, elitarne czasopisma naukowe. Pisma te są jednak bardzo kosztowne. Studenci MIT wymyślili nawet akcję Overprice Tags - na egzemplarze czasopism w uczelnianej bibliotece nalepiali duże nalepki z ich ceną, co dla większości czytelników było szokujące (Phisical Review - 19135$, Applied Phisics - 7137$, Phisica Status Solidi - 10696$, itd.)
Inicjatywa Open Access miała z jednej strony ułatwić dostęp do ważnych prac naukowych, z drugiej zaś zapewnić autorom znacznie lepszą cyrkulację ich prac, co z kolei ma wpływ na inny istotny w świecie akademickim wskaźnik - ilość cytowań.
Ruch Open Access stał się wielkim sukcesem, i obecnie 10% wszystkich pism naukowych opartych jest wyłącznie na tych zasadach, a ponad 90% pozostałych pozwala autorom na niezależną publikację prac w duchu Open Access.
Świat nie stoi w miejscu. Otwarte Materiały Edukacyjne (po angielsku OER, Open Educational Resources) są kolejnym krokiem w tym samym kierunku. Jak to pięknie ujął założyciel Wikipedii Jimbo Wales: "Wyobraź sobie świat, w którym każda osoba na naszej planecie ma dostęp do sumy ludzkiej wiedzy."
Nie jest to idealistyczny manifest - to raczej kluczowy warunek stworzenia efektywnego systemu edukacyjnego. Dzisiejsza szkoła swoimi korzeniami sięga czasów industrializacji, gdzie liczyło się "twarde" kształcenie oparte na pamięciowym opanowaniu materiału i procedur. Dobry pracownik raz uczył się zawodu, który wykonywał do końca życia. W czasach społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy to podejście jest niewystarczające, bo na znaczeniu zyskują inne umiejętności - zdolność do ciągłego doskonalenia i samodzielnego rozwiązywania problemów.
Otwarta edukacja jest narzędziem pozwalającym na osiąganie tych celów: wprzęgnięcie nauczycieli i uczniów w proces tworzenia wiedzy z jednej strony pozwala na nabycie odpowiednich kompetencji, z drugiej zaś umożliwia stworzenie w pełni wolnych zasobów, które mogą być wykorzystywane przez każdego i w dowolnym celu. Kluczowa jest tu kwestia praw: podobnie jak Wikipedia, przeglądarka internetowa Firefox czy pakiet biurowy Open Office otwarte materiały edukacyjne muszą być publikowane na tzw. wolnych licencjach, by nie tworzyć niepotrzebnych barier w ich kreatywnym wykorzystywaniu.
Wizja otwartej edukacji, opartej na współudziale i wspólnej pracy dla wspólnego dobra, jest wizją głęboko zakorzenioną w koncepcji społeczeństwa obywatelskiego, w którym to najbardziej zainteresowani biorą ster spraw w swoje ręce. Nauczyciele rozumieją to jak nikt inny, bo istotą misji nauczyciela jest dzielenie się wiedzą.
Jednak dopiero nowe możliwości techniczne, umożliwiające błyskawiczną, globalną komunikację oraz współpracę już nie dziesiątków, ale setek i tysięcy ludzi nad jednym projektem, pozwoliły na skreślenie tak śmiałej wizji. Oficjalna premiera deklaracji będzie miała miejsce w styczniu, ale już teraz można ją przeczytać i podpisać pod adresem capetowndeclaration.org.
Zaczęliśmy też tłumaczyć deklarację na polski. Jeśli ktoś może poświęcić chwilę temu zadaniu, to bardzo prosimy o pomoc na wiki Wolnych Podręczników (konieczna rejstracja). Jeśli ktoś nie chce się rejestrować jako stały autor projektu, ale może pomóc w tłumaczeniu, bardzo proszę o email: jaroslaw.lipszyc @ wolnepodreczniki.pl.
