Otrzymałam z biura RPO w odpowiedzi na pytania prasowe. Cytuję dosłownie.
Ile wniosków o kasacje od wyroków skazujących wpłynęło do Rzecznika Praw Obywatelskich w związku z łamaniem ograniczeń pandemicznych przez obywateli?
Nawiązując do treści maila z dnia 27 grudnia 2022 r. uprzejmie informuję, że Biuro RPO nie jest w stanie podać precyzyjnych danych, dotyczących ilości wniosków obywateli kierowanych do Rzecznika Praw Obywatelskich, w których zwracano się o wniesienie kasacji od prawomocnych orzeczeń sądowych skazujących za łamanie ograniczeń pandemicznych. Jest to spowodowane brakiem wyodrębnionej kategorii w klasyfikacji problemowej Biura RPO.
Jednak na podstawie analizy wniosków wpływających do Biura można przytoczyć przybliżone liczby spraw prowadzonych w BRPO, które znajdują się w zainteresowaniu Pani Redaktor. Orientacyjnie można wskazać, że takich spraw było około 100, przy czym w tej liczbie zawierają się liczne sprawy podjęte przez Rzecznika z własnej inicjatywy (np. sprawy Sądu Rejonowego w Radomsku).
Ile kasacji na korzyść obywateli wniósł Rzecznik Praw Obywatelskich w związku z tymi wnioskami, w tym dotyczącymi wyroków skazujących wobec niezastosowania się do obowiązku zakrycia ust i nosa?
W tej kategorii spraw zostało wniesionych 89 kasacji, w tym 36 od wyroków skazujących za naruszenie obowiązku zasłaniania ust i nosa.
Jaka była podstawa kasacji?
W kasacjach stawiano zarzut naruszenia prawa materialnego, to jest art. 54 kodeksu wykroczeń w powiązaniu z przepisami odpowiednich rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (w zależności od naruszenia konkretnego obostrzenia).
W kasacjach tych wskazywano, że rozporządzenia Rady Ministrów jako akty niższej rangi nie mogły nakładać na obywateli obostrzeń pandemicznych, które ograniczały korzystanie z konstytucyjnych praw i wolności.
Przykładowo można przytoczyć fragment uzasadnienia kasacji: „Z kolei art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, stanowi, że ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób, przy czym ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw. Kwestie te mają istotne znaczenie w niniejszej sprawie, albowiem warunkiem formalnym zgodnego z Konstytucją ograniczania praw osobistych jest ograniczanie ich tylko w ustawie. W ten sposób Konstytucja RP wprowadza zasadę wyłączności ustawy przy ograniczaniu konstytucyjnych praw obywateli. W następnej kolejności należy podkreślić, iż nakładanie ograniczeń w zakresie podstawowych wolności i praw człowieka i obywatela musi odbywać się na podstawie prawidłowo stanowionego prawa, w szczególności zgodnie z podstawowymi zasadami wyrażonymi w Konstytucji, a zatem wprowadzenie nakazów i zakazów dotyczących podstawowych praw i wolności obywatelskich może nastąpić tylko w przypadku wprowadzenia jednego z trzech stanów nadzwyczajnych, co dotychczas nie miało miejsca. Zgodnie bowiem z art. 228 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej, przy czym biorąc również pod uwagę ust. 3 powoływanego art. 228 Konstytucji RP - zasady działania organów władzy publicznej oraz zakres, w jakim mogą zostać ograniczone wolności i prawa człowieka i obywatela w czasie poszczególnych stanów nadzwyczajnych - powinna określać ustawa. Skoro pomimo zaistnienia przesłanek do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej, władza wykonawcza nie zdecydowała się na wprowadzenie tego stanu, wprowadzając jedynie stan epidemii, a wcześniej stan zagrożenia epidemiologicznego, żaden z tych stanów nie może być uznany za stan nadzwyczajny w rozumieniu art. 228 Konstytucji, zatem ograniczenia wynikające z wprowadzenia takiego stanu nie mogą naruszać istoty konstytucyjnych praw i wolności. Tym samym wynikający z § 5 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii zakaz przemieszczania osób przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej był niezgodny z art. 52 ust. 1 i 3, art. 31 ust. 3 i art. 228 Konstytucji RP.”
Z uwagi na zainteresowanie Pani Redaktor sprawami, w których skazywano za naruszenie nakazu zakrywania ust i nosa można przytoczyć fragment uzasadnienia kasacji w tej kategorii spraw: „Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii w § 18 nakazywało obowiązek zakrywania ust i nosa przy pomocy odzieży, maski lub maseczki, podczas przebywania poza miejscem zamieszkania i w środkach transportu. Nakaz został ustanowiony na podstawie upoważnienia zawartego w art. 46 b pkt 4 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu chorób zakaźnych u ludzi (co do kasku ochronnego w oparciu o art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1997 r. - prawo o ruchu drogowym). Nie ulega wątpliwości, że w granicach tego upoważnienia Rada Ministrów mogła określić w rozporządzeniu wyłącznie obowiązek stosowania środków profilaktycznych przez osoby chore lub podejrzane o zachorowanie. Stąd też, wskazane powyżej Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 19.04.2020 r. nakładające na osoby inne niż osoby chore i podejrzane o zachorowanie, obowiązek zakrywania ust i nosa w przestrzeni publicznej, zostały wydane z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego, co stanowi naruszenie art. 92 ust 1 Konstytucji RP. Narzucenie jednostce poprzez wprowadzenie rozporządzeniem powszechnego nakazu zakrywania ust i nosa w określonych miejscach nastąpiło nie tylko z przekroczeniem granic i upoważnienia ustawowego, ale też z naruszeniem konstytucyjnego warunku, że ograniczenie wolności osobistej może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonym w ustawie (por. też orzecznictwo w tym zakresie Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie - wyroki z dnia 26 listopada 2020 r., sygn. akt VII SA/Wa 491/20; z dnia 12 stycznia 2012 r., sygn. akt VII SA/Wa 1545/20; z dnia 14 stycznia 2021 r., sygn. akt VII SA/Wa 1566/20)”.
Oczywiście wskazane wyżej rozporządzenia Rady Ministrów mają charakter przykładowy – z uwagi na wydawanie kolejnych w zależności od zmieniającej się sytuacji.
Ile kasacji uwzględnił Sąd Najwyższy?
Sąd Najwyższy uwzględniając zaprezentowaną wyżej argumentację uchylał zaskarżone wyroki i uniewinniał obwinionych od popełnienia przypisanych wykroczeń. Należy zaznaczyć, że tylko jedna kasacja RPO została oddalona. Jednak nie dotyczyła ona bezpośrednio kwestii skazania za naruszenie obostrzeń pandemicznych, tylko odmowy okazania dokumentu policjantowi w związku z domniemanym ich naruszeniem (od wykroczenia polegającego na naruszeniu tych obowiązków Sąd uniewinnił obwinionego).
Należy jednak wskazać, że wskazana wyżej argumentacja, dotycząca obowiązku zakrywania ust i nosa zdezaktualizowała się w związku z wprowadzeniem do kodeksu wykroczeń art. 116 § 1a k.w. oraz zmianą ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu i zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi poprzez dodanie art. 46b pkt 13 (art. 15 pkt 2 lit. c ustawy z dnia 28 października 2020 r. - Dz. U. z 2020 r. Poz. 2112). Wcześniejsze rozporządzenia nakładające na osoby inne niż chore i podejrzewane o zachorowanie, obowiązek zakrywania ust i nosa w przestrzeni publicznej, przed tymi zmianami, były wydane z przekroczeniem granic upoważnienia ustawowego, co skutkowało naruszeniem art. 92 ust. 1 Konstytucji RP. W obecnym stanie prawnym, w pełni aktualne jest zatem stanowisko Rzecznika Praw Obywatelskich, dotyczące obowiązku noszenia maseczek w czasie pandemii – po wskazanej wyżej zmianie przepisów (https://bip.brpo.gov.pl/pl/content/maseczki-covid-podstawa-prawna-faq-23-marca-2021 ).
Z wyrazami szacunku
Zespół Kontaktów z Mediami
i Komunikacji Społecznej
Komentarze