LeszekSmyrski LeszekSmyrski
204
BLOG

Socjolog wobec problemów społecznych

LeszekSmyrski LeszekSmyrski Socjologia Obserwuj temat Obserwuj notkę 0

Kiedy studiujemy socjologię, poznajemy różne definicje, teorie, orientacje teoretyczne, szkoły i w końcu  paradygmaty, czyli fundamentalne założenia naukowe co do natury rzeczywistości, przyjmowane za oczywiste i nienegowalne. Dobry socjolog posługuje się też swobodnie statystyką, nie jest jednak tylko na nią skazany, wie bowiem że obok ilościowych metod badawczych istnieją też jakościowe. Te drugie stosuje się zwykle dla zjawisk bardzo słabo rozpoznanych, albo dla takich, co do których mamy wątpliwości co do rzetelności zebranych danych.

Ponieważ socjologia dotyczy ludzi żyjących w społeczeństwach, nie możemy nigdy powiedzieć czy wybrana przez nas metoda jest optymalna, ponieważ najczęściej moglibyśmy wskazać metodę równie dobrą, a może nawet lepszą do wyjaśniania danego problemu. Socjologia daje nam więc szerszy zakres środków, pozwala na triangulację badań, czyli zastosowanie dwóch lub więcej metod badawczych ( na przykład obserwacja razem z sondażem i analizą dokumentów), można również zastosować dwie teorie ( na przykład teorię konfliktu i teorię funkcjonalną).

Zastosowanie triangulacji pozwala nam uniknąć problemów, związanych z nadmiernie zawężonym podejściem, ograniczeniami i wadami poszczególnych metod. Triangulacja powinna dać wyniki obarczone mniejszym błędem i bardziej godne zaufania.

Początkujący badacz musi jednak dokonać wyboru, nie może bowiem zastosować wszystkich teorii i wszystkich metod. Do dyspozycji ma sześć podstawowych paradygmatów – funkcjonalizm, strukturalizm, teorię wymiany, interakcjonizm symboliczny, interpretatywizm oraz teorię konfliktu.

Funkcjonalizm ukazuje nam społeczeństwo, które jest systemem, składa się ze wzajemnie powiązanych części, każda z nich pełni określoną funkcję. Na początku XX wieku funkcjonalizm został zapoczątkowany przez naszego rodaka Bronisława Malinowskiego i Alfreda Radcliffe-Browna w ich badaniach antropologicznych. Później rozwijana przez Mertona i Parsonsa, najdoskonalszy ale też najbardziej abstrakcyjny wyraz znalazł w teorii systemów Niklasa Luhmanna, Uznanego za najwybitniejszego socjologa dotychczas żyjącego. Z powodu swojego poziomu zaawansowania część socjologów uważa jego dzieło za bezużyteczne, przynajmniej na poziomie praktycznym. Istnieją jednak interesujące rozwinięcia socjologiczne połączone z badaniami sztucznej inteligencji (AI), które pozwalają zastosować teorię systemów do długofalowej analizy zjawisk społecznych. Jednym z takich badań jest analiza kluczowych słów w podstawowych językach europejskich na podstawie badania najważniejszych dzieł, spisanych pomiędzy rokiem 1800 a 2000.

Strukturalizm to  podejście, którego głównym założeniem jest uznanie struktury społecznej za istotniejszy element analizy, niż działanie społeczne. Modyfikacja jednego elementu struktury wiąże się ze zmianą wszystkich elementów. Struktura należy do pewnej grupy struktur i wyjaśnia wszelkie obserwowalne fakty.Za twórcę strukturalizmu uznajemy Claude’a Levi -Strausa, jego kontynuatorami byli Edmund Lech czy Maurice Godelier.

Teoria wymiany powstała jako reakcja na funkcjonalizm, który koncentrował się na wpływie jakiegoś zjawiska na system. Nie jest jednolitą teorią, ale raczej zespołem teorii, opisuje świat społeczny jako układ wymiany dóbr materialnych i niematerialnych między jednostkami i grupami społecznymi. Przedstawiciele tego paradygmatu postrzegają każdą interakcję jako „coś za coś”- transakcję pomiędzy uczestnikami. Każde działanie ma przynieść korzyść, zabezpieczyć interes własny jednostki.

George Homans koncentruje się na dobrach materialnych, ale też niematerialnych, jak np. symbole aprobaty i prestiżu, stworzył twierdzenia o sukcesie, deprywacji i agresji. Peter Blau z kolei przedstawia prawo malejącej użyteczności krańcowej oraz mówi o atrakcyjności społecznej. Jego koncepcja różni się od poprzedniej możliwością sytuacji konfliktowych i zaburzeniem homeostazy.

Interakcjonizm symboliczny zakłada że kluczowym mechanizmem kształtowania się struktur społecznych jest ciągła wymiana i ewolucja znaczeń symboli. Odbywa się to w trakcie wszelkich procesów oddziaływań pomiędzy ludźmi. Twórcą koncepcji był George Herbert Mead, po dokonaniu syntezy teorii Wiliama Jamesa, Charlesa H. Cooleya i Johna Deweya. Społeczeństwo jest opisywane, jako skonstruowane wzory uporządkowanego działania, które utrzymują się i zmieniają dzięki interakcji symbolicznej między jednostkami i wewnątrz nich.

Interpretatywizm zakłada, że do zrozumienia reguł danego społeczeństwa czy kultury, konieczne jest wniknięcie w rzeczywistość społeczną  ludzi, którzy jej doświadczają na co dzień. Metodologicznie nie stosuje się uprzednio zapożyczonego czy przygotowanego modelu teoretycznego, ale zastosuje gęsty opis (thick description), czyli opis kultury w oczach jej uczestnika. Badanie odkrywa co jest ważne dla danej społeczności, bo to oni nadają symboliczne znaczenia artefaktom, tworzą normy i wartości. Prekursorami podejścia są m. in. Clifford Geertz, David Schneider, Victor Turner, Barbara Czerniawska.

Teoria konfliktu to w zasadzie zbiór podejść. Najbardziej kojarzony z Karolem Marksem i jego walką klas, gdzie konflikt między zbiorowościami jest silniejszy, gdy zwiększają się nierówności w dostępie do dóbr. Powoduje to gwałtowny wybuch konfliktu, który z kolei zmienia strukturę społeczną i czyni dobra bardziej dostępnymi dla ogółu. Max Weber twierdzi, że grupy zdominowane łatwiej wchodzą w konflikt z dominującymi, gdy odmówią im legitymizacji władzy i mają na czele charyzmatycznych przywódców. Simmel uważa że konflikt narasta gdy jest postrzegany jako dotyczący wartości a ie partykularnych interesów, ujednoznacznia granice grup, zwiększa centralizację władzy i zmniejsza tolerancję dla dewiacji. Późniejszymi badaczami rozwijającymi paradygmat konfliktu byli: Ralf Dahrendorf, Lewis Coser, Emmanuel Wallterstein, Charles Mills czy Randall Collins.

Najświeższą koncepcją teoretyczną jest postmodernizm, który sam w sobie nie jest paradygmatem, składa się bowiem z szeregu mało spójnych koncepcji, jego tematem przewodnim jest przekonanie o płynnej względności i społecznym konstrukcjonizmie wszelkich idei. Podstawy postmodernizmu tworzy egzystencjalizm, marksizm, psychoanaliza, teoria krytyczna szkoły frankfurckiej, poststrukturalizm, dekonstrukcja i feminizm. Do twórców tej koncepcji należy Michael Foucault, Barthes, Jacques Derrida, Richard Rorty, Jean-Francois Lyotard, Jean Baudrillard, Paul Fayerabend i najbardziej znany Zygmunt Bauman, który zawsze twierdził że nie jest postmodernistą.

Oprócz wielkich paradygmatów mamy w socjologii teorie i podejścia teoretyczne, takie jak: Dyfuzjonizm,Eetnometodologia, Ewolucjonizm, Marksizm, Neofunkcjonalizm, Psychokulturalizm, Socjobiologia, Socjologia humanistyczna, Socjologia fenomenologiczna, Teorie krytyczne, Teoria działania komunikacyjnego, Teoria solidarności grupowej, Teoria stanów oczekiwań, Teoria strukturacji, Teoria systemów autopojetycznych.

Istnieją też odrębne szkoły socjologiczne, do najważniejszych należą: Szkoła chicagowska, dramaturgiczna, Durkheimowska, frankfurcka

 

Wspomniana wcześniej, w trakcie omawiania funkcjonalizmu teoria systemów autopojetycznych Luhmanna jest w stanie połączyć wszystkie paradygmaty w jeden spójny system naukowy, który będzie mógł dać dużo większe możliwości diagnostyczne. Teza o podwójnej kontyngencji tworzy obraz świata społecznego, w którym sprzeczne paradygmaty uzupełniają się zamiast się wykluczać.  W nawiązaniu do klasyfikacji paradygmatów w ujęciu Morgana i Burrella świat ma charakter obiektywny, badacz może go analizować z zewnątrz stosując abstrakcyjne modele teoretyczne, ale jednocześnie świat ma charakter subiektywny, jedynie aktor będący w danej kulturze może go zrozumieć. Z kolei wprowadzenie za Humberto Maturaną pojęcie autopojezy, wyjaśnia nam dlaczego świat społeczny ciągle się zmienia a jednocześnie pozostaje taki sam.

Teoria Luhmanna jest dosyć skomplikowana i zbyt abstrakcyjna do stosowania w praktyce, jednak bardzo dobrze uzupełniają ją prace Mariana Mazura i Józefa Kosseckiego. Mazur stworzył wzorzec systemu, oparty o działanie poszczególnych podsystemów. Zawiera on receptor, korelator, zasilacz, akumulator i efektor. Zasadniczym jednak elementem jest homeostat, on decyduje czy system jest autonomicznym bytem, czy tylko przedmiotem oddziaływania innych systemów. Mazurowski wzorzec został bardzo dobrze opisany przez Józefa Kosseckiego, który w swojej cybernetyce kultury wyjaśnił przebiegi informacyjne występujące w systemie oraz sposoby eliminowania zakłóceń i szumów. Kosecki nazwał uprawianą przez siebie naukę socjocybernetyką i jako taka powinna ona znaleźć swoje miejsce w głównym nurcie socjologii.

Teoria systemów autopojetycznych wraz ze wzorcem systemu Mazura i Kosseckiego oraz pewnymi wynikami badań nad funkcjonowaniem mózgu, nad funkcjami mowy i znaków komunikacyjnych pozwoli w przyszłości dużo lepiej analizować problemy społeczne.


Może jestem szalony, że wziąłem taki temat, ale tak naprawdę to temat znalazł mnie.

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Społeczeństwo