Rządowe „dziwne decyzje” – Co się dzieje z budową fabryki "Izery"?

Otoczenie w realizacji kluczowych inwestycji

Od 2016 roku mapą polityki gospodarczej, w tym inicjacji i realizacji sieci inwestycji, w tym wielkich i planowanych jako przełomowych, była realizowana przez Rząd Strategia na Rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju. Był to kolejny z dużych planów realizowanych w III RP, różni się jednak od poprzednich projektów. Po raz pierwszy powstała dużo bardziej szczegółowa Strategia, która poza ogólną identyfikacją wyzwań i wskazaniem pewnych obszarów tematycznych, zawierała dokładniejszą listę projektów do realizacji i 79 konkretnych wskaźników – mierników stopnia wykonania.

Zasadnicza część była realizowana do 2020 roku i została częściowo wykonana (czy efekty można uznać za zadowalające – to jest odrębny temat) natomiast w ramach Planu z perspektywą na kolejną dekadę jest (było?) realizowanych szereg inwestycji strategicznych, w tym wielkoskalowych rozłożonych na wiele lat. Część została już zrealizowana, część (siłą rzeczy szczególnie te największe) jest właśnie w procesie inwestycyjnym. Najważniejsze z nich i najbardziej medialne to Centralny Port Komunikacyjny (lotnisko+koleje szybkich prędkości), plan budowy trzech elektrowni jądrowych, małych reaktorów jądrowych, uruchomienie masowego transportu rzecznego towarów po 2030 roku, szereg inwestycji w transport i gospodarkę morską (port kontenerowy, rozbudowa terminali), wiele innych, i właśnie budowa własnego przemysłu elektromobilności na czele z budową fabryki polskiej marki samochodów Izera, budowa lub przyciągnięcie inwestycji w fabryki do produkcji baterii, procesorów, innych podzespołów o wysokiej wartości technologicznej.

Koniec 2023 roku przyniósł za sobą zmianę Administracji kierującą polityką gospodarczą Polski i realizującą zadania inwestycyjne. W okolicznościach zmiany politycznej i administracyjnej modyfikacje długofalowych planów, zmiany terminów, kontynuacja części projektów przy rezygnacji/zmianie z części różnych koncepcji na rzecz nowych – do pewnego stopnia takie procesy są naturalne i zrozumiałe w okolicznościach zmiany władzy i zmiany części pomysłów i kierunków na politykę gospodarczą. Ostatnie pół roku obfitowało jednak w daleko mniej zrozumiałe zjawiska– z każdym dniem nowy rząd poszerza swoistą sieć „dziwnych decyzji”. Jakie to „dziwne” decyzje? Zestawny dostępne informacje nt. inwestycji w polskim przemyśle elektromobilności na czele z projektem budowy fabryki polskiej marki samochodów elektrycznych "Izera".

Przyjrzyjmy się źródłom idei i projektu budowy polskiego przemysłu elektromobilności. Strategia Odpowiedzialnego Rozwoju przewidywała w wymiarze gospodarczym zmianę założeń polityki gospodarczej, na czele z prowadzeniem państwowych inwestycji. Zgodnie z SOR:

„W oparciu gospodarki o nowe czynniki rozwojowe dużą rolę do odegrania ma aktywna polityka państwa, które dokonuje wyborów strategicznych, zapewnia odpowiednie ramy prawne oraz prowadzi selektywną politykę inwestycyjną (…) z wykorzystaniem obecnych i potencjalnych, przyszłościowych przewag komparatywnych (…) Budowanie trwałych przewag konkurencyjnych gospodarki wymaga aktywnego i selektywnego wsparcia tych sektorów, które wg dostępnej obecnie wiedzy mają znaczący potencjał pozwalający na odniesienie sukcesu w skali globalnej. Wiąże się to z koniecznością dokonywania przez państwo strategicznych wyborów obszarów mogących generować największe efekty dla całej gospodarki. Strategia zakłada zatem odchodzenie od dotychczasowego wspierania wszystkich sektorów/branż na rzecz zindywidualizowanych pakietów dla poszczególnych sektorów strategicznych, mogących stać się w przyszłości motorami polskiej gospodarki.”.

Polska branża motoryzacyjna jest dużym, rozwiniętym sektorem gospodarki zatrudniającym tysiące pracowników i mającą znaczny wkład w PKB i w nakłady inwestycyjne. Natomiast perspektywy tradycyjnego sektora motoryzacyjnego, m.in.: ze względu na konkurencję zewnętrzną i zmiany technologiczne są niepewne. Tym bardziej transformacja tego sektora i znalezienie nowych możliwości dalszego rozwoju i uzyskania przewagi są istotnie dla gospodarki Polski. Znaczenie branży pokazują choćby rządowe dane opracowywane w ramach „Polityki Przemysłowej Polski” z 2021 roku.

Po przeprowadzeniu analiz, potrzeba gospodarcza i potencjał rozwoju polskiego przemysłu w zakresie elektromobilności, była w zasadzie przesądzona. Koncepcja stworzenia nowej branży polskiego przemysłu, na czele z produkcją samochodów elektrycznych spełniała wszystkie kluczowe kryteria wskazane w Strategii i późniejszej „Polityce Przemysłowej Polski”. Warto nadmienić, że kolejnych latach, już podczas wdrażania projektów, mimo różnych globalnych trudności technologicznych w elektromobilności, kolejne raporty branżowe i doświadczenia w dalszym ciągu potwierdzały ten kierunek dla branży – np. Raport Boston Consulting Group i PSPA (Polskie Stowarzyszenie Paliw Alternatywnych) z 2021 roku w dalszym potwierdzały perspektywę gwałtownego rozwoju branży.

Sam plan stworzenia i produkcji projektu Polskiego samochodu elektrycznego został zaprezentowany przez ówczesnego Wicepremiera ds. gospodarczych 7 czerwca 2016 roku. W tym samym roku państwowe spółki energetyczne powołały i sfinansowały powstanie spółki Electro Mobility Poland SA (EMP), która miała zrealizować projekt. W pierwszych latach postępy w projekcie były niewielkie – poza stworzeniem i dopracowywaniem projektu i później prototypu polskiego samochodu elektrycznego projekt miał zasadnicze opóźnienia. Według pierwszych harmonogramów produkcja polskiej marki samochodów elektrycznych miała ruszyć w 2022 lub 2023 roku. Jednak wiele rozwiązań technologicznych i know-how okazało się z czasem zbyt trudnych do samodzielnego wypracowania i trzeba dokonywać rewizji planów i szukać współpracy z zagranicą, ponadto projekt nie został należycie dofinansowany. Po wybuchu kryzysu gospodarczego w 2020 roku firmy energetyczne, ze względu na inne potrzeby nie chciały dalej dofinansowywać projektu, przez co projekt stanął w miejscu. Ostatecznie w 2021 i 2022 Spółka EMP otrzymała wsparcie finansowe od rządu na łączną kwotę 500 mln zł oraz umowę na dalsze wsparcie w perspektywie kilku lat, na zrealizowanie całego projektu.

Ostatecznie, choć realizowany z ok 3 letnim opóźnieniem, program zaczął się rozwijać. Flagową inwestycją do realizacji projektu polskiego samochodu elektrycznego była budowa w Jaworznie przez Electro Mobility Poland polskiej fabryki samochodów elektrycznych, które wspólnie z Chińczykami (koncern Geely - właściciel Volvo, największy akcjonariusz Daimler AG – marka Mercedes Benz) produkowałaby nowe modele aut polskiej marki Izera – w zaktualizowanym już harmonogramie od 2026 roku wg. planu 150 tys. pojazdów rocznie, z możliwym uruchomieniem produkcji na 300 tys pojazdów + dodatkowe komponenty. Pod koniec 2023 roku inwestycja była zrealizowana w ok. 40%. Uzyskano pozwolenia, pozyskano partnerów na poszczególne obszary i etapy produkcji, wykonano większość prac projektowych i testów prototypu, inwestycja była w przededniu rozpoczęcia prac  budowlanych – potrzebne było jedynie zielone światło i odblokowanie dalszego rządowego finansowania.

Inwestycja bez kompleksowej argumentacji merytorycznej czy jakichkolwiek analiz była krytykowana i z góry uznawana za bezsensowną i złą. Minister Funduszy i Polityki Regionalnej już od początku, w styczniu 2024 wskazywała na uznanie inwestycji za niepotrzebną i możliwe zamknięcie inwestycji – taki scenariusz był wielokrotnie powtarzany przez polityków i urzędników różnych szczebli. Ostatecznie, tak jak w przypadku CPK i niektórych innych strategicznych wskazano, iż decyzja zostanie podjęta po audycie do kwietnia i inwestycja będzie kontynowania o ile wyniki audytów będą pozytywne. W kolejnych tygodniach do mediów przedostały się informacje, że wbrew zapewnieniom, Rząd żadnego audytu projektu nie prowadzi, bo… nieoficjalnie nie ma chętnych do organizacji audytu pod konkretnie pod „pogrzebanie” projektu. Ostatecznie ujawnieniu tych pierwszych dziwnych ruchów rządu, audyt został przeprowadzony przez duże zewnętrzne firmy audytorskie i w maju 2024 wyniki audytów – technicznego oraz komercyjno-technologicznego, okazały się pozytywne dla projektu we wszystkich sprawdzanych kwestiach. Jedynym zarzutem było opóźnienie projektu, ale pod względem samego podjęcia przedsięwzięcia wniosek był jednoznaczny – projekt jest wykonalny i opłaca się go realizować. Odpowiedź z nadzorującego projekt Ministerstwa Aktywów Państwowych brzmiała iż… wbrew wcześniejszym deklaracjom wynik audytu jednak nie przesądza o decyzji, a ta zostanie podjęta za kolejne kilka tygodni (na podstawie czego???). Jednocześnie mianowano nowego prezesa Izery P. Reguskiego, bez doświadczenia w branży motoryzacyjnej i nawet bez znajomości j. angielskiego (co istotne, gdyż projekt jest prowadzony wspólne ze stroną Chińską). Kolejnym komunikatem rządowym było wskazanie, iż o przyszłości projektu nie zadecyduje, wbrew wcześniejszym zapowiedziom, przeprowadzony audyt tylko… jednoosobowo nowy Prezes spółki, całkowicie spoza branży motoryzacyjnej, najpewniej dopiero po wyborach do Parlamentu Europejskiego.

Równolegle od strony finansowej Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, mimo dostępnego finansowania na Izerę w ramach funduszy na elektromobilność, najpierw tworzyło (wypowiedziami min. K. Pełczyńskiej- Nałęcz) najróżniejsze twierdzenia, to że inwestycja jest nieopłacalna biznesowo, czy że tych pieniędzy na Izerę nie ma przygotowanych. Minister K. Pełczyńska Nałęcz sugerowała konieczność wygaszenia projektu publicznie wskazując w dniu 15 kwietnia 2024 na konferencji prasowej brak zapewnionego finansowania: „Projekt Izera nigdy nie został wpisany do KPO. - Nigdy nie było żadnych umów między spółką Electro Mobility Poland a jakimkolwiek podmiotem, który implementuje środki w ramach KPO”.

Tymczasem już po kilku dniach poprzez przeciek dokumentów okazało się, że Pani Minister nie poinformowała opinii publicznej o rzeczywistym stanie finansowania projektu. Zgodnie z dokumentami (na zdjęciu zanonimizowana część), rząd M. Morawieckiego podpisał umowę na finansowanie projektu kwotą 3,5mld zł.

Z perspektywy inwestycyjnej i ekonomicznej absolutnie niezrozumiałe jest w jakim K. Pełczyńska – Nałęcz zdecydowała o, prawdopodobnie celowym (nie sposób sobie wyobrazić, aby P. Minister „nie widziała” w swoim Ministerstwie podpisanej umowy na kwotę 3,5 miliarda złotych!) pozostawieniu otoczenia w niewiedzy (czy też po prostu wprowadzenia w błąd). Jaki mógłby inny powód? Nieoficjalne informacje wskazują, iż P. Minister postanowiła, że unicestwienie Izery i wyprodukowanie informacji o nieracjonalności projektu może być kołem zamachowym jej politycznej kariery i da możliwość wydania pieniędzy przeznaczonych na Izerę na inne przedsięwzięcie, promujące już „nowego” Ministra – czyli K. Pełczyńską i Polskę 2050. To wszystko wbrew ekonomicznym kalkulacjom i kosztem zaawansowanego rozwojowego projektu. Jednocześnie P. Minister, mimo różnych sugestii utrudnień realizacji projektu, wskazała Ministerstwo Aktywów Państwowych jako odpowiedzialne za potencjalną decyzję o wygaszeniu projektu.

Co symptomatyczne, Ministerstwo Funduszy zaczęło usilnie proponować inne pomysły na wydatkowanie środków – gdyby było one sfinansowane nie zamiast polskiej fabryki w Jaworznie, co de facto „zabiłoby” cały projekt – pieniądze zamiast na Izerę miałyby być przeznaczone na bliżej niesprecyzowane inne inwestycje w obszarze elektromobilności czy na dopłaty na zakupu samochodów elektrycznych, w tym używanych czy sprowadzanych z zagranicy.

Ponadto po wcześniejszych złamanych zapowiedziach rychłego zdecydowania o przyszłości fabryki, kilkanaście dni po tym jak Minister Aktywów Państwowych B. Budka wskazał, iż „decyzja zapadnie w ciągu kilkunastu dni” czy też padł komunikat, iż zdecyduje w najbliższych tygodniach nowy Prezes EMP. Minister K. Pełczyńska-Nałęcz 29 maja znowu wskazała inną datę – iż decyzja zapadnie „najpóźniej w sierpniu.

Jednocześnie opóźnienie powoduje iż Chińczycy, którzy w lutym 2024 roku najpierw apelowali do Rządu niezwłoczną dalszą realizację inwestycji, w późniejszych tygodniach, według nieoficjalnych informacji, wobec przedłużającego się paraliżu zaczęli szukać innego miejsca do inwestycji w Europie i liczyć się z możliwością wycofania się z Polski, co zabiłoby by projekt budowy fabryki Izery w Jaworznie i zniweczyłoby perspektywy na budowę kolejnych fabryk powiązanych (m.in.: produkcji baterii czy układów napędowych).

O realizację projektu apelują władze samorządowe, urzędnicy i menadżerowie na różnych szczeblach – gospodarczą zasadność potwierdzili i wyrazili poparcie dla realizacji inwestycji m.in.: Prezydent Jaworzna czy Prezes KSSE (Katowickiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej) - już z nadania nowego Rządu.

Międzyczasie, mimo paraliżu w Rządzie i zwolnienia Prezesa spółki 9 kwietnia 2024, spółka EMP dalej prowadziła prace – w maju 2024 roku uzyskała już pozwolenie na budowę i podpisało umowę ze spółką Mirbud na budowę Fabryki. Do dalszych prac brakuje tylko decyzji politycznej. Z ostatnich wydarzeń wyłania się obraz wielkich nacisków i chęci, żeby projekt jak nie pogrzebać, to sparaliżować (z powodów politycznych czy też lobbingowych), ale z drugiej strony projekt okazał się biznesowo dobry i na tyle zaawansowany, że trudno podjąć decyzję o kasacji projektu – wygląda, jakby wielu chciało pogrzebać projekt, ale nikt do owego grzebania nie chce się przyznać. Całość wygląda, jakby celowym brakiem decyzyjności próbowano po prostu zniechęcić inwestorów, aby projekt samoczynnie umarł. To jest doprawdy przedziwna sytuacja, jak przedziwna jest polityka Rządu.

Uzupełnienie 9 czerwca:

5 czerwca Prezes EMP Regulski został odwołany przez radę nadzorczą spółki. Z nieoficjalnych informacji wynika, że nowy Minister Aktywów Państwowych J. Jaworowski otrzymał na biurko szersze informacje o okolicznościach budowy fabryki Izery, w tym informacje, że nowy Prezes nie ma kwalifikacji, nie negocjuje należycie z chińskimi inwestorami i jest Prezesem potencjalnie od wygaszenia a nie budowy fabryki. Czy to oznacza, że nowy Minister będzie szukał osoby do faktycznej budowy fabryki i będzie ratował projekt? A nawet jeśli taka jest jego intencja czy nie jest już za późno i czy opór innych czynników ostatecznie nie zablokuje Izery? Sprawa wygląda na otwartą.

Co się dzieje z pozostałymi inwestycjami z dziedziny elektromobilności?

Niepokojące doniesienia pojawiły się także w innych istotnych obszarach rozwoju elektromobilności. W ramach budowania globalnych przewag konkurencyjnych w wybranych, perspektywicznych dziedzinach zgodnie z SOR, w Polsce w ostatnich latach skuteczne udało się rozwijać baterii litowo-jonowych - Polska osiągnęła w produkcji drugie miejsce na Świecie (po Chinach, przed USA i produkując ponad 2x więcej niż w Niemczech).

Głównym elementem budowania tej przewagi jest współpraca gospodarcza z Koreą Południową. Kluczową rolę pełnią koreańskie inwestycje takie jak fabryka baterii LG Solution (ponad 5 mld dolarów inwestycji w Polsce w ostatnich latach) czy Fabryka Dongshin wytwarzająca części metalowe po pojazdów elektrycznych. Owe inwestycje były też elementem budującym przewagę i biznesową opłacalność projektu Izera i łączne dają perspektywę zdobycia przewagi na międzynarodowym rynku przez polski sektor elektromobilności. Po zmianie władzy pojawiły się niepokojące sygnały co do współpracy z inwestorami – jak wskazuje wyciek niepublicznych pism inwestorów z Korei Południowej do polskich urzędników - Administracja rządowa niemal całkowicie zaprzestała umożliwiać sprowadzania i przedłużania pobytu zagranicznym specjalistom, którzy byli potrzebni do dalszego działania i rozwoju inwestycji, przy jednoczesnym ignorowaniu próśb o spotkanie ze strony Koreańskiej. 

Takie działania grożą podważaniem dalszej Polsko- Koreańskiej współpracy przemysłowej, a z czasem i zagrozi już uruchomionym projektem. (Według nieoficjalnych informacji na spotkaniu w Ministerstwie Rozwoju strona Koreańska zasugerowała już zaniechanie współpracy ze stroną polską w ramach kolejnych, wcześniej planowanych inwestycji). Z czego to wynika? Czy powodem jest zwykły chaos i skrajna niekompetencja? Jest to możliwie, chociaż w ciągu tak wielu tygodni przy tak ważnej sprawie brzmi wręcz niewiarygodnie. Czy ta dziedzina, podobnie jak Izera, może być podwożona poprzez celowe zaniechania?

Jakie procesy ujawniają rządowe „dziwne decyzje”?

Niewątpliwie stan i los inwestycji w dziedzinie elektromobilności pozwala wyciągnąć wstępne wnioski:

1. Rząd nie ma planu – działania kluczowe dla polskiej gospodarki „wiszą w próżni” - W obecnej sytuacji nie ma żadnego kompleksowego planu, kierunku czy nawet konsekwentnego ciągu spójnych decyzji co do prowadzenia polityki gospodarczej czy inwestycyjnej. Projekty ważne dla przyszłości Polski są zdane na przypadki, interwencje medialne, indywidualne decyzje ad hoc, partykularne interesy czy narażone na inne zakulisowe działania. Z niewłaściwego procesu oczekiwanie właściwych efektów jest, łagodnie mówiąc, nadmiernie optymistyczne.

2. W ostatnich latach byliśmy (i jesteśmy) poddawani antyrozwojowej propagandzie - Debata, zarówna publiczna jak i ekspercka nt. Polskich inwestycji pokazała skalę zakłamania w obiegu informacji, co pokazuje historia inwestycji w elektromobilność, na czele z projektem samochodu elektrycznego „Izera”. Jest to flagowy przykładem na zagrzebywanie racjonalnego projektu w takiej antyrozwojowej propagandzie. Produkcja Polskiego samochodu elektrycznego była w zasadzie cały czas wykpiwana jako „megalomańska”, niemożliwa do zrealizowania, nieopłacalna. Wręcz była chwilami lansowana na medialny symbol pomnikowej i nieudolnej polityki gospodarczej na czele z medialną histerią „gdzie jest milion samochodów który miał być wyprodukowany” (historia tego tej medialnej manipulacji nadaje się na odrębny temat). Jednocześnie nawet w tzw. „merytorycznej” debacie był (i jest) forsowany podświadomy przekaz, że „uzasadnienie ekonomiczne jest wątpliwe”, „eksperci są podzieleni”, „za duże aby było rentowne” – także w tych sferach, gdzie racjonalność i potrzeba danego przedsięwzięcia w sferze merytorycznej jest przesądzona w niemal wszystkich kompleksowych analizach! Jak tymczasem jest w rzeczywistości? Projekt po audytach biznesowo się w całości broni. Złośliwi mogliby powiedzieć, że być może „usilnie jest poszukiwana jakaś antyrozwojowa wymówka”. W ilu i jakich innych potrzebnych inwestycjach i przedsięwzięciach podobne zjawiska także negatywnie wpływają na rozwój Polski?

Linki

https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony/informacje-o-strategii-na-rzecz-odpowiedzialnego-rozwoju

https://biznes.interia.pl/gospodarka/news-rzad-pis-zawarl-tajna-umowe-ws-izery-co-zrobi-z-nia-obecna-w,nId,7458821#utm_source=paste&utm_medium=paste&utm_campaign=chrome

https://psnm.org/2021/raport/jak-elektromobilnosc-zmieni-rynek-pracy-w-polsce-raport/

https://www.money.pl/gospodarka/fabryka-izery-jest-pozwolenie-na-budowe-fabryki-7025957270206976a.html

https://businessinsider.com.pl/technologie/motoryzacja/beda-doplaty-do-uzywanych-elektrykow-zezlomujesz-auto-dostaniesz-wiecej/gmls82b

https://www.gramwzielone.pl/auto-ekologiczne/20197211/rzad-zapowiada-doplaty-do-uzywanych-aut-elektrycznych

https://www.money.pl/gospodarka/kiedy-doplaty-do-samochodow-elektrycznych-program-jest-gotowy-7027807488219648a.html

https://www.propertynews.pl/tereny-inwestycyjne/projekt-fabryki-izery-czeka-na-rozruch-o-ile-przetrwa,159795.html

https://energetyka24.com/elektroenergetyka/wiadomosci/audyt-rozstrzygnie-losy-cpk-i-izery-szefowa-mfipr-o-przyszlosci-inwestycji

https://oko.press/izera-kpo-pelczynska-nalecz

https://www.rp.pl/biznes/art40195291-rzad-pis-obiecal-miliardy-na-izere-chinski-partner-moze-porzucic-projekt

https://www.bankier.pl/wiadomosc/Izera-na-kolejnym-ostrym-zakrecie-3-5-mld-zl-z-KPO-moze-przejsc-kolo-nosa-8730920.html

https://businessinsider.com.pl/technologie/motoryzacja/rzad-pis-obiecal-35-mld-zl-z-kpo-dla-izery-w-tajnej-umowie-ujawniamy-dokumenty/37kyyk9

https://www.bankier.pl/wiadomosc/Czy-MAP-zaciagnie-Izerze-hamulec-reczny-Resort-przed-wazna-decyzja-8728714.html

https://motoryzacja.interia.pl/wiadomosci/news-bedzie-druga-fabryka-w-jaworznie-nie-tylko-izera,nId,7355186

https://www.auto-swiat.pl/ev/wiadomosci/goraco-wokol-izery-chinczycy-zaraz-sie-stad-wyniosa-a-nam-zostanie-wyciety-las/0z7vsev

https://wiadomosci.wp.pl/izera-elektryczne-dziecko-morawieckiego-w-rekach-tuska-decyzja-za-kilkanascie-dni-7028410517178976a

Informacje dziennikarki i eksperta ds. wschodnich Hanny Shein.

Informacje II Wicewojewody Dolnośląskiego J. Protasiewicza