Czy organy i służby państwowe mogą poznać treść m.in. porad prawnych, pomiędzy adwokatem, radcą prawnym, notariuszem, doradcą podatkowym, a ich klientami….
Na tak postawione pytanie należy odpowiedzieć twierdząco, dodając przy tym możliwość poznania także przez w/w organy i służby państwowe treści przedmiotowej dokumentacji i to pomimo uregulowań prawnych zawartych w wielu ustawach, w tym kpk oraz ustawach o adwokaturze, radcach prawnych, notariacie czy doradcach podatkowych oraz zapewnieniom niektórych osób związanych z w/w zawodami zaufania publicznego i teoretyków prawa.
Przytaczając argumentację na potwierdzenie w/w odpowiedzi punktem wyjściowym będą art. 180, 225, 226 kodeksu postępowania karnego, a także art. 237, 241 ustawy kodeks postępowania karnego (kontrola procesowa – podsłuch telefoniczny oraz do utrwalanie przy użyciu środków technicznych treści innych rozmów lub przekazów informacji, w tym korespondencji przesyłanej pocztą elektroniczną) oraz m.in. art. 27 ustawy o ABW oraz AW (kontrola operacyjna), art. 17 ustawy o CBA (kontrola operacyjna), art. 31 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (kontrola operacyjna), art. 19 ustawy o Policji (kontrola operacyjna), art. 9e ustawy o Straży Granicznej (kontrola operacyjna), art. 31 ustawy o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych (kontrola operacyjna), art. 36c ustawy o Kontroli Skarbowej (kontrola operacyjna) w związku z art. 393 § 1 kodeksu postępowania karnego (wolno odczytywać na rozprawie m.in. protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.)
Nie bez znaczenia są także przepisy umożliwiającym w/w służbom bez zgody sądu i prokuratora (poza kontrolą) obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom m.in. .art. 23 ust. 1 pkt. 6 ustawy o ABW oraz AW, art. 14 ust. 1 pkt. 6 ustawy o CBA, art. 29 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, art. 15 ust. 1 pkt. 5a ustawy o Policji, art. 11 ust. 1 pkt. 7 ustawy o Straży Granicznej, art. 36aa ustawy o Kontroli Skarbowej.
Na wstępie należy zauważyć, że zawód adwokata polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Adwokat ma prawo także sporządzania poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym. Przez jednostkę organizacyjną rozumie się organ państwowy lub samorządowy, osobę prawną, organizację społeczną lub polityczną oraz inny podmiot nieposiadający osobowości prawnej.
Adwokat obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Adwokata nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – w zakresie określonym tymi przepisami. -art. 4 oraz 6 ustawy prawo o adwokaturze.
Wykonywanie zawodu radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, z wyjątkiem występowania w charakterze obrońcy w postępowaniu karnym i w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe. Zawód radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Radca prawny ma także prawo sporządzenia poświadczeń odpisów dokumentów za zgodność z okazanym oryginałem w zakresie określonym odrębnymi przepisami. Pomocą prawną jest w szczególności udzielanie porad i konsultacji prawnych, opinii prawnych, zastępstwo prawne i procesowe. Radca prawny jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Radca prawny nie może być zwolniony z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz o finansowaniu terroryzmu – w zakresie określonym tymi przepisami. - art. 4, 6 oraz 3 ustawy o radcach prawnych.
Notariusz jest powołany do dokonywania czynności, którym strony są obowiązane lub pragną nadać formę notarialną (czynności notarialnych). Notariusz jest obowiązany zachować w tajemnicy okoliczności sprawy, o których powziął wiadomość ze względu na wykonywane czynności notarialne. Obowiązek zachowania tajemnicy trwa także po odwołaniu notariusza. Obowiązek zachowania tajemnicy ustaje, gdy notariusz składa zeznania jako świadek przed sądem, chyba że ujawnienie tajemnicy zagraża dobru państwa albo ważnemu interesowi prywatnemu. W tych wypadkach od obowiązku zachowania tajemnicy może zwolnić notariusza Minister Sprawiedliwości. Obowiązek zachowania tajemnicy nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – w zakresie określonym tymi przepisami. - art. 1 oraz 18 ustawy prawo o notariacie.
Czynności doradztwa podatkowego obejmują :udzielanie podatnikom, płatnikom i inkasentom, na ich zlecenie lub na ich rzecz, porad, opinii i wyjaśnień z zakresu ich obowiązków podatkowych i celnych oraz w sprawach egzekucji administracyjnej związanej z tymi obowiązkami; prowadzenie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, ksiąg podatkowych i innych ewidencji do celów podatkowych oraz udzielanie im pomocy w tym zakresie; sporządzanie, w imieniu i na rzecz podatników, płatników i inkasentów, zeznań i deklaracji podatkowych lub udzielanie im pomocy w tym zakresie oraz reprezentowanie podatników, płatników i inkasentów w postępowaniu przed organami administracji publicznej i w zakresie sądowej kontroli decyzji, postanowień i innych aktów administracyjnych w w/w wymienionych sprawach. Doradca podatkowy jest obowiązany zachować w tajemnicy fakty i informacje, z którymi zapoznał się w związku z wykonywaniem zawodu. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Doradca podatkowy nie może być przesłuchiwany jako świadek co do faktów i informacji, na które rozciąga się obowiązek, o którym była mowa, chyba że został zwolniony odtego obowiązku w trybie określonym odrębnymi ustawami. W/w uregulowania stosuje się odpowiednio do osób zatrudnionych przez doradcę podatkowego oraz przez m.in. organizacje zawodowe posiadające osobowość prawną, spółdzielnie, stowarzyszenia lub izby gospodarcze, jeżeli przedmiotem ich działalności statutowej jest również doradztwo podatkowe świadczone wyłącznie na rzecz ich członków o doradztwie podatkowym w zakresie wykonywania przez te osoby czynności doradztwa podatkowego (art. 4 ust. 1 ustawy). Obowiązek zachowania tajemnicy nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu – w zakresie określonym tymi przepisami. - art. 2, 4 oraz 37 ustawy o doradztwie podatkowym.
Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej lub dziennikarskiej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd. Należy dodać, iż osoby obowiązane m.in. do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu (inne zawody niż w/w) lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Uregulowania dotyczące tajemnicy dziennikarskiej oraz lekarskiej, ze względu na swoja specyfikę omówię w innym opracowaniu.
Jeżeli osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera wiadomości objęte m.in. tajemnicą zawodową albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. Tryb wskazany powyżej nie obowiązuje w stosunku do pism lub innych dokumentów, które m.in. dotyczą tajemnicy zawodowej lub innej tajemnicy prawnie chronionej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, ani w stosunku do pism lub innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem. Jeżeli obrońca lub inna osoba, od której żąda się wydania rzeczy lub u której dokonuje się przeszukania, oświadczy, że wydane lub znalezione w toku przeszukania pisma lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, organ dokonujący czynności pozostawia te dokumenty wymienionej osobie bez zapoznawania się z ich treścią lub wyglądem. Jeżeli jednak oświadczenie osoby nie będącej obrońcą budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności przekazuje te dokumenty z zachowaniem w/w rygorów sądowi, który po zapoznaniu się z dokumentami zwraca je osobie, od której je zabrano, albo wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowania.
Podobna sytuacja następuje przy wykorzystania dokumentów zawierających m.in. tajemnicę zawodową, jako dowodów w postępowaniu karnym. Stosuje się wtedy odpowiednio w/w zakazy i ograniczenia, tj. wymagane jest wydanie postanowienia sądu - art. 180, 225, 226 ustawy kodeks postępowania karnego.
Zgodnie z praktyką oraz orzecznictwem w zakresie wykorzystania dokumentów zawierających m.in. tajemnicę zawodową, jako dowodów w postępowaniu karnym, przy pewnych zastrzeżeniach, które opisałem wcześniej procedura przebiega następująco. W postępowaniu przygotowawczym na podstawie postanowienia prokuratora o przeszukaniu, zatrzymaniu rzeczy służba wskazana w tym postanowieniu dokonuje tych czynności.(także podstawą może być wystawiony nakaz kierownika jednostki lub tzw. na legitymację) Mogą one być przeprowadzone zarówno w kancelarii prawnej adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego, jak i w innych pomieszczeniach przez nich zajmowanych, w tym w ich mieszkaniu. Jeżeli osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera wiadomości objęte m.in. tajemnicą zawodową albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.
Wspomnę w tym miejscu, że dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne (np. twardy dysk komputerowy, pendraiv, płytka itd.). - art. 115 § 14 ustawy kodeks karny.
Po dostarczeniu zabezpieczonych w w/w czynnościach dokumentów prokuratorowi, zapoznaje się on z ich treścią i w celu wykorzystania ich w postępowaniu karnym występuje do sądu o udzielenie zezwolenia na wykorzystanie dokumentów, w zależności od sytuacji i podmiotu, zawierających tajemnicę adwokacka, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego jako dowodów w postępowaniu karnym. Należy oczywiście dodać, iż na postanowienie sądu w w/w zakresie przysługuje zażalenie m.in. w zależności kogo dokumenty dotyczą, np. adwokata, radcy prawnego etc..
Tak więc poza sądem informacje o treści w/w dokumentów posiada również prokurator prowadzący lub nadzorujący śledztwo. Jak może je wykorzystać w prowadzonym śledztwie przy odmowie przez sąd udzielenia zezwolenia, np. w toku przesłuchiwania innych osób, gromadzenia innych materiałów śledztwa, wskazania służbom przeprowadzenia różnych czynności pozostaje „niewiadome”.
Analogiczna pod pewnymi względami sytuacja, w tym z uzyskaniem także przez służby informacji dotyczącej tajemnicy adwokackiej, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego występuje w czasie kontroli operacyjnej prowadzonej m.in. przez ABW, CBA, Policję i inne służby wymienione na wstępie, po uzyskaniu zgody odpowiedniego prokuratora i sądu zarówno wtedy gdy nie toczy się żadne śledztwo, jak i wówczas gdy została zarządzona w toku wszczętego już postępowania karnego.
Otóż, po uzyskaniu jak wspomniałem zgody prokuratora i sądu dana służba prowadzi kontrole operacyjną, która m.in. polega na : kontrolowaniu treści korespondencji, kontrolowaniu zawartości przesyłek, stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a wszczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych. Kontrola operacyjna powinna być zakończona niezwłocznie po ustaniu przyczyn jej zarządzenia, najpóźniej jednak z upływem okresu, na który została wprowadzona. W przypadku uzyskania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego szef danej służby przekazuje odpowiedniemu prokuratorowi wszystkie materiały zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej.
W postępowaniu przed sądem, w odniesieniu do tych materiałów, stosuje się odpowiednio art. 393 § 1 zdanie pierwsze kodeksu postępowania karnego (wolno odczytywać na rozprawie m.in. protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.). Natomiast zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały, które nie stanowią informacji potwierdzających zaistnienie przestępstwa, podlegają niezwłocznemu, protokolarnemu, komisyjnemu zniszczeniu. Zniszczenie materiałów zarządza szef odpowiedniej służby. Trochę inne uregulowania w tym zakresie obowiązują służby ABW i SKW w zakresie nie niszczenia określonych materiałów pomimo, że nie stanowią informacji potwierdzających zaistnienie przestępstwa.
Mamy więc mamy sytuację, gdzie obok sądu oraz prokuratora także funkcjonariusze służb są w posiadaniu wiedzy o treści wyników kontroli operacyjnej. Jak może je wykorzystać nie tylko np. w przedmiotowym lub innym śledztwie lub innych czynnościach pozostaje „niewiadome”, a dotyczy to także tajemnicy zawodowej adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy prawnego.
Dotyczy to także czynności służb wymienionych na wstępie, które nie wymagają zgody sadu czy prokuratora na ich prowadzenie (poza kontrolą), tj. umożliwiającym w/w służbom bez zgody sądu i prokuratora obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom m.in. art. art. 23 ust.1 pkt. 6 ustawy o ABW oraz AW, art. 14 ust. 1 pkt. 6 ustawy o CBA, art. 29 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, art.15 ust. 1 pkt. 5a ustawy o Policji, art. 11 ust. 1 pkt. 7 ustawy o Straży Granicznej, art. 36aa ustawy o Kontroli Skarbowej.
W kontekście kontroli operacyjnej zasługuje jeszcze na uwagę sytuacja, gdy po zniesieniu klauzuli niejawności z danych materiałów kontroli operacyjnej przez uprawniony organ, służbę zgodnie z ustawą o ochronie informacji niejawnych zawierają one tajemnicę zawodową adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego.
Czym innym jest ustawa o ochronie informacji niejawnych i obowiązujące w tym zakresie przepisy dot. zniesienia klauzul (tajemnicy państwowej : ściśle tajne, tajne oraz tajemnicy służbowej :poufne, zastrzeżone), a czym innym zakazy bezwzględne i względne ujawniania w postępowaniu karnym tajemnicy obrońcy, spowiednika, czy tajemnicy zawodowej adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego. W przypadku, gdy w materiałach z kontroli operacyjnej po zniesieniu z nich określonej klauzuli niejawności są w nich materiały dotyczące w/w tajemnicy zawodowej w/w zawodów nadal obowiązuje w tym zakresie art. 226 oraz 180 § 2 kodeksu postępowania karnego, a nie zawsze się tak dzieje, na co powinni zwrócić uwagę szczególnie przedstawiciele tych zawodów.
W celu uzupełnienia materiału w zakresie uregulowań prawnych dotyczących niejawnej współpracy przedstawicieli zawodów prawniczych z funkcjonariuszami określonych służb, proszę o zapoznanie się z :
Korporacje prawne -współpraca ze służbami – tajemnica zawodowa….
http://marek-czeszkiewicz.blog.onet.pl/Korporacje-prawne-wspolpraca-z,2,ID438930727,n
Iść za prawdą, nie zapomnieć o sprawiedliwości - Veritate sequi et tuerii iustitia
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Polityka
