Marek Czeszkiewicz
Marek Czeszkiewicz
marek czeszkiewicz marek czeszkiewicz
216
BLOG

Czy i kiedy adwokat, dziennikarz ujawni tajemnice zawodową – RP – inne państwa…

marek czeszkiewicz marek czeszkiewicz Prawo Obserwuj temat Obserwuj notkę 0

        Przed przystąpieniem do analizy bieżącego stanu prawnego w RP dotyczącego m.in. tajemnicy adwokackiej, radcowskiej, dziennikarskiej przedstawię po części rozwiązania w w/w zakresie obowiązujących w innych państwach. Zastrzegam także, że pewne wyjątki od obowiązujących w danym kraju zasad wprowadzono w ustanowionych w tych krajach procedurach w zakresie także tajemnicy zawodowej w związku z przeciwdziałaniu terroryzmowi i praniu pieniędzy w zakresie procedur jawnych oraz niejawnych, operacyjnych, wymiany informacji itd..

         I tak w niemieckim procesie karnym zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy obrońcy i adwokaci co do tego, co im w tym charakterze powierzono lub czego się dowiedzieli jest zastrzeżone wyłącznie dla klienta, jako osoby przecież najbardziej zainteresowanej w dochowaniu w/w tajemnicy (art.53 ust.1pkt.2 i 3 oraz ust.2 Strafprozessordung).

     Także w procesach karnych w Stanach Zjednoczonych, Anglii, Norwegii zwolnienie adwokatów z zachowania tajemnicy zawodowej zastrzeżone jest tylko dla klienta.

      W austriackim procesie karnym w ogóle wyłączona jest możliwość organów procesowych zwolnienia obrońcy-adwokata z obowiązku zachowania tajemnicy tego czego dowiedział się od swego klienta oraz danych niepochodzących od klienta, które uzyskał w związku z prowadzeniem sprawy (§.152 ust.1pkt.4 Strafprozessordung).

       W Szwajcarii, w zależności od kantonu mamy różne rozwiązania. W tym kraju oprócz klienta z tajemnicy obrońcy-adwokata mogą zwolnić także z pewnymi zastrzeżeniami władze adwokatury oraz organy procesowe. Co ciekawe w kantonie Berno adwokaci są upoważnieni do odmowy odpowiedzi na pytania nawet wtedy, gdy są zwolnieni od obowiązku zachowania tajemnicy. W tym przypadku muszą wykazać, że interes w zachowaniu tej tajemnicy jest większy niż interes w wykryciu prawdy (art.116ust.2 Strafprozessordung).

       Natomiast we Francji niedopuszczalne jest zwolnienie obrońcy-adwokata z obowiązku przestrzegania tajemnicy zawodowej i to zarówno przez klienta, władze adwokatury, czy tez organy procesowe.

     W kontekście uregulowań polskiego procesu z art. 225, 226 kpk oraz kontroli operacyjnych interesująca jest treść orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14.10.1990 roku w sprawie H.W.K. : „rzeczywiste poszanowanie tajemnicy zawodowej adwokata z klientem wymaga uznania, że wszystkie rozmowy w kancelarii adwokackiej maja charakter zawodowy. Interpretacja władz, ze obowiązujące przepisy zezwalają za zapis i przesłuchanie rozmów adwokata, a następnie ustalenia, czy są one objęte tajemnicą zawodową, jest nie do zaakceptowania i sprzeczna z prawem”.

    W zakresie tajemnicy zawodowej dziennikarzy także mamy różne rozwiązania. W Stanach Zjednoczonych dziennikarze mają prawo odmowy ujawnienia w postępowaniu karnym źródeł informacji uzyskanych w toku ich działalności zawodowej ( m.in. Pierwsza Poprawka do Karty Praw /The Bill of Rights/ z 1791 roku).

     W niemieckim procesie karnym dziennikarz i jego pomocnicy mają prawo do odmowy składania zeznań i to dotyczących zarówno informatora, jak i udzielonych przez niego informacji oraz nawet samego faktu dostarczenia informacji (§.53ust.1 pkt.5 Strafprozessordung).

      W Szwecji prawo przewiduje nawet odpowiedzialność karną dziennikarza, który ujawniłby tożsamość informatora bez jego zgody.

      W Austrii także obowiązuje prawo do odmowy składania zeznań przez dziennikarzy w zakresie informacji uzyskanych od ich informatorów.

      W Szwajcarii, w poszczególnych kantonach przeważa różne rozwiązania, m.in. w kantonie Zurych dziennikarz ma prawo odmowy składania zeznań tylko w zakresie identyfikacji autora anonimu, ale ma obowiązek składania zeznań w zakresie źródeł informacji (art.27ust.3 Strafgesetzbuch). Natomiast w kantonie Berno dziennikarz i jego pomocnicy mają prawo do odmowy do odpowiedzi na pytania dotyczące treści i źródeł powierzonych im informacji, jednak sąd może zażądać odpowiedzi na w/w pytania jeżeli jest to wymagane aby uwolnić osobę z sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla życia i zdrowia lub w inny sposób zbrodnia zagrożona kara pozbawienia wolności powyżej 5 lat nie może być wyjaśniona, albo osoba podejrzana o popełnienie w/w czynu nie może być ujęta (art. 118ust. 1 i 2 Strafprozessordung).

        Przed przystąpieniem do analizy obowiązującego w RP i innych państwach stanu prawnego dotyczącego m.in. tajemnicy adwokackiej, radcowskiej, dziennikarskiej należy przypomnieć odległe czasowo ale zbieżne z dzisiejszymi dyskusjami w zakresie istoty tajemnicy, treści proponowanych rozwiązań, czy dyrektywy UE, która obligowała do ich wprowadzenia. Dyskusje toczyły się przed uchwaleniem przepisów stanowiących, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej (m.in. adwokackiej, radcowskiej) nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu”. Zarzuty dotyczyły nie tylko w/w treści przepisów

         Powyższe dyskusje odżyły także na przełomie luty-marzec 2012 roku podczas prac Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Karnego działającej przy Ministrze Sprawiedliwości nad projektem ustawy o zmianie ustawy kodeks postępowania karnego i niektórych innych ustaw.

       Obecnie dyskusja dotyczy proponowanych uregulowań zawartych m.in. w art.5-6 projektu ustawy o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, ustawy Ordynacja podatkowa oraz niektórych innych ustaw, druk nr 2860, to jest dodanie do w/w obowiązujących przepisów punktu, że obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej (m.in. adwokackiej, radcowskiej) nie dotyczy informacji przekazywanych na podstawie przepisów rozdziału 11a działu III ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa w zakresie określonym tymi przepisami.

           Należy zauważyć, że zawód adwokata, radcy prawnego polega na świadczeniu pomocy prawnej, a w szczególności na udzielaniu porad prawnych, sporządzaniu opinii prawnych, opracowywaniu projektów aktów prawnych oraz występowaniu przed sądami i urzędami. Pomoc prawna świadczona jest osobom fizycznym, podmiotom gospodarczym oraz jednostkom organizacyjnym.

       Adwokat, radca prawny obowiązany jest zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzielaniem pomocy prawnej. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie. Adwokata, radcy prawnego nie można zwolnić od obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej co do faktów, o których dowiedział się udzielając pomocy prawnej lub prowadząc sprawę. (art.4 oraz art.6 ust.1-3 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze ( t.j. Dz.U. z 2017 r. poz.2368 z późn.zm.), art.4 oraz art.3 ust.3-5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych t.j. Dz.U. z 2017 r. poz.1870 z późn.zm.)

          Powyższy obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej (adwokackiej, radcowskiej) nie dotyczy informacji udostępnianych na podstawie przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, w zakresie określonym tymi przepisami. (art.6 ust.4 ustawy prawo o adwokaturze, art.3 ust.6 ustawy o radcach prawnych)

         Zgodnie z ustawą z art.2 ust.1 pkt.14 ustawy dnia 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (Dz.U. z 2018 r. poz. 723 z późn.zm.) instytucjami obowiązanymi są adwokaci, radcowie prawni, prawnicy zagraniczni, doradcy podatkowi w zakresie, w jakim świadczą na rzecz klienta pomoc prawną lub czynności doradztwa podatkowego.

       Instytucje obowiązane stosują środki bezpieczeństwa finansowego w przypadku m.in.: przeprowadzania transakcji okazjonalnej o równowartości 15 000 euro lub większej, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane, lub która stanowi transfer środków pieniężnych na kwotę przekraczającą równowartość 1000 euro, podejrzenia prania pieniędzy lub finansowania terroryzmu, wątpliwości co do prawdziwości lub kompletności dotychczas uzyskanych danych identyfikacyjnych klienta. (art.35 ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu)

          W tym miejscu w celu pełniejszego zrozumienia tematu, należy wskazać, że w zakresie przytoczonej na początku treści definicji tajemnicy adwokackiej, radcowskiej zawiera się także tzw. tajemnica obrończa.

          Obrońcą może być jedynie osoba uprawniona do obrony według przepisów o ustroju adwokatury lub ustawy o radcach prawnych - art.82 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego ( t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1749 z późn.zm.)

        W ustawie kodeks postępowania karnego uchylenia tajemnicy zawodowej obowiązują bezwzględne oraz względne zakazy dowodzenia określonych faktów.

          Do pierwszych zaliczymy bezwzględny zakaz przesłuchania w charakterze świadka obrońcy lub adwokata, radcy prawnego (art.245§1kpk) co do faktów, o których dowiedział się, udzielając porady prawnej lub prowadząc sprawę (art.178 pkt.1kpk) oraz bezwzględny zakaz przesłuchania w charakterze świadka duchownego co do faktów, o których dowiedział się przy spowiedzi (art. 178pkt.2kpk). Dodam, iż obrońca i wykonywanie funkcji obrońcy to nie tylko obrońca w procesie karnym, ale także obrońca z innego postępowania.

         Do powyższego należy dodać zakaz dowodzenia oświadczenia oskarżonego (podejrzanego) dotyczącego zarzucanego mu czynu, złożonego wobec biegłego albo wobec lekarza udzielającego pomocy medycznej (art.199kpk) oraz zakaz przesłuchania w charakterze świadków osób obowiązanych do zachowania tajemnicy w zakresie ochrony zdrowia psychicznego i lekarzy wykonujących czynności biegłego na okoliczności wypowiedzi osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, co do popełnienia przez nią czynu zabronionego pod groźbą kary. Powyższy zakaz obejmuje wszystkie wypowiedzi osoby, wobec której podjęto czynności wynikające z ustawy, dotyczące popełnienia przez nią czynu zabronionego, a nie tylko jej formalne przyznanie się do popełnienia tego czynu. (art. 52 ust. 1 i 2 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego).

        Inna sytuacja obowiązuje w zakresie względnych zakazów dowodzenia za pomocą określonego dowodu w polskim procesie karnym. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy m.in. adwokackiej, radcy prawnego, notarialnej, doradcy podatkowego, lekarskiej lub dziennikarskiej z wyjątkiem (opis poniżej) mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd (art.180§2kpk). Należy dodać, iż osoby obowiązane m.in. do zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu (inne zawody niż w/w) lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej (art.180§1kpk).

          Na uwagę zasługuje fakt, że uregulowania dotyczące tajemnicy dziennikarskiej, jej istoty maja jednak charakter zakazu bezwzględnego, ponieważ w/w zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych (art.180§3kpk). Szczególną okoliczność stanowi sytuacja, gdy informacja, którą dziennikarz uzyskał dotyczy przestępstwa określonego w art. 240 kodeksu karnego. W tej sytuacji tajemnica określona powyżej w art. 180§3 kpk nie obowiązuje (art.180§4kpk). Przywołany przepis kodeksu karnego mówi o odpowiedzialności za niedoniesienie o przygotowaniach do najcięższych zbrodni (ludobójstwa, zamachu stanu, pozbawienia Rzeczypospolitej niepodległości, oderwania od Rzeczypospolitej części obszaru, zmiany przemocą konstytucyjnego ustroju, zamachu na konstytucyjne organy państwa, szpiegostwa, zamachu na życie głowy państwa, zamachu na jednostkę sił zbrojnych RP, zabójstwa, sprowadzenia niebezpieczeństwa zagrażającego życiu zdrowiu lub mieniu w wielkich rozmiarach, oraz aktów terrorystycznych – porwania statków powietrznych lub wodnych i wzięcia zakładników). Wynika z tego, że w tych szczególnych przypadkach dziennikarz ma nie tylko prawo, ale i obowiązek powiadomić organa ścigania, a za brak takiego powiadomienia odpowiada karnie.

         Jeżeli osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera wiadomości objęte m.in. tajemnicą zawodową albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu. Tryb wskazany powyżej nie obowiązuje w stosunku do pism lub innych dokumentów, które m.in. dotyczą tajemnicy zawodowej lub innej tajemnicy prawnie chronionej, jeżeli ich posiadaczem jest osoba podejrzana o popełnienie przestępstwa, ani w stosunku do pism lub innych dokumentów o charakterze osobistym, których jest ona posiadaczem, autorem lub adresatem. Jeżeli obrońca lub inna osoba, od której żąda się wydania rzeczy lub u której dokonuje się przeszukania, oświadczy, że wydane lub znalezione w toku przeszukania pisma lub inne dokumenty obejmują okoliczności związane z wykonywaniem funkcji obrońcy, organ dokonujący czynności pozostawia te dokumenty wymienionej osobie bez zapoznawania się z ich treścią lub wyglądem. Jeżeli jednak oświadczenie osoby nie będącej obrońcą budzi wątpliwości, organ dokonujący czynności przekazuje te dokumenty z zachowaniem w/w rygorów sądowi, który po zapoznaniu się z dokumentami zwraca je osobie, od której je zabrano, albo wydaje postanowienie o ich zatrzymaniu dla celów postępowania.

       Podobna sytuacja następuje przy wykorzystania dokumentów zawierających m.in. tajemnicę zawodową, jako dowodów w postępowaniu karnym. Stosuje się wtedy odpowiednio w/w zakazy i ograniczenia, tj. wymagane jest wydanie postanowienia sądu - art. 180, 225, 226 ustawy kodeks postępowania karnego.

        Zgodnie z praktyką oraz orzecznictwem w zakresie wykorzystania dokumentów zawierających m.in. tajemnicę zawodową, jako dowodów w postępowaniu karnym, przy pewnych zastrzeżeniach, które opisałem wcześniej procedura przebiega następująco. W postępowaniu przygotowawczym na podstawie postanowienia prokuratora o przeszukaniu, zatrzymaniu rzeczy służba wskazana w tym postanowieniu dokonuje tych czynności.(także podstawą może być wystawiony nakaz kierownika jednostki lub tzw. na legitymację) Mogą one być przeprowadzone zarówno w kancelarii prawnej adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego, jak i w innych pomieszczeniach przez nich zajmowanych, w tym w ich mieszkaniu. Jeżeli osoba, u której dokonano zatrzymania rzeczy lub u której przeprowadza się przeszukanie, oświadczy, że wydane lub znalezione przy przeszukaniu pismo lub inny dokument zawiera wiadomości objęte m.in. tajemnicą zawodową albo ma charakter osobisty, organ przeprowadzający czynność przekazuje niezwłocznie pismo lub inny dokument bez jego odczytania prokuratorowi lub sądowi w opieczętowanym opakowaniu.

       Wspomnę w tym miejscu, że dokumentem jest każdy przedmiot lub inny zapisany nośnik informacji, z którym jest związane określone prawo, albo który ze względu na zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mającej znaczenie prawne (np. twardy dysk komputerowy, pendraiv, płytka itd.). - art. 115 § 14 ustawy kodeks karny.

        Po dostarczeniu zabezpieczonych w w/w czynnościach dokumentów prokuratorowi, zapoznaje się on z ich treścią i w celu wykorzystania ich w postępowaniu karnym występuje do sądu o udzielenie zezwolenia na wykorzystanie dokumentów, w zależności od sytuacji i podmiotu, zawierających tajemnicę adwokacka, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego jako dowodów w postępowaniu karnym. Należy oczywiście dodać, iż na postanowienie sądu w w/w zakresie przysługuje zażalenie m.in. w zależności kogo dokumenty dotyczą, np. adwokata, radcy prawnego etc..

         Analogiczna pod pewnymi względami sytuacja, w tym z uzyskaniem także przez służby informacji dotyczącej tajemnicy adwokackiej, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego występuje w czasie kontroli operacyjnej prowadzonej m.in. przez ABW, CBA, Policję i inne służby wymienione na wstępie, po uzyskaniu zgody odpowiedniego prokuratora i sądu zarówno wtedy gdy nie toczy się żadne śledztwo, jak i wówczas gdy została zarządzona w toku wszczętego już postępowania karnego.

     Otóż, po uzyskaniu jak wspomniałem zgody prokuratora i sądu dana służba prowadzi kontrole operacyjną, która m.in. polega na : kontrolowaniu treści korespondencji, kontrolowaniu zawartości przesyłek, stosowaniu środków technicznych umożliwiających uzyskiwanie w sposób niejawny informacji i dowodów oraz ich utrwalanie, a szczególności treści rozmów telefonicznych i innych informacji przekazywanych za pomocą sieci telekomunikacyjnych. Kontrola operacyjna powinna być zakończona niezwłocznie po ustaniu przyczyn jej zarządzenia, najpóźniej jednak z upływem okresu, na który została wprowadzona. W przypadku uzyskania dowodów pozwalających na wszczęcie postępowania karnego lub mających znaczenie dla toczącego się postępowania karnego szef danej służby przekazuje odpowiedniemu prokuratorowi wszystkie materiały zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej.

      W postępowaniu przed sądem, w odniesieniu do tych materiałów, stosuje się odpowiednio art. 393 § 1 zdanie pierwsze kodeksu postępowania karnego (wolno odczytywać na rozprawie m.in. protokoły oględzin, przeszukania i zatrzymania rzeczy, opinie biegłych, wszelkie dokumenty urzędowe złożone w postępowaniu przygotowawczym lub sądowym albo w innym postępowaniu przewidzianym przez ustawę.). Natomiast zgromadzone podczas stosowania kontroli operacyjnej materiały, które nie stanowią informacji potwierdzających zaistnienie przestępstwa, podlegają niezwłocznemu, protokolarnemu, komisyjnemu zniszczeniu. Zniszczenie materiałów zarządza szef odpowiedniej służby. Trochę inne uregulowania w tym zakresie obowiązują służby ABW i SKW w zakresie nie niszczenia określonych materiałów pomimo, że nie stanowią informacji potwierdzających zaistnienie przestępstwa.

          W kontekście kontroli operacyjnej zasługuje jeszcze na uwagę sytuacja, gdy po zniesieniu klauzuli niejawności z danych materiałów kontroli operacyjnej przez uprawniony organ, służbę zgodnie z ustawą o ochronie informacji niejawnych zawierają one tajemnicę zawodową adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego.

          Czym innym jest ustawa o ochronie informacji niejawnych i obowiązujące w tym zakresie przepisy dot. zniesienia klauzul (tajemnicy państwowej : ściśle tajne, tajne oraz tajemnicy służbowej :poufne, zastrzeżone), a czym innym zakazy bezwzględne i względne ujawniania w postępowaniu karnym tajemnicy obrońcy, spowiednika, czy tajemnicy zawodowej adwokata, radcy prawnego, notariusza, doradcy podatkowego. W przypadku, gdy w materiałach z kontroli operacyjnej po zniesieniu z nich określonej klauzuli niejawności są w nich materiały dotyczące w/w tajemnicy zawodowej w/w zawodów nadal obowiązuje w tym zakresie art. 226 oraz 180 § 2 kodeksu postępowania karnego, a nie zawsze się tak dzieje, na co powinni zwrócić uwagę szczególnie przedstawiciele tych zawodów.

          Należy dodać, że służby mogą prowadzić działania, które nie wymagają zgody sadu czy prokuratora na ich prowadzenie (poza kontrolą), tj. umożliwiającym w/w służbom bez zgody sądu i prokuratora obserwowanie i rejestrowanie przy użyciu środków technicznych obrazu zdarzeń w miejscach publicznych oraz dźwięku towarzyszącego tym zdarzeniom m.in. art. art. 23 ust.1 pkt. 6 ustawy o ABW oraz AW, art. 14 ust. 1 pkt. 6 ustawy o CBA, art. 29 ustawy o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego, art.15 ust. 1 pkt. 5a ustawy o Policji, art. 11 ust. 1 pkt. 7 ustawy o Straży Granicznej, art. 36aa ustawy o Kontroli Skarbowej.

        Na marginesie należy zaznaczyć, że obowiązują m.in. art. 37 pkt. 4 ustawy o ABW oraz AW, a także art. 26 pkt. 4 ustawy o CBA, które stanowią, że w/w służby nie mogą przy wykonywaniu swoich zadań korzystać z tajnej współpracy m.in. sędziów, prokuratorów, adwokatów, radców prawnych.


Iść za prawdą, nie zapomnieć o sprawiedliwości - Veritate sequi et tuerii iustitia

Nowości od blogera

Komentarze

Inne tematy w dziale Polityka