Kto ma prawo do grobu? Niewielu wie, że można je utracić

Raz do roku 1 i 2 listopada trochę zwalniamy i zastanawiamy się nad przejmującym życiem. Kiedy jest się młodym nie myśli się nad takimi kwestiami, jak miejsce pochówku. Czy dzieci zachowują prawo do grobu po swoich rodzicach?

Radca prawny Zofia Gałązka: - W polskim systemie prawnym kwestie te reguluje przede wszystkim ustawa z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, a także wypracowana praktyka, na podstawie orzeczeń sądów powszechnych i Sądu Najwyższego, które rozwijają i precyzują ramy prawne korzystania z prawa do grobu. Prawo do grobu bywa traktowane jako uprawnienie majątkowe, a często także jako prawo podmiotowe o charakterze majątkowym i osobistym.

Prawo do pochowania w konkretnym grobie i dysponowania nim przysługuje najbliższym krewnym osoby zmarłej, takimi jak małżonek, rodzice, dzieci czy wnuki, ale wyłącznie na podstawie umowy zawartej z zarządcą cmentarza albo na podstawie prawa osobistego, a nie majątkowego. Z chwilą pochowania w grobie pierwszej osoby, wygaśnięcie tego prawa i jego ponowne użycie wymaga zgody wszystkich uprawnionych, co opisują liczne orzeczenia sądowe. W świetle ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych, prawo do grobu ma charakter odpłatny i ograniczony czasowo, choć może być prolongowane – przedłużane na kolejne okresy.

Zobacz takżeWyciek danych z biura podróży. Wicepremier radzi, co zrobić

Kiedy to prawo wygasa?

- Po upływie 20 lat od ostatniego pochówku, co stanowi podstawową zasadę dotyczącą ponownego pochówku na danym miejscu, jeśli od ostatniego pochówku nie upłynęło więcej czasu. Po tym okresie miejsce na cmentarzu może być ponownie wykorzystywane, a prawo do grobu zostaje przedłużone tylko na podstawie umowy lub odrębnych regulacji.

W Polsce coraz bardziej popularne staje spisywanie testamentu. Czy można w nim zapisać prawo do pochówku w grobie rodziców?

- Można jedynie mówić o prawie do bycia pochowanym w grobie osoby bliskiej, ale nie o dziedziczeniu samego prawa do grobu. Prawo to, w szczególności w aspekcie majątkowym, jest ograniczone i wynika głównie z więzi osoby zmarłej z jej bliskimi. Oznacza to, że spadkobiercy czy inni uprawnieni mogą zgłaszać pretensje do pochowania w grobie, ale nie przejmują automatycznie prawa do dysponowania grobem jako takiego.

Korzystanie z prawa do grobu polega nie tylko na możliwości pochowania osoby zmarłej w danym miejscu, ale także na dysponowaniu grobem, czyli decydowaniu o jego prowadzeniu, utrzymaniu, a w razie potrzeby – o przeniesieniu szczątków zmarłego w inne miejsce. Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach podkreśla, że prawo do grobu ma doniosłe znaczenie dla ochrony praw osobistych osób najbliższych zmarłemu, w szczególności prawa do pamięci i szacunku.

Zgodnie z linią orzeczniczą SN, dysponowanie grobem wymaga nie tylko respektowania przepisów ustawy, ale także zasad współżycia społecznego i szacunku dla innych osób uprawnionych do grobu. SN wielokrotnie rozstrzygał spory dotyczące przedłużenia użytkowania grobu, odpowiedzialności za jego utrzymanie, a także konfliktów pomiędzy osobami aktualnie dysponującymi grobem. W wyrokach podkreśla się konieczność wyważenia interesów wszystkich stron, co często prowadzi do wskazania sądowych mechanizmów rozstrzygania sporów, w tym zasady równowagi pomiędzy prawami majątkowymi a osobistymi. Prawo do grobu nie jest częścią masy spadkowej i nie podlega dziedziczeniu w sensie cywilnoprawnym. Oznacza to, że po śmierci osoby uprawnionej do dysponowania grobem, jej prawo do tego miejsca nie przechodzi automatycznie na spadkobierców.

Zobacz takżeRPO miażdży projekt Żurka. Zarzuca mu niekonstytucyjność

Z tego co rozumiem można jednak nie wprost, ale możemy zabezpieczyć sobie miejsce pochówku. Np. wnosząc opłaty po upływie 20 lat.

- Korzystanie z prawa do grobu nie jest prawem absolutnym; można je utracić wskutek zaniedbania obowiązków lub braku opłat. Prawo do grobu łączy się z ochroną dóbr osobistych zmarłego i jego bliskich, takich jak pamięć, szacunek i cześć wobec osoby zmarłej. Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie wielokrotnie podkreślał, że ograniczenia w korzystaniu z grobu czy spory o dostęp powinny mieć zawsze uzasadnienie prawne i nie mogą naruszać podstawowych zasad godności ludzkiej. Wskazywano również, że oprócz regulacji ustawowych, prawo to ma swój wymiar moralny i kultura społeczna nakazuje okazywać zmarłym odpowiedni szacunek.