Konstytucja, prawo i suwerenność jako alibi systemowe

1. Teza: suwerenność jako forma wtórna

Tezą niniejszego rozdziału jest założenie, że w nowoczesnych społeczeństwach złożonych suwerenność nie stanowi punktu archimedesowego władzy, lecz jej reprezentację. Konstytucja, demokracja i praworządność nie inicjują porządku społecznego, lecz legitymizują system uprzednio ukształtowany na poziomie operacyjnym.

Władza nie znika – zmienia formę widzialności. Przesuwa się z poziomu decyzji ku poziomowi struktury, z aktu ku procedurze, z suwerena ku systemowi.

2. System jako porządek uprzedni wobec norm

Zgodnie z teorią systemów społecznych Niklasa Luhmanna, nowoczesne społeczeństwo funkcjonuje jako zbiór operacyjnie domkniętych systemów, które reprodukują się poprzez własne kody i komunikacje¹. Prawo nie stoi ponad systemem jako narzędzie woli politycznej, lecz stanowi autopoietyczny podsystem, który operuje binarnym kodem legalne / nielegalne.

Konsekwencją tego ujęcia jest teza, że:

normy prawne nie tworzą porządku społecznego,

lecz stabilizują jego już istniejącą złożoność.

Konstytucja, jako najwyższa forma normatywna, nie jest więc początkiem systemu, lecz jednym z jego mechanizmów samoopisu.

3. Konstytucja jako tekst nie-założycielski (Kelsen)

Hans Kelsen definiował konstytucję jako normę najwyższą, obowiązującą w danym porządku prawnym poprzez Grundnorm². Jednak sama Grundnorm nie pochodzi z aktu empirycznej woli, lecz z założenia koniecznego dla spójności systemu prawa. Już u Kelsena widoczny jest więc paradoks: konstytucja obowiązuje, ponieważ ją uznajemy, a nie dlatego, że została „ustanowiona” w sensie ontologicznym.

W rezultacie konstytucja:

zapewnia ciągłość normatywną,

nie gwarantuje sprawczości politycznej,

nie wskazuje realnego centrum decyzji.

4. Decyzja i jej wyparcie (Schmitt)

Carl Schmitt przeciwstawiał normatywizmowi Kelsena pojęcie suwerennej decyzji, definiując suwerena jako tego, „kto decyduje o stanie wyjątkowym”³. Nowoczesne porządki konstytucyjne – w szczególności w systemach ponadnarodowych – charakteryzują się jednak strukturalnym wyparciem decyzji.

Stan wyjątkowy nie znika, lecz zostaje:

zinstytucjonalizowany,

proceduralnie rozproszony,

zarządzany przez interpretację.

Decyzja suwerenna zostaje zastąpiona permanentnym administrowaniem normą, co prowadzi do depolityzacji władzy.

5. Prawo jako technologia neutralizacji konfliktu (Teubner)

Gunther Teubner wskazuje, że nowoczesne prawo nie rozwiązuje konfliktów społecznych, lecz rekoduje je w sposób kompatybilny z własną logiką operacyjną⁴. Spory polityczne są przekształcane w spory prawne, a następnie rozstrzygane poprzez interpretację, nie decyzję.

Prawo działa tu jako:

technologia odpolitycznienia —

konflikt zostaje „obsłużony”, ale nie rozstrzygnięty ontologicznie.

6. Spór konstytucyjny jako konflikt o interpretację, nie o władzę

Spory konstytucyjne (w Polsce i w UE) dotyczą przede wszystkim:

kompetencji interpretacyjnych,

hierarchii norm,

relacji między porządkami prawnymi.

Nie dotyczą natomiast:

zmiany podstawowego ładu systemowego,

redefinicji suwerenności,

określenia granic władzy pozaprawnej.

Są to konflikty wewnętrzne wobec systemu, które nie naruszają jego archē.

7. Stan wyjątkowy jako norma (Agamben)

Giorgio Agamben opisuje nowoczesne państwa prawa jako systemy, w których stan wyjątkowy staje się trwałym elementem porządku normatywnego⁵. Wyjątek nie polega na zawieszeniu prawa, lecz na jego nieustannej gotowości do reinterpretacji.

Suwerenność w tym sensie nie znika, lecz zostaje:

rozmyta,

proceduralnie ujęta,

pozbawiona jednego podmiotu.

8. Suwerenność jako fikcja operacyjna (Pistor)

Katharina Pistor pokazuje, że we współczesnym świecie realna władza normatywna często nie znajduje się w konstytucjach, lecz w technicznych porządkach prawa prywatnego, regulacyjnego i ponadnarodowego⁶. Państwo zachowuje formę suwerenności, lecz traci możliwość kontroli warunków brzegowych systemu.

Suwerenność staje się:

narracją legitymizującą

bez pełnej sprawczości operacyjnej.

9. Symulakr władzy (Baudrillard)

Jean Baudrillard opisuje nowoczesne systemy jako porządki symulacji, w których znaki nie odnoszą się już do pierwotnej rzeczywistości, lecz krążą w obiegu autoreferencyjnym⁷. Demokracja, konstytucja i praworządność funkcjonują jako symulakry: są realne, skuteczne i obowiązujące, ale nie odsyłają do rzeczywistego „miejsca władzy”.

Symulakr:

nie fałszuje rzeczywistości,

lecz zastępuje pytanie o źródło pytaniem o poprawność formy.

10. Schemat systemowy (bez ekonomii)

Strukturę nowoczesnej władzy można ująć następująco:

system operacyjny

→ prawo (legalność / nielegalność)

→ konstytucja (legitymizacja)

→ demokracja (reprodukcja porządku)

→ spór publiczny (zarządzany konflikt)

Na żadnym poziomie nie pojawia się punkt suwerennej decyzji w sensie klasycznym.

11. Teza końcowa

Podsumowując:

Konstytucja jest językiem władzy, nie jej źródłem.

Prawo jest technologią stabilizacji, nie decyzji.

Demokracja jest rytuałem legitymizacji, nie momentem archē.

Suwerenność w późnej nowoczesności funkcjonuje przede wszystkim jako symulakr systemowy.

Nie jest to krytyka prawa ani demokracji, lecz diagnoza ich strukturalnego usytuowania w złożonych systemach społecznych.

Przypisy

Luhmann, N., Law as a Social System, Oxford University Press 2004.

Kelsen, H., Pure Theory of Law, University of California Press 1967.

Schmitt, C., Political Theology, MIT Press 1985.

Teubner, G., Law as an Autopoietic System, Blackwell 1993.

Agamben, G., State of Exception, University of Chicago Press 2005.

Pistor, K., The Code of Capital, Princeton University Press 2019.

Baudrillard, J., Simulacra and Simulation, University of Michigan Press 1994.

Bibliografia

Agamben, G., State of Exception, 2005

Baudrillard, J., Simulacra and Simulation, 1994

Kelsen, H., Pure Theory of Law, 1967

Luhmann, N., Law as a Social System, 2004

Pistor, K., The Code of Capital, 2019

Schmitt, C., Political Theology, 1985

Teubner, G., Law as an Autopoietic System, 1993