Mapa czynów według trybów znaku

Aksjomat mapy

Ten sam gest, słowo lub akt nie jest tym samym czynem,

jeśli zostaje wykonany w innym porządku znaku.

Czyn nie istnieje „sam w sobie”.

Istnieje jako znak – i to znak decyduje o jego ontologicznym, moralnym i społecznym sensie.

I. Tryb sakramentalny / klasyczny

Znak uobecniający transcendencję

Charakterystyka

znaczące nie wyczerpuje znaczonego

czyn odsyła do rzeczywistości niewidzialnej

sens przekracza wykonawcę i czas

Typowe czyny

małżeństwo sakramentalne

chrzest

spowiedź

święcenia

konsekracja

Status czynu

Czyn ontologiczny

– wprowadza w nowy sposób bycia

Konsekwencje

czyn jest nieodwracalny w sensie znaczeniowym

można go naruszyć, ale nie „unieważnić”

sens trwa nawet przy braku subiektywnej wiary

II. Tryb przymierza / przysięgi

Znak odnoszący do porządku wyższego niż jednostka

Charakterystyka

odniesienie do Boga, prawa naturalnego lub absolutu

sens przekracza interes stron

złamanie ma wymiar moralny, nie tylko proceduralny

Typowe czyny

przysięga religijna

ślubowanie

śluby zakonne

zaprzysiężenie „wobec Boga i sumienia”

Status czynu

Czyn zobowiązujący egzystencjalnie

Konsekwencje

odpowiedzialność nie redukuje się do sankcji

czyn „wiąże” także wtedy, gdy nie jest egzekwowalny

III. Tryb rytualny

Znak aktualizujący sens w czasie

Charakterystyka

sens realizuje się przez powtarzalność

czyn nie tworzy nowej rzeczywistości, lecz ją uobecnia

czas cykliczny, nie linearny

Typowe czyny

liturgia

modlitwa wspólnotowa

święta religijne

pielgrzymka

Status czynu

Czyn aktualizujący

Konsekwencje

brak rytuału osłabia sens

ale sam rytuał bez odniesienia może się wyjałowić

IV. Tryb narracyjno-indeksalny

Znak wydarzenia („tu się stało”)

Charakterystyka

sens oparty na fakcie, świadectwie, miejscu

instytucja wtórna

silne doświadczenie subiektywne

Typowe czyny

pielgrzymka do miejsca objawienia

świadectwo nawrócenia

akt wiary po wydarzeniu granicznym

Status czynu

Czyn świadectwa

Konsekwencje

sens silny, ale niestabilny

podatność na spory, kwestionowanie, reinterpretacje

V. Tryb kontraktowy / systemowy

Znak domknięty – znaczone wyczerpuje się w znaczącym

Charakterystyka

brak odniesienia poza system

sens = skutki prawne / proceduralne

pełna odwracalność

Typowe czyny

małżeństwo cywilne

umowa

rozwód

decyzja administracyjna

Status czynu

Czyn operacyjny

Konsekwencje

czyn trwa tylko w obrębie systemu

nie istnieje „złamanie sensu”, tylko zmiana statusu

VI. Tryb performatywno-psychologiczny

Znak subiektywny

Charakterystyka

sens zależny od intencji i przeżycia

brak trwałej struktury znaczeniowej

brak odniesienia obiektywnego

Typowe czyny

„wewnętrzne przebaczenie”

deklaracje emocjonalne

symboliczne gesty terapeutyczne

Status czynu

Czyn przeżyciowy

Konsekwencje

sens realny dla podmiotu

ale nietrwały i nieprzekładalny

VII. Syntetyczna mapa porównawcza

Wniosek końcowy mapy

Nowoczesność nie zmienia tego, co ludzie robią.

Zmienia to, jakim znakiem to robią.

Dlatego:

małżeństwo ≠ małżeństwo

przysięga ≠ deklaracja

przebaczenie ≠ decyzja emocjonalna

Religia nie konkuruje z nowoczesnością na poziomie treści,

lecz na poziomie ontologii czynu.

Diagram: mapa czynów według trybów znaku

Diagram przedstawia mapę czynów według trybów znaku. Oś pozioma obrazuje stopień odniesienia sensu poza znak (od transcendencji ku immanencji), oś pionowa – trwałość znaczenia czynu. Diagram pokazuje, że nie istnieje „ten sam czyn” w różnych porządkach semiotycznych: zmiana znaku oznacza zmianę ontologii czynu.

Jak czytać osie:

Oś pozioma

Odniesienie poza znak (transcendencja → immanencja)

Lewa strona:

znak nie wyczerpuje sensu, odsyła poza siebie

Prawa strona:

znaczenie zamyka się w znaku i procedurze

➡ im dalej w prawo, tym bardziej czyn jest operacją systemową, a nie mediacją sensu.

Oś pionowa

Trwałość sensu czynu

Góra:

sens niezależny od woli, czasu i decyzji

Dół:

sens zależny od subiektywnego przeżycia lub systemu

➡ im wyżej, tym bardziej czyn „wiąże ontologicznie”.

Pozycje na diagramie – interpretacja

Sakramentalny (ontologiczny)

najwyższa trwałość sensu

maksymalne odniesienie do transcendencji

przykład: małżeństwo sakramentalne, chrzest

➡ czyn ustanawia nowy sposób bycia

Przymierza (egzystencjalny)

silne odniesienie poza jednostkę

sens nie redukuje się do sankcji

przykład: przysięga religijna, śluby zakonne

➡ czyn wiąże sumienie i egzystencję

Rytualny (aktualizujący)

sens trwa dzięki powtarzalności

przykład: liturgia, święto, modlitwa wspólnotowa

➡ czyn uobecnia sens, ale go nie tworzy

Narracyjny (świadectwo)

sens oparty na wydarzeniu

przykład: pielgrzymka, nawrócenie

➡ czyn znaczy przez „to, co się stało”

Kontraktowy (operacyjny)

sens wyczerpany w procedurze

przykład: małżeństwo cywilne, umowa

➡ czyn działa tylko w ramach systemu

Psychologiczny (przeżyciowy)

sens subiektywny i zmienny

przykład: wewnętrzne postanowienie, gest terapeutyczny

➡ czyn znaczy tylko dla podmiotu