Można w Polsce skończyć nawet niezłe liceum i nigdy nie usłyszeć o tej postaci. Majątek Vanderbilta pod koniec życia w przeliczeniu na dzisiejsze pieniądze przekraczał net worth 5 najbogatszych ludzi świata, razem wziętych. Budując swoją potęgę od zera, ten potomek holenderskich imigrantów (oryginalne nazwisko Van Der Bilt) zmienił oblicze kapitalizmu.
Kapitalizm istniał już od setek lat ale zgnił w Europie do formy stagnacyjnego feudalizmu. Szczególnie jaskrawym tego przykładem była Rzeczpospolita Obojga Narodów. Jedyna dynamika takiego systemu polegała na sposobie dzielenia tortu, raz ciut mniejszego, raz ciut większego. Przy wzroście populacji, ten mechanizm prowadzi do nadwyżki i w efekcie obniżenia wartości siły roboczej, dalej masowego bezrobocia. W historii Polski najpierw upychanego na wsi, potem ukrywanego, az w koncu eksplodującego w latach 90 do poziomu w USA nie notowanego. Rozwiązaniem 300 letniego problemu w Polsce okazała się dopiero masowa emigracja po akcesji do UE.
Vanderbilt zaczynając jako operator łodzi do przewozu ludzi i towarów szybko doszedł do 3 pryncypiów, które uczyniły go wielkim.
1. Tort musi się powiększać, dzięki oferowaniu usług masom a nie tylko elicie
2. Kapitał płynny, stały i potencjalny muszą pracować cały czas. Dobrze skalkulowane ryzyko popłaca w dłuższej perspektywie
3. Efektywność musi stale wzrastać
Dzięki takim ludziom jak Vanderbilt, północ USA w chwili wybuchu wojny domowej w 1861 roku było jakieś 50 lat cywilizacyjnie przed południem. Abolicja niewolników była zresztą jedynie chwytliwym hasłem, rzeczywistym pretekstem wojny była gigantyczna przewaga konkurencyjna północnych stanów i presja ekonomiczna wynikająca z tego faktu.
Szkoda, że epoka Gilded Age jest prawie całkowicie pomijana w nauczaniu historii w Polsce. Nowoczesny kapitalizm w którym dziś żyjemy ma genezę właśnie w tym okresie. Nadmierne skupienie na martyrologii prowadzi do niezrozumienia współczesnego świata. Globalnego świata i jego problemów nie da się zrozumieć z narracji Roty autorstwa Konopnickiej ani Naszej szkapy.
Dla dociekliwych polecam biografię autorstwa TJ Stilesa: The First Tycoon. Prawie 800 stron lub 29 godzin audiobooka ale dobrze wchodzi.
