- Będziemy odbudowywali zabytki, zamki, Pałac Saski – zapowiedział wicepremier Jarosław Kaczyński podczas prezentacji Polskiego Ładu. O odbudowie pałacu mówi się od lat, jednak poza deklaracjami nic się w tej sprawie nie dzieje.
Pałac Saski - historia
Pałac Saski został wzniesiony w 1661 roku - w miejscu dworu, fosy i wału Zygmuntowskiego - przez poetę Jana Andrzeja Morsztyna. Był to piętrowy barokowy pałac z czterema wieżami. Według ostatnich badań za projektanta pałacu uznaje się architekta Wazów Giovanniego Battistę Gisleniego.
Pałac został zakupił w 1713 r. król August II, który rozpoczął jego przebudowę ukończoną w 1724 r.. Pracami kierowali Carl Friedrich Pöppelmann i Joachim Daniel Jauch. Przebudowany pałac stanowił jedno z założeń urbanistycznych Osi Saskiej ciągnącej się od Krakowskiego Przedmieścia do Koszar Mirowskich. Od 1716 w Sali Teatralnej pałacu i w amfiteatrze w Ogrodzie Saskim (a także na Zamku Królewskim) odbywały się przedstawienia teatralne.
Pałac Saski jako królewska rezydencja.
W ramach rozbudowy obiektu przyłączono do obszaru kompleksu pałacowego sąsiadujące rezydencje magnackie – w 1721 została przyłączona posiadłość rodu Sanguszków, przekształcona następnie w pałac Brühla, a w 1726 dołączono rezydencję biskupa Teodora Potockiego, którą później przekształcono w Pałac Błękitny, przeznaczony dla Anny Orzelskiej, córki Augusta II Mocnego. Po śmierci króla w 1763 r. pałac utracił status rezydencji królewskiej i podupadł, należąc do kolejnych elektorów saskich, którzy wynajmowali pomieszczenia budynku na biura i mieszkania. Jego stan pogorszył się w trakcie powstania kościuszkowskiego.
Pałac Saski od strony Ogrodu Saskiego, wiek XIX.
W latach 1804-16 w pałacu mieściło się Liceum Warszawskie, w którym uczył języka francuskiego Mikołaj Chopin.Do 1817 roku na II piętrze zamieszkiwali w nim Chopinowie wraz z dziećmi: Ludwiką i Fryderykiem. W czasach Królestwa Kongresowego plac przed budynkiem odbywały się musztry i parady wojskowe. Plac przed Pałacem Saskim szczególnie upodobał sobie brat cara, książę Konstanty, rezydujący w sąsiednim Pałacu Brühla.
Budynek podczas Powstania Listopadowego uległ zniszczeniu i został odbudowany w latach 1838-42 w stylu klasycystycznym. Wówczas powstały dwa samodzielne budynki z wewnętrznymi dziedzińcami, a główny korpus pałacu został rozebrany. Poprzez wzniesioną wówczas kolumnadę pałac został połączony z pobliskim Ogrodem Saskim. Zmodyfikowano także oba skrzydła boczne pałacu, poprzez dodanie m.in. nawiązujących do stylu kolumnady pilastrów.
Miniatura gmachu w Parku Miniatur Województwa Mazowieckiego.
Od 1862 do 1915 pałac Saski zajmowała armia carskiej Rosji – znajdowało się w nim rosyjskie Dowództwo III Warszawskiego Okręgu Wojskowego.
W XX-leciu międzywojennym w Pałacu Saskim znajdował się Sztab Generalny Wojska Polskiego. W tym czasie wymurowano podziemny tunel komunikacyjny łączący oba skrzydła pałacu. W 1923 r. przed budynkiem stanął pomnik księcia Józefa Poniatowskiego, a 2 listopada 1925 r. w kolumnadzie pałacu, pod arkadami, odsłonięto Grób Nieznanego Żołnierza. W tym dniu złożono do niego szczątki bezimiennego żołnierza, sprowadzone podczas specjalnej ceremonii z Cmentarza Obrońców Lwowa. Twórcą grobu był artysta-rzeźbiarz Stanisław Kazimierz Ostrowski.
W latach 1930–1937 w Pałacu Saskim mieściła się także siedziba Biura Szyfrów, gdzie po raz pierwszy, w grudniu 1932, złamano kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma. Plac przed pałacem stał się miejscem, gdzie odbywały się ważne uroczystości państwowe i kościelne. Rangę tego miejsca podkreślały wystąpienia najwyższych dostojników państwowych z marszałkiem Józefem Piłsudskim na czele.
Parada wojska niemieckiego po kapitulacji miasta we wrześniu 1939 r.
Po kapitulacji Warszawy we wrześniu 1939 pałac został zajęty przez wojska niemieckie. W czasie II wojny światowej Pałac Saski zajmował Wehrmacht, a od 1940 r. plac, przy którym stał został czasowo przemianowany na Adolf Hitler Platz. 28 grudnia 1944 r. oddziały niemieckie wycofujące się z Warszawy wysadziły w powietrze Pałac Saski. Ocalały jedynie fragmenty kolumnady z Grobem Nieznanego Żołnierza.
– Niemiec, który miał wysadzać Pałac nie wykonał rozkazu – mówił konserwator inż. Feliks Ptaszyński w rozmowie z Polskim Radiem. – Był wychowany w duchu przywiązania do tradycji i Grób Nieznanego Żołnierza, o którym on na pewno wiedział, był również dla niego jakąś świętością - uważa.
Po zakończonej II wojnie światowej komunistyczne władze nie zdecydowały się na odbudowę pałacu, odnowiono jedynie pozostałą po zniszczeniach środkową część, w której w 1946 odsłonięto ponownie Grób Nieznanego Żołnierza. 2 czerwca 1979 r. papież Jan Paweł II odprawił na placu Zwycięstwa mszę świętą podczas swojej pierwszej pielgrzymki do Polski.
Grób Nieznanego Żołnierza obecnie.
Odbudowa Pałacu Saskiego
Z inicjatywą odbudowy wyszedł Lech Kaczyński po objęciu stanowiska prezydenta Warszawy. Na odbudowę miasto wyasygnowało środki w wysokości 200 mln złotych. Podczas prac archeologicznych, związanych z inwestycją, w okolicach Grobu Nieznanego Żołnierza odnaleziono tunel z 1933, który łączył skrzydła pałacowe. Odsłonięto również fundamenty pałacu. Najstarszymi odsłoniętymi elementami były piwnice pałacu Morsztyna. Natrafiono także na relikty studni, kanałów ściekowych i latryn.
2006 rok - Lech Kaczyński jako Prezydent RP bierze udział w podpisaniu umów na budowę Pałacu Saskiego i rewitalizację Krakowskiego Przedmieścia, fot. saski2018.
W 2007 r. odsłonięto część zabytkowych piwnic pałacu, które zostały wpisane do rejestru zabytków. Cały pałac miał być gotowy w 2010, a w odbudowanym pałacu swoją siedzibę miał znaleźć ratusz miasta stołecznego Warszawy, rozproszony w kilku różnych budynkach na terenie całego miasta. W 2008 prezydent Warszawy Hanna Gronkiewicz-Waltz zdecydowała jednak o rozwiązaniu umowy z wykonawcą, a pieniądze zostały przeznaczone na inne miejskie inwestycje, w tym na budowę mostu Marii Skłodowskiej-Curie. Później piwnice zostały zasypane.
Odkryte fundamenty pałacu od strony północnej, maj 2007 r.
W 2013 r. powstało stowarzyszenie „Saski 2018”, które dążyło do odbudowy pałacu Saskiego do 11 listopada 2018 r. , na setną rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę. We wrześniu 2018 r. Komitet Narodowych Obchodów Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej poparł inicjatywę prezydenta Andrzeja Dudy dotyczącą odbudowy gmachu.
11 listopada 2018 roku, w setną rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę, prezydent Andrzej Duda podpisał deklarację o restytucji Pałacu Saskiego w Warszawie. Miał być w założeniu "pomnikiem odzyskania niepodległości". Problematyczny był jednak grunt pod Placem Defilad, który należy do miasta, a nie do państwa.
Ówczesny marszałek Senatu Stanisław Karczewski mówił pod koniec stycznia 2019 roku, powstanie specustawa, która dokładnie określi warunki i harmonogram odbudowy Pałacu Saskiego w Warszawie, a w jej ramach dojdzie do wymiany gruntów między samorządem a rządem.Specustawa nacjonalizująca grunt nie została zaprezentowana, poza kilkoma technicznymi spotkaniami, sprawa utknęła.
Muzeum, ratusz czy Senat?
Zgodnie z prezydencką koncepcją pałac miałby stać się siedzibą Senatu, a pobliski Pałac Brühla siedzibą MSZ. Proponowano też utworzenie w nim siedziby Muzeum Zniszczenia Warszawy. Ale za zapowiedziami nie poszły czyny. Do wersji "muzeum" wydaje się dążyć również Jarosław Kaczyński.
Przeciwny lokowaniu w pałacu funkcji muzealnych jest Adam Wagner, architekt, który dwie dekady temu projektował odbudowę Pałacu Saskiego. Według niego najlepiej byłoby tam zrobić miejski ratusz. - Pałac powinien mieć funkcję publiczną i utylitarną - mówił niedawno "Wyborczej". - Jeżeli Senat, to moim zdaniem tylko w pałacu Brühla. Saski musi mieć funkcję publiczną - dodał.
Koszt odbudowy Pałacu Saskiego
Podczas wystąpienia Jarosława Kaczyńskiego na konferencji prezentującej Polski Ład również nie padły żadne szczegóły dotyczące projektu. Koszt przedsięwzięcia na pewno byłby wysoki. Gdy w 2006 r. do odbudowy pałacu przystąpiło miasto, wyceniono ją na ok. 200 mln zł. Od tego czasu ceny poszły w górę - szacuje się zatem, że inwestycja opiewałaby na 500 milionów do miliarda złotych.
Przeciwnicy odbudowy pałacu uważają, że zniszczy Grób Nieznanego Żołnierza, jedyny ocalały fragmencie kolumnady Pałacu Saskiego.
Wizualizacja odbudowy Pałacu Saskiego w obecnym otoczeniu, fot. saski2018.
ja
