Traktowanie grobów i cmentarzy wojennych, jako materialnych śladów krwawych konfliktów i dramatycznych wydarzeń z przeszłości, to dowód na trwałość pamięci i okazywanie należytego szacunku osobom zmarłym w ich wyniku. Niezależnie od szacunku, jakim na ogół darzone są te miejsca przez lokalną społeczność, opieka nad grobami i cmentarzami wojennymi należy do zadań władz publicznych. Obowiązek ten wynika zarówno z prawa międzynarodowego, jak i krajowego. Coraz częściej związany jest on także z opieką nad zabytkami, gdyż w miarę upływu lat, wzrasta wartość historyczna grobów i cmentarzy wojennych. Obiekty grobownictwa wojennego zawierają zatem wieloaspektowy walor kulturotwórczy, możliwy do wykorzystania nie tylko dla budowania lokalnej tożsamości mieszkańców, ale także w zakresie turystyki. W związku z tym sposób ich utrzymania i sprawowania opieki nad nimi wpływa na wizerunek nie tylko danego miejsca, ale także gminy, a pośrednio województwa i kraju.
Niestety, na przestrzeni wielu dziesięcioleci problem zapewnienia należytej opieki nad grobami wojennymi – niezależnie od narodowości, przynależności armijnej czy wyznania osób pochowanych – mimo wspomnianych zobowiązań, nie był odpowiednio doceniany. Wskutek tego, obiekty grobownictwa wojennego często niszczały lub wręcz popadały w zapomnienie. Obecnie na ogół przywracane są pamięci, często dzięki aktywności grup społecznych i lokalnych pasjonatów. Sytuacja taka wymaga jednak odpowiedniej troski ze strony władz publicznych, a zwłaszcza wojewodów, gmin oraz konserwatorów zabytków, którym powierzone zostały określone zadania. Podstawowym kłopotem, który ogranicza należytą dbałość o cmentarze wojenne, okazuje się brak wystarczających środków finansowych w budżetach. Dodatkową trudność stanowi obowiązująca od ponad 85 lat ustawa o grobach i cmentarzach wojennych, która mimo nowelizacji, nie odpowiada aktualnym potrzebom. Jej istotne rozwiązania pozostały w niemal niezmienionym od okresu przedwojennego kształcie, co utrudniało właściwą realizację zadań. W związku z niedostatecznym pokryciem potrzeb konieczne jest zwiększenie środków przeznaczonych w budżecie państwa na opiekę nad grobami i cmentarzami wojennymi, w sposób uwzględniający m.in. stan, liczbę i walory kulturowe takich obiektów w poszczególnych województwach, jak również potrzeby w zakresie prowadzenia badań związanych z identyfikowaniem i inwentaryzowaniem takich obiektów oraz uregulowaniem własności gruntów. Winniśmy również opracować wytyczne – być może mających jedynie charakter podręcznika, dotyczących dopuszczalnych lub zalecanych form upamiętnień, zakazów lub ograniczeń w tym zakresie, a także przedstawiających przykłady dobrych praktyk. Wytyczne te mogłyby wskazywać dostępne źródła informacji o pierwotnym wyglądzie obiektu, w tym możliwe do pozyskania w archiwach krajowych i zagranicznych. Istotne jest ponadto rozważenie podjęcia działań legislacyjnych w celu wprowadzenia instrumentu pozwalającego na skuteczne egzekwowanie wykonania obowiązku opracowania i uzgodnienia z konserwatorami zabytków programów opieki nad zabytkami.
Musimy wypracować także rozwiązania mające na celu właściwe zabezpieczenie obiektów przed uszkodzeniem lub zniszczeniem. Niebezpieczeństwo takie niosły zwłaszcza akty wandalizmu kierowane przeciw grobom żołnierskim, niezależnie od przynależności narodowej lub armijnej pochowanych. Przedstawiciele klasy politycznej w znacznej części swych wypowiedzi podkreślają i deklarują konieczność prowadzenia aktywnej polityki historycznej oraz konieczność dbania o pamięć historyczną. Jednym z materialnych wymiarów tej pamięci jest dbałość i szacunek do cmentarzy wojennych.
Nie pora dziś na puste hasła! Musimy oczekiwać realnych działań na rzecz upamiętnienia naszej historii poprzez dbałość o ważne dla historii miejsca!
