27 lutego 1940 roku Maciej Rataj powołał w Warszawie Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego. W ramach swych kompetencji koordynowało ono działania organizacji ruchu ludowego takich jak: Stronnictwo Ludowe „Roch”, Bataliony Chłopskie, Ludowy Związek Kobiet, ZMW RP „Wici”, Związek Inteligencji Ludowej i Przyjaciół Wsi, część Chłopskiej Organizacji Racławice i Centralnego Związku Młodzieży Wiejskiej „Siew”, Związek Pracy Ludowej „Orka”.
Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego stanowiło konspiracyjny organ władzy ruchu ludowego działający w latach 1940 – 1945, którego głównym celem była walka z okupacją III Rzeszy jak i ZSRR o Polską niepodległość i suwerenność, koordynowanie i animowanie współpracy ludowych środowisk. W ramach CKRL działały takie komisje jak: Programowa, Administracyjno-Samorządowa, Gospodarcza, Rolna, Propagandowo-Prasowa, Oświatowa, Informacyjna.
21 czerwca 1940 roku w pobliżu wsi Palmiry pod Warszawą został rozstrzelany przez gestapo Maciej Rataj jeden z najwybitniejszych przywódców Ruchu Ludowego pełniący również funkcję organizatora działalności CKRL.
W sierpniu 1940 Komisja Programowa Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego ogłosiła I część zarysu programu ruchu ludowego pt: „O formę i treść przyszłej Polski”; II część opublikowana została we wrześniu tegoż roku, III w kwietniu 1941 roku, natomiast IV w lipcu 1941, V we wrześniu 1941. Celem podstawy programowej było wypracowanie założeń ideowych dotyczących przebudowy społeczno – gospodarczej powojennej Polski. Autorem wszystkich części programu był przewodniczący Komisji Programowej CKRL , Stanisław Miłkowski. W listopadzie 1941 roku ukazał się w Warszawie pierwszy numer miesięcznika ideowo – programowego ruchu ludowego „Przebudowa”. Pismo to funkcjonowało w latach 1941 – 1943, a jego redaktorem był Stanisław Miłkowski. W czasopismach związanych z CKRL ukazywały się artykuły odnoszące się do konieczności zmian w zakresie polityki rolnej, dostępności oświaty czy kultury ludowej.
Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego wraz z Komendą Główną Batalionów Chłopskich podejmowały decyzję o zorganizowaniu sieci konspiracyjnego ruchu ludowego w celu wsparcia samoobrony ludności polskiej. Jednym z przykładów takiego współdziałania było utworzenie VIII Okręgu BCh – Wołyń, który w swych działaniach przeciwstawiał się ukraińskiej propagandzie nawołującej do mordowania polaków oraz prowadził działania obronne. Ponadto CKRL aktywnie włączało się w walki podczas Powstania Warszawskiego, przeciwstawiało się akcji wysiedleńczej, organizowało pomoc humanitarną dla ofiar II wojny światowej, organizowało działalność partyzancką i dywersyjną.
Ludowcy, jako środowisko polityczne, odwoływali się w tej krytycznej sytuacji dla państwa i narodu polskiego do poczucia wspólnoty narodowej i braterstwa. Jednym z takich działań była odezwa do chłopów, w której zwracano się o pomoc dla wysiedlonej ludności Warszawy:
„ Do was zwracamy się z gorącym wezwaniem, abyście po bratersku przyjęli tych, których dotknęło nieszczęście. Wojna jeszcze się nie skończona. Podzielcie się kawałkiem chleba, dajcie kąt w izbie”. Jednocześnie należy pamiętać, że ludowcy jako ważna i istotna siła polityczna, ciesząca się zaufaniem i autorytetem społecznym, stanowiła nie tylko dla okupantów istotny problem, ale również dla struktury Polskiej Partii Robotniczej. Ruch Ludowy konsekwentnie odmawiał współpracy z PPR rozumiejąc, że jest to partia dla której niepodległość Polski nie stanowi realnej wartości. 9 października 1944 na posiedzeniu KC PPR Bolesław Bierut wystąpił z ostrym i bezpardonowym atakiem na kierownictwo SL i ZMW RP „Wici” uznając te organizacje za zgniłą grupę społeczną, ohydnych ludowców, agentów Londynu i wrogów PPR.
Musimy pamiętać, że wielu ludowców działając w Centralnym Kierownictwie Ruchu Ludowego za swoje zaangażowanie, pracę i walkę ginęło zarówno z rąk okupantów w obozach zagłady, podczas masowych egzekucji jak i z rąk działaczy PPR.
