Nie znoszę ludzi, którym nazbyt słabe głowy/ zamąca moczopędny trunek narodowy./ Ich mieszanina jęków od czasów Popiela/ jątrzy mnie i do cierpkich wyrażeń ośmiela/ [Czesław Miłosz].
Józef Bocheński uważa nacjonalizm za bałwochwalstwo. Jego wyznawcy nie tylko własny naród przedstawiają jako lepszy od innych, ale wynoszą go do poziomu absolutu. Za tym już idzie to, co zwykle w fundamentalizmie. Przede wszystkim poniżanie odmieńców. Takich więc, którzy jakoś tam odbiegają od narodowego stereotypu.
Nacjonalizm nie tylko jest źródłem ksenofobii. Ma fatalne konotacje. W naturze bowiem fauna, z wyjątkiem odmian samotniczych funkcjonuje w grupach plemiennych. Jedynie człowiek nie. Dokładniej jeden jego gatunek, Homo sapiens odrzucił plemienną egzystencję. On też jako jedyny opanował świat.
Konkurenci naszych przodków w Europie i Azji Zachodniej, gatunkowo odmienni neandertalczycy organizowali się wyłącznie w zespołach patriarchalno-plemiennych. Zamieszkiwali stale te same jaskinie i poruszali się najdalej 50 km od ich wejść. Jak wykazują ostatnie badania, mieli zdolność hibernacji, co wymagało gromadzenia zimowych zapasów we własnym ciele. Tyli od wiosny do jesieni i przesypiali zimę, wykorzystując tłuszcz nagromadzony we własnych tkankach.
Neandertalczycy przepadli wraz ze swoją ksenofobią i sposobem życia. Homo sapiens bowiem, sprawniej posługujący się głową, integrował się wokół wartości, nie pieczary. Nie bał się ani obcych, ani przestrzeni. To mu pozwalało organizować większe zespoły do ambitniejszych przedsięwzięć, nade wszystko zaś korzystać ze zbiorowej mądrości. Także doświadczeń mieszkańców bardzo odległych obszarów. Takich też, które wcześniej doznały zmian klimatu.
Kiedy właśnie ostatnia epoka lodowa skuła ziemię lodem, neandertalczycy przepadli, zasypiając snem wiecznym. Niewielkie ich ślady znalazły się w naszym genotypie. Jakaś bowiem część nazbyt swawolnych Homo sapiensszanek zdążyła ulec powabom troglodytów.
Mimo to trzeba zauważyć, że nacjonalizm i ksenofobia to bardzo kiepskie pomysły na przetrwanie.
