Imperiologia

Lekcje historii o wielkich imperiach takich jakie zaistniały w Mezopotamii, Egipcie, Chinach, Persji czy Indiach oprócz typowych informacji o ich początkach, rozkwicie, wojnach i upadku powinny również zawierać „inne dane”. Obecnie z jakiś dziwnych względów te inne dane są skrzętnie pomijane.

 

Marvin Harris antropolog studiując historię starożytną zauważył fakt następujący:

 

„Większość mieszkańców wielkich starożytnych imperiów żyła dość skromnie i prosto. Standard ich życia poziomem nie wykraczał zbytnio poza poziom życia ich własnego bydła”.

 

Konkluzja do której doszedł w książce Cannibal end Kings sugeruje, że nie była to wina braku potrzebnej wiedzy o przyrodzie, biologii, medycynie czy technologii uprawy żywności lecz jedynie „zasługa” elit sprawujących władzę. Rządzący wówczas w sposób niezwykle brutalny zabierali każdą „nadprodukcję” żywności czy innych wytworzonych przez własnych poddanych dóbr.

 

Wyjątkiem od reguły w tamtym czasie tyranów, despotów, faraonów, wcielonych bóstw lub półbogów u władzy, dość nieoczekiwanie stała się niezbyt zasobna a bogactwa naturalne Grecja.

 

Tymczasem to, co z takim entuzjazmem zwiedzają dziś turyści, podziwiając bogactwo, kunszt i „dorobek” starożytnych cywilizacji zostało okupione życiem, zdrowiem i poziomem życia ówczesnych mieszkańców, niewolników i... tysiącami rytualnych ofiar.

 

Jeśli przypomnimy sobie jakie bogactwa odkryto w grobowcu dość przeciętnego a krótko żyjącego faraona Tutankhamona (1341-1323 przed Chrystusem) to nie jesteśmy sobie w stanie wyobrazić skarbów jakie złożono razem z Ramzesem II (1303-1213 przed Chrystusem). Prawdopodobnie był to najbardziej bogaty faraon.

 

Warto zauważyć, że do grobowca razem ze zmarłym władcą (działo się tak również w Mezopotamii) składano nie tylko złoto, bisior, purpurę, kość słoniową, diamenty i dzieła sztuki. Obok tego całego przepychu składano tam także (czyli mordowano) dziesiątki, setki lub czasem tysiące: sług, niewolników, żon, konkubin, przyjaciół, powierników, kamerdynerów, żołnierzy, oficerów, psów, kotów i bydła.

 

W jednym z grobów faraona należącego do I Dynastii znaleziono 318 ludzkich szkieletów. Czyli poświęcono mu już po śmierci 318 żywych ludzi, których średnia wieku nie przekraczała 25 lat (Wilkinson, 2010).

 

Także w Chinach przy okazji pogrzebu miejsce obok martwego już władcy znajdowało tysiące ludzkich istnień.

 

My znamy te cywilizacje z podręczników historii od innej strony. Lub może: Bardziej tak chcemy je widzieć. Przedstawiane są pod kątem wielkich monumentów, piramid, świątyń, „osobistych” miast, wiszących ogrodów lub innych osiągnięć lecz warto zdać sobie sprawę z tego, że te wielkie i wspaniałe niegdyś imperia były bardzo biedne.

 

Mówi się tak:

 

Władcy starożytni, których znamy z podręczników do historii, kumulowali ogromne, czasami wręcz niewyobrażalne dla nas bogactwa.

 

To nie jest do końca prawda.

 

Jak opisuje to E.L Jones (Economic Growth in World History, 1987): „Nawet ówczesna ekonomia dzięki której funkcjonowały starożytne imperia (czyli dochód np. z podatków, dóbr lub pracy na rzecz władcy), ogromne terytoria jakie okupowali i zarządzali nimi, naturalne bogactwa oraz kapitał ludzki jakie mieli do dyspozycji, pozwoliłyby im na kumulację bogactw o wiele większych i konstrukcje monumentów dużo wspanialszych”. Wniosek jaki się nasuwa po przestudiowaniu i zbilansowaniu wszystkich dostępnych dziś danych jest następujący:

 

Ludzie, którymi rządzili byli tak biedni i żyli niekiedy na skraju takiej nędzy, że ich władcy pomimo terroru, ucisku i stosowanych kar nie byli w stanie zebrać nic więcej.

 

Nawet jeden z władców w Indiach żyjący pomiędzy 321 a 185 rokiem przed Chrystusem (Maurya), który jest chwalony w podręcznikach za to, że udało mu się osiągnąć w swoim imperium okres względnego wzrostu gospodarczego nie zostanie jednak rozliczony za to, że (jak podaje dokument z tamtych czasów): „mieszkańcy żyją bardzo nędznie a ich podstawowym pożywieniem jest skromna zupa ryżowa”. 

 

Jak starożytni władcy i ówczesna arystokracja wyzyskiwała rządzonych przez siebie ludzi? W Mezopotamii oficjalnie od każdego zbioru władca zabierał 10% lecz bardzo często ci, którzy zbierali dla niego ową dziesięcinę dochodzili do 50%. W Egipcie faraon pobierał 15% a dodatkowo w okresach kiedy nie uprawiano pól wymagał od ludzi pracy fizycznej.

 

W Indiach pobierano 1/4 każdego zbioru ale w czasie wyższej konieczności 1/3. Takie statystyki podaje Karl Wittfogel w książce "Oriental despotism". Poddanym zostawało na ich własne utrzymanie bardzo niewiele. Właściwie ich życie można to było nazwać wegetacją. Oprócz tego władza w sposób nieograniczony i bezkarny mogła konfiskować majątki. Zwyczajni obywatele w starożytnym Egipcie zwykle dryfowali pomiędzy ekstremalną biedą a absolutną nędzą".

 

Nic dziwnego, że w warunkach w których większość produkcji zabierano a pozostawiano zaledwie minimum ludzie nic więcej nie byli w stanie wytworzyć. W warunkach w których nadrodukcję trzeba ukrywać aby przeżyć nie znajdzie się raczej impulsu do tego aby udoskonalić produkcję czy dokonać jakiegoś odkrycia.

 

Jak zaznaczył to już w 1963 roku Gregory Grossman: w starożytnych tyraniach obowiązywał raczej model "ekonomii planowanej". Model starożytnej tyranii polegał na tym, że elity rządzące dla zysków z podatków kontrolowało rynek pracy oraz handel zamiast dać w tym zakresie najwięcej wolności. Faraon nie zatrudniał obywateli do konstruowania piramid. On ich do tego zmuszał. Czy dobrze ich przy tej wymuszanej pracy karmił?  Może obowiązywały przy tej co by nie napisać niebezpiecznej i ryzykownej pracy jakieś normy bezpieczeństwa? Może tysiące robotników obejmowało jakieś ubezpieczenie na wypadek uszczerbku na zdrowiu, wycieńczenia lub utraty życia? 

 

Raymond Dawson podaje że Wielki Kanał budowany w Chinach od V wieku przed Chrystusem kosztował życie około 2 mln Chińczyków a Wielki Mur prawdopodobnie przynajmniej 1 mln. Niestety w dawnych czasach kronikarzy takie liczby kompletnie nie interesowały.