"Ochrzcić społeczeństwo obywatelskie". Jakub Motrenko

Podsumowanie panelu: Jak budować nowoczesne społeczeństwo obywatelskie oparte na chrześcijańskich wartościach

moderatorzy: Agata Stasik, Adam Gendźwiłł

1.

Czy tego chcemy czy nie żyjemy w społeczeństwie nowoczesnym. Użycie takiego określenia ma zdać sprawę zarówno z procesów, które zaczęły się sto i więcej lat temu w cywilizacji europejskiej jak industrializacja czy „odczarowywanie świata”, jak i z tego, co jest dla nas w Polsce nowe – przykładem mogą być liczne wyjazdy Polaków do pracy zagranicą po przystąpieniu naszego kraju do UE. Społeczeństwo nowoczesne to takie, które stanowi przeciwieństwo społeczeństwa tradycyjnego opartego na małych wspólnotach rodzinnych i lokalnych, o małej mobilności przestrzennej i społecznej. Nowoczesność charakteryzują tak cechy społeczne i kulturowe jak ekonomiczne, polityczne, organizacyjne czy osobowościowe.

Pojęcie „społeczeństwa obywatelskiego” na pierwszy rzut oka może wydawać się pleonastyczne. Przymiotnik „obywatelskie” charakteryzuje jednak pewien określony typ społeczeństwa, które może, ale nie musi być „realizowane”. I nie chodzi tu ani o synonim „antypaństwa” (takie rozumienie występowało w okresie komunizmu) ani o termin równoznaczny z III sektorem (byłaby to definicja zdecydowanie zbyt wąska). Można się zgodzić, że społeczeństwo obywatelskie odznacza się przez obecność wielu mniej lub bardziej formalnych grup, zawiązywanych na długo lub doraźnie, które dobrowolnie działają na rzecz dobra wspólnego. Dobro wspólne jest to zysk, którego zasięg nie ogranicza się do członków grupy podejmującej działanie. Jeśli grupa sąsiedzka „skrzyknie się” i załata dziurę w jezdni, to skorzystają na tym wszyscy przejeżdżający drogą. Rozumienie zysku wymaga zakorzenienia w pewnej racjonalności ponieważ i terrorysta jest przekonany, że działa na rzecz dobra wspólnego. Nie można natomiast dobra wspólnego rozumieć zbyt restrykcyjne. Osoby angażujące się w działania ruchów pro choice również budują społeczeństwo obywatelskie (nawet jeśli trudno nam się z tym zgodzić). Stąd powinno być ważne dla chrześcijan budowanie społeczeństwa obywatelskiego opartego na chrześcijańskich wartościach. Warto dodać, że trudno jednoznacznie wskazać instytucje, które przyczyniają się do rozwoju takiego typu społeczeństwa.

2.

Nowoczesność niesie dla chrześcijan potencjalne szanse i zagrożenia. Ponieważ szeroko zostało zdefiniowane społeczeństwo nowoczesne, to i rodzaje owych szans i zagrożeń są bardzo różnorodne. Jedne są bardziej specyficzne dla Polski, inne dotyczą cywilizacji zachodnioeuropejskiej. Można się czasem wahać, do której kategorii zaliczyć pewne zjawiska – to co stanowi niebezpieczeństwo może stać się szansą.

Potencjalnymi zagrożeniami dla chrześcijaństwa są: sekularyzacja (dechrystianizacja), pojawianie się alternatywnych wobec chrześcijaństwa światopoglądów, ideologii, religii, prywatyzacja religii, relatywizm (w swoich licznych odsłonach, poczynając od relatywizmu etycznego), kultura konsumpcji, spłycenie relacji międzyludzkich, rozbijanie tradycyjnych więzi rodzinnych, wykorzenienie kulturowe spowodowane mobilnością przestrzenną, kultura masowa, specjalizacja i ekspertyzacja wiedzy (porzucenie pytań uniwersalnych – o świat, o człowieka). Wśród szans dla chrześcijan można wymienić: odszukiwanie jasno określonej tożsamości chrześcijańskiej, idea praw człowieka, uwrażliwienie na przemoc, rewolucja komunikacyjna dająca nowe kanały ewangelizacji, rozwój samorządności, wzrost znaczenia lokalności, upodmiotowienie, stworzenie instytucji pozwalających realizować swoją podmiotowość, dłuższa i powszechna edukacja.

Lista mogłaby być dłuższa, a każdy z powyższych punktów wymagałby komentarza, aby uzasadnić zaliczenie do tej, a nie innej kategorii. Zmiana modelu rodziny może być zagrożeniem – np. wybór samorealizacji zawodowej kosztem rodzicielstwa, ale i szansą – np. docenienie roli ojcostwa. Kulturę masową można krytykować za promocję kiczu, a chwalić za inkluzywność i możliwość dotarcia „pod strzechy” z ewangelią.

3.

Należy się zastanowić nad działaniami, które mogą pomóc w realizacji szans i neutralizacji zagrożeń. Wydaje się, że budowa społeczeństwa obywatelskiego daje szansę włączeniu się każdemu w urzeczywistnianie wartości chrześcijańskich w życiu społecznym. Przy projektowaniu przedsięwzięć trzeba dokonać przeglądu zasobów, którymi się dysponuje. Oto kilka propozycji, które mają pomóc budować społeczeństwo obywatelski oparte na chrześcijańskich wartościach:

- wzmacnianie roli parafii – główną rolą Kościoła jest prowadzenie do zbawienia. Unikając mieszania różnych porządków należy zauważyć, że parafie stanowią często główny ośrodek lokalnego życia społecznego. Silna parafia realizująca swoje zadania w przestrzeni publicznej powinna leżeć na sercu tak księżom jak i animatorom życia społecznego. Chodzi tu o przedsięwzięcia tradycyjne - pomoc chorym i ubogim, lecz również takie, które stanowią odpowiedź na wyzwania nowoczesności: urządzenie punktu porady prawnej prowadzonego przez studentów prawa, organizacja wyjazdów wakacyjnych dla młodzieży, utworzenie centrum korepetycji, powołać klub seniora, gdzie można nauczyć się np. malowania, etc. Z jednej strony są to działania na rzecz dobra wspólnego, a z drugiej, tworzą one realne więzi międzyludzkie, które kształtują dyspozycję do innych działań społecznych. Parafie dysponują młodymi księżmi, aktywnymi świeckimi, zasobami materialnymi (lokale), bezpłatna tablicą ogłoszeń, gromadzą znaczącą część wspólnoty lokalnej.

- budowa przestrzeni integrujących – wymaga to oczywiście środków finansowych, ale wydaje się ważne szczególnie tam, gdzie odczuwa się silny brak takich miejsc

- wzmacnianie samorządów i rad osiedla – samorząd, to jest władza najbliższa nam i taka, na którą mamy największy wpływ. Należy oczekiwać ze strony samorządu działań, które mają na celu integrację mieszkańców, zadbanie o młodzież i osoby starsze. Osoby będące u władzy są obserwowane przez wszystkich – jest to szansa dla chrześcijanina, aby dać świadectwo uczciwej i zarazem rzetelnej postawy podczas wykonywania swojej pracy. Niewątpliwie wiele osób spełnia to wymaganie. Chodzi jednak również o rozwiązania organizacyjne, które w ręce samorządu oddają wiele kompetencji (co zresztą w dużej mierze jest już faktem).

- promowanie kultury wolontariatu – chrześcijanie powołani są do niesienia bezinteresownej pomocy bliźniemu (Benedykt XVI kładzie na to duży nacisk w encyklice Deus caritas est. Jest to realizacja dobra wspólnego w pełnym tego słowa znaczeniu.

- występowanie z małymi inicjatywami prospołecznymi – często chodzi tutaj o małe rzeczy, które w znaczący sposób mogą poprawić życie lokalnej wspólnoty. Tworzenie Chrześcijanin realizuje przy tym hasło jedności życia, tak aby w każdym aspekcie jego działania ujawniały się wartości chrześcijańskie. Zasobem są tutaj niewątpliwie „społecznicy”, którzy już teraz działają na rzecz dobra wspólnego.

- poszukiwanie wspólnej płaszczyzny z relatywizmem dyskusji – odpowiedzią na relatywizm powinno być podejmowanie dyskusji na wspólnej płaszczyźnie. Ważne jest, żeby nie zamykać się w języku religijnym. Ważna jest kompetencja i wyczucie przy głoszeniu swoich racji. Zasobem są tu wykształceni i cieszący się poważaniem ludzie, katolickie szkoły i szkolnictwa wyższe.

- kształtowanie świadomych konsumentów – przykładem mogą być humorystyczne filmiki krążące w Internecie obnażające głupotę i fałsz reklam. Ważne jest, żeby robić to z pomysłem, a nie serwować przyciężkiej reklamy społecznej, na którą nikt nie zwróci uwagi.

Hasłem podsumowującym panel stały się słowa Agaty: „Trzeba ochrzcić społeczeństwo obywatelskie”. Nawet jeśli zgodzimy się, że społeczeństwo obywatelskie posiada chrześcijański korzeń, to warto zadbać, aby miało również chrześcijański pień.

Jakub Motrenko

Żródło: panel 23 maja 2008, Tertion 2008, Spała
Prowadzący: Agata Stasik, Adam Gendźwiłł
Temat: Jak budować nowoczesne społeczeństwo obywatelskie oparte na chrześcijańskich wartościach