Żelazny Lew przed renowacją
Żelazny Lew przed renowacją
wen fang si bao wen fang si bao
804
BLOG

Dobrodziejstwo nowego materiału

wen fang si bao wen fang si bao Społeczeństwo Obserwuj notkę 5

Okres Wschodniej Dynastii Zhou (771 – 256 r. p.n.e.), a szczególnie Epoka Walczących Królestw (475 – 221 r. p.n.e.), to czasy szybkich zmian gospodarczych i społecznych dzięki rozpoczęciu wytopu żelaza. Przypuszcza się, że metalurgia żelaza do Chin trafiła dzięki Scytom z Azji Środkowej, choć nie jest to do końca pewne.

Pierwsza wzmianka w źródłach pisanych sięga 513 r. p.n.e., a najnowsze odkrycia archeologiczne wskazują na występowanie przedmiotów żelaznych na początek V wieku p.n.e. (w Luhe prowincji Jiangsu). Natomiast w Skandynawii wielkie piece istniały w końcu VIII w. n.e., a żeliwo w Europie zaczynało być powszechnym pod koniec XIV wieku n.e.

Rozprzestrzenienie się wytopu żelaza na terenie domeny chińskiej przyspieszyło zmianę stosunków agrarnych z systemu pole-studnia na oddanie pod uprawę wielkich połaci ziemi. Dzięki wynalazkom chińskim (o których w następnej notce - zapraszam) w zakresie narzędzi rolniczych oraz ich masowej produkcji, było możliwe intensywne karczowanie, wydajna praca na roli, a także wielkie przedsięwzięcia irygacyjne.

Do wytopu żelaza wykorzystano wcześniejsze doświadczenia pracy przy piecach ceramicznych, wytwarzających bardzo wysoką temperaturę, dzięki zastosowaniu dobrej gliny ogniotrwałej nadającej się do budowy ścian wielkich pieców. Około 500 r. p.n.e. metalowcy z południowej części państewka Wu osiągnęli temperaturę 1130 °C, kiedy żelazo łączy się z 4,3 % węgla i stopów, co jest pozytywnym podczas całego procesu. Płynne żelazo mogło być odlewane do formy, znacznie zmniejszając pracochłonność w stosunku do kucia indywidualnie każdego kawałka zdatnego do obróbki. Technologia ta w Europie była znana dopiero we wczesnym średniowieczu.

Chińczycy również potrafili obniżyć temperaturę topnienia żelaza, dodając składnik nazywany „czarną ziemią”, a charakteryzujący się dużą zawartością fosforanu żelaza, umożliwiając obniżenie temperatury topnienia z 1130 °C do 950 °C. Techniki tej używano do VI w. n.e., kiedy weszły w użycie właściwe  wielkie piece, nie wymagające wspomagania.

Węgla, jako paliwa wytwarzającego wysoką temperaturę, używano przynajmniej od IV w. p.n.e. Jedna z efektywnych metod polegała na wkładaniu rudy żelaza do zespołu wydłużonych, rurowych tygli i obkładaniu ich wokół dużą ilością węgla, który się spalał, co eliminowało siarkę z procesu wytopu.

Produkcja żelaza mogła stać się masową, gdyż jego odlewaniem zajmowały się przedsiębiorstwa państwowe oraz należące do bogatych kupców-przedsiębiorców pracujących na rachunek władcy kraju. Dzięki temu powstał łatwo dostępny żeliwny lemiesz, graca i inne narzędzia rolnicze. A także żeliwne noże, topory, dłuta, piły i szewskie szydła. Gotowano w żeliwnych garnkach, które w kształcie patelni i dzięki bardzo cienkim ściankom, mogły służyć do odparowywania solanki. Żeliwne formy odlewnicze były w powszechnym użyciu.

Masowy grób w prowincji Hebei, datowany na początek III w. p.n.e. ukazał artefakty wykonane z żelaza kutego, żeliwa, żeliwa ciągnionego i stali hartowanej.

W czasach Zachodniej Dynastii Han (206 r. p.n.e. – 9 r. n.e.) zostały powołane w ramach państwowego monopolu tzw. żelazne firmy (co zostało uchylone w drugiej połowie dynastii, powracając do formy prywatnej przedsiębiorczości), budujące wiele wielkich pieców w prowincji Henan, gdzie każdy z nich mógł produkować po kilka ton żelaza dziennie.

W III w. p.n.e. Chińczycy odkryli zasady wytopu żeliwa ciągliwego metodą wyżarzania (polegającą na trzymaniu go w wysokiej temperaturze około tygodnia). Dzięki temu przestało być  kruchym i nie pękało w wyniku gwałtownego uderzenia, co pozwalało na stosowanie ostrych krawędzi i zwiększało elastyczność przedmiotu.

Zastosowano ciekawą technologię mieszania na świeżym powietrzu precyzyjnie stopionej surówki, tracąc zawartość węgla i polepszając jej właściwości. Proces ten obecnie nazywa się chǎo (炒), co dosłownie znaczy smażenie w ruchu, i jest jedną z podstawowych metod przygotowywania posiłków chińskich z woka; jednakże wcześniej w czasach dynastii Han ta czynność dotyczyła suszenia ziarna.

W I w. p.n.e. chińscy hutnicy stosowali stop kutego żelaza i żeliwa, umożliwiając uzyskanie stopu o pośredniej zawartości węgla, jednak stalowego. Zgodnie z legendą Liu Bang, pierwszy cesarz Dynastii Han, właśnie taki posiadał. 

Miecze wykonane z żeliwa mogły być o połowę dłuższe niż z brązu. Choć stal była dużo bardziej pożądanym materiałem ze względu na lepsze właściwości, jednak żeliwo było tańszym, a więc mogącym być powszechnie używanym. 

Wyjątkowo imponujące są starożytne obiekty powstałe dzięki odlewnictwu, które są budowlami.

W prowincji Hebei w mieście Cangzhou stoi monumentalna figura Żelazny Lew (铁狮子, Tiě Shī Zi). Jest to najstarszy i największy żelazny pomnik, będący jednoczęściowym odlewem żeliwnym i nadal stanowi jeden z największych tego typu obiektów na świecie. Został wzniesiony w 954 r. n.e. z polecenia cesarza Shizonga dla upamiętnienia jego kampanii przeciwko koczowniczemu ludowi Kitanów. Wyobrażenie opiekuńczego demona, który miał chronić to nadmorskie miasto położone nad kanałem Yongji przed nękającymi go tajfunami, stworzył słynny kowal Li Yuna. Zwrócone w kierunku północnym zwierzę na grzbiecie ma kwiat lotosu o średnicy około 2 m i wysokości 70 cm oraz paszczę rozwartą w groźnym ryku. Nazwano go Zhènhǎi hǒu (镇海吼) czyli „Ryk uśmierzający morze”. Postać ma 5,4 m wysokości, 6,5 m długości, 3 m szerokości i waży 40 ton. Przypuszcza się, że pierwotnie znajdował się wewnątrz buddyjskiej świątyni, utrzymując na plecach statuę Bodhisattwy Mądrości Manjushri siedzącego na kwiecie lotosu. Brązowy posąg prawdopodobnie został później usunięty, ze względu na wysoką wartość brązu. Figura została wykonana podobną techniką jak starożytne odlewy w brązie. Żelazny Lew jest symbolem miasta Cangzhou w prowincji Hebei, które nazywane jest od tej słynnej postaci „Lwim Miastem” (狮城 Shīchéng).

Przykładem żeliwnej pagody, jest zbudowana w 1105 r. n.e. (wskazują na to napisy na ścianach pierwszej i drugiej kondygnacji, a więc sięga czasów dynastii Song) ośmioboczna konstrukcja o siedmiu kondygnacjach, gdzie w 1581 r. dodano jeszcze dwie podczas prac restauratorskich. Ośmioboczny cokół pagody Chongjue w Ji'ning prowincji Shandong jest zbudowany z cegły. Konstrukcja ma około 24 m wysokości, a została odlana piętro po piętrze. Kiedyś dzwoneczki wisiały na rogach każdej kondygnacji, jednak zachowały się do dzisiaj tylko na górze.

Wcześniej powstałą żelazną pagodą jest Yuquan w Dangyang. Wyryte na drugiej kondygnacji znaki „ piętnastego dnia ósmego miesiąca, w szóstym roku okresu Jiayou dynastii Song”, uwiarygodniają, że pagoda została zbudowana w 1061 r. n.e. Ośmioboczna, o trzynastu kondygnacjach, wznosząca się na wysokość 17,9 m została odwzorowana na drewnianych konstrukcjach pagód. Elegancka i pełna wdzięku, jest jedną z najlepiej zachowanych pagód żelaznych w Chinach.

Jednak te wszystkie wspaniałe rzeczy nie byłyby możliwe do wykonania, gdyby nie wynalezienie miecha tłokowego obustronnego działania, który stanowił pompę umożliwiającą ciągłe emitowanie strumienia powietrza lub cieczy. To właśnie wynalezienie tego urządzenia, przez nieznaną osobę, w IV w. p.n.e. zapewniało Chińczykom prymat w dziedzinie metalurgii. Tłok porusza się wewnątrz prostokątnej skrzynki, która spełnia funkcję cylindra. Wokół tłoka upchnięto pióra lub zmięte kawałki miękkiego papieru uszczelniające oraz umożliwiające gładkie poruszanie się (funkcja współczesnych pierścieni tłokowych). Na końcach skrzynki znajduje się zawór wdechowy. Kiedy ciągnie się za tłok, powietrze jest zasysane z dalszego końca. Kiedy się go pcha, jest zasysane z bliższego końca. Bez względu na to czy powietrze jest zasysane do cylindra przy ruchu do wewnątrz, czy na zewnątrz; w obu przypadkach powietrze znajdujące się w ściskanej części jest wpychane do komory bocznej, skąd wydostaje się przez dyszę lub końcówkę wylotową.

Ta zasada działania umożliwiała również wyrzucać z siebie płyny, co zastosowano w miotaczu ognia.

Miechy tłokowe obustronnego działania dotarły do Europy, prawdopodobnie z Chin, około XVI wieku. W czasach starożytnych na Zachodzie, przynajmniej od II w. p.n.e., znano pompy jednostronnego działania. Używano ich w Egipcie jako strzykawki do balsamowania zwłok.

Chińczycy jako pierwsi zastosowali koło wodne do współpracy z piecem hutniczym, co zostało potwierdzone w roku 31 n.e., jako wynalazek inżyniera Du Shi, prefekta z Nanyang.

Podstawowe źródła:

- Geniusz Chin. 3000 lat nauki, odkryć i wynalazków – Robert Temple

- Chiny starożytne. Od początków do ustanowienia cesarstwa – Jacques Gernet

- http://donwagner.dk/EARFE/EARFE.html

Zobacz galerię zdjęć:

Obecnie stojący Żelazny Lew
Obecnie stojący Żelazny Lew Pagoda Chongjue w Ji'ning prowincji Shandong Pagoda Yuquan w Dangyang prowincji Hubei Lewe: Proces rafinowania rudy żelaza, kucie żelaza z surówki. Prawe:  mężczyźni pracujący przy piecu Piec z miechem uruchamianym przez koło wodne Przenośny miech tłokowy naprawiacza garnków

Chiny u Europejczyka, który stara się poznać odrębność obyczajowości, bogactwo kultury i historii wywołują całkowity zawrót głowy. POLECAM aplikację na Android "Odkryj Chiny" – poza Polską "Ancient China". Oprócz możliwości poznania pięknych okolic w Chinach, ściągnięcia na pulpit zdjęć w rozdzielczości HD, w formie gry sprawdzimy naszą wiedzę o tych miejscach. Nagroda za rok 2014 „Poetry&Paratheatre” w kategorii: Popularyzacja Sztuki - Motywy przyrodnicze w poezji chińskiej

Nowości od blogera

Komentarze

Pokaż komentarze (5)

Inne tematy w dziale Społeczeństwo