Polska myśl narodowa czy nacjonalizm? Filozofia narodu.

Polska myśl narodowa – tak zwykło się mówić o poglądach endeckich i o ideologii endeckiej. „Narodowa” w tym kontekście to tyle co: „właściwa obozowi narodowemu”, czy „należąca do endeckiej szkoły politycznej”. W zasadzie nie spotkaliśmy się jak dotąd ze zwyczajem nazywania polskich myśli politycznych: „narodowymi”, gdy po prostu zawierają jakieś poglądy na temat narodu, nawet gdy te poglądy są przeciw-narodowe, np. kosmopolityczne, czy anarchistyczne. W tym ostatnim przypadku zwykliśmy raczej mówić o myśli (względnie organizacji) antynarodowej.

Tymczasem prof. Ulrich Schrade publikuje „Międzywojenną polską myśl narodową. Od patriotyzmu do globalizmu”, w której obok poglądów myślicieli tradycyjnie uznanych za „narodowych” tj. R. Dmowskiego i o. J. Bocheńskiego OP, omawia również poglądy patriotyczne, ale nie – nacjonalistyczne Henryka Elzenberga, a nawet kosmopolityczne poglądy lewicowego filozofa T. Kotarbińskiego, socjalisty M. Niedziałkowskiego, czy komunistki Róży Luxemburg. Książkę tym samym można niejako odruchowo podzielić na trzy części: pierwsza (do strony 169) omawia i analizuje poglądy w mniejszym lub większym stopniu „narodowe”, druga (od s. 170 do 279) lewicowe wartościowania narodu i innych społeczności (światowej, klasowej), trzecia (s. 280 – 321) – „Losy narodów w dobie globalizacji” i wnioski końcowe – stanowi podsumowanie ujawniające preferencje ideowe Autora.

Przytaczając w podsumowaniu współczesne stanowiska: E. Gellnera, A. Walickiego i B. Wolniewicza, Autor zdecydowanie przyznaje rację temu ostatniemu (por. B. Wolniewicz, Z. Musiał, Ksenofobia i wspólnota, wyd. Acana): „Naród jest wspólnotą powstałą samoczynnie na gruncie wspólnej krwi, języka i religii ponadplemiennej, i – co chcemy szczególnie podkreślić – prawidłowej intuicji politycznej. Państwo i elity intelektualne mogły te  procesy jedynie wspomagać i przyspieszać, ale nie mogły wykreować wspólnoty”. To pogląd prof. Schradego (i Wolniewicza) na genezę narodu.

A pogląd na współczesną kondycję narodów i ich polityczną przyszłość? Tu Autor idzie za myślicielem konserwatywnym R. Scrutonem, którego stanowisko przytacza jako główne motto swojej książki: „Na dobre czy na złe, państwo narodowe jest kondycją Europy i najbardziej ustabilizowanym sposobem przedstawiania ludziom złożonego pojęcia lojalności politycznej. W tej sytuacji nie ma szczęścia społeczeństwo, które nie może rościć sobie pretensji do państwowości. Niemniej nasze przywiązanie do tego, co uważamy za nasze własne, jest tak pełne pasji, że społeczeństwa potrafią przetrwać podbój, okupację i próby wynarodowienia. Weźmy los Polski, raz po raz pokonywanej przez sąsiednie państwa, a przecież nieugiętej w obronie swej tożsamości, obronie prowadzonej z wydatna pomocą Kościoła rzymskiego” (por. R. Scruton, Co znaczy konserwatyzm, Poznań, 2002).

Zaletą niewątpliwa pracy prof. Schradego, dodajmy: filozofa, nie – politologa, jest jej niezwykła klarowność, jasność wykładu i logiczność budowy. Daje się od razu poznać wpływ tradycji znakomitej polskiej filozofii, czyli metody analizy filozoficznej upowszechnionej przez Szkołę Lwowsko-Warszawską, do powinowactwa z którą Autor chyba się przyznaje. Wszak jest uczniem prof. B. Wolniewicza, który z kolei terminował u prof. T. Czeżowskiego i prof. Izydory Dąmbskiej – wybitnych adeptów tejże Szkoły; ale także u prof. Henryka Elzenberga, który wprawdzie bezpośrednio nie wywodził się ze Szkoły, jednak podzielał jej inklinację analityczną (choć u niego była ona traktowana na równi ze skłonnością do metafizyki).

Prof. U. Schradego poznałem właśnie na seminarium u prof. B. Wolniewicza, na które uczęszczałem przez cztery kolejne lata jako student pod koniec lat 90. (…) Cdn.

(część I recenzji opublikowanej w nr2-3 „Polityki Narodowej”, zobacz spis treści: http://politykanarodowa.pl)