Chwała Zachodu jest upokorzeniem Azji

Na Dalekim Wschodzie Japonia zapragnęła zdominować Chiny, które w tym czasie poszukiwały swojej przyszłości pomiędzy komunizmem i kapitalizmem. Idee japońskiego imperializmu umacniały się po zwycięstwie nad Chinami w 1895 roku i nad Rosją w 1905. Drzwi ku ich ambicjom zostały otwarte 1914 roku wraz z wybuchem I WŚ, gdy stanęli po stronie Aliantów zgadzających się na przejęcie przez Państwo Słońca niemieckich posiadłości.

Od 1912 roku Chiny krok po kroku zmierzały w kierunku anarchii. Wojna 1914 roku sprawiła, że stały się łatwą zdobyczą Japonii gdyż świat poświęcał więcej uwagi działaniom na frontach Europy. 4 maja 1919 roku uczniowie zamanifestowali przeciw niekorzystnym postanowieniom Traktatu Wersalskiego. Manifestacje wsparte zostały strajkami robotników i bojkotem japońskich produktów przez chiński biznes. Po raz pierwszy ruch skierowany przeciw obcokrajowcom wpisał się w perspektywę zmian kulturalnych i ekonomicznych.

Republika Chińska w tym czasie wciąż pod wpływem ośrodków zagranicznych, pogrążona w kłopotach wewnętrznych i za słaba by przeciwstawić się presji japońskiej. W 1915 roku przez " Ultimatum 21 Żądań" Chiny znalazły się pod ekonomicznym protektoratem Japonii. Konferencja Wersalska pod naciskiem Wielkiej Brytanii przypieczętowała nowe zdobycze Nipponu. Ale przecież Państwo Środka również przystąpiło do wojny przeciw Niemcom, więc wsparte przez Stany Zjednoczone protestowało domagając się równego traktowania. Japonia zagroziła nie przystąpieniem do Ligi Narodów, więc Wilson ustąpił i Japonia zachowała swoje wpływy w Chinach i niemieckie posiadłości zajęte na Pacyfiku.

Jednak czuło się oznaki odnowy w Chinach, ruch intelektualny i ideologiczny poruszał masy młodych ludzi. Ruch 4 maja 1919 roku, antyimperialistyczny i kulturalny studencki ruch polityczny, skierowany był przeciwko postanowieniom traktatu wersalskiego, który lekceważył interesy chińskie i był preludium do do historycznego marszu ku Nowym Chinom.

Imperialistyczne japońskie ambicje były powstrzymywane w latach dwudziestych obawą przed USA. Ale w okresie późniejszym lekiem na wewnętrzne dolegliwości stała się polityka podbojów. Agresja na Chiny w 1937 stała się pierwszym krokiem ku "Wielkiej Azji" zdominowanej przez Imperium Słońca.

Japonia stała się, kosztem eksporterów europejskich i później amerykańskich, wielkim beneficjentem I WŚ. Eksport japoński podbił rynek chiński, Azji Południowo Wschodniej ale również Australii i Afryki Południowej. Przemysł bawełniany stał się drugim co wielkości na świecie. Deficyt w obrotach handlowych notowany przed wojną, od tego czasu był już tylko bilansem dodatnimi. W strachu przed inwazją ludności pochodzenia japońskiego Australia w 1919 roku a Kanada w 1928 zamknęły swoje granice dla imigracji Japończyków.

Japońska ekspansja zaniepokoiła nie tylko Stany Zjednoczone ale również Państwa Pacyfiku przede wszystkim Australię, kraju niewielkiej populacji w stosunku do wielkości obszaru. By nie utracić wpływu na dominia w regionie Pacyfiku, Wielka Brytania zrewidowała swoją politykę względem Państwa Słońca i nie odnowiła traktatu o współpracy anglo-japońskiej z 1902 roku.

Japonia poczuła się izolowana podczas Konferencji Waszyngtońskiej z 1922 roku, dotyczącej rejonu Pacyfiku. Musiała oddać Chinom Shandong i zrezygnować z korzyści ekonomicznych płynących z tego kraju. Zaczęto respektować niezależność i intergralność terytorialną Chin. Przyjęto zasady wolnego handlu pod nazwą "drzwi otwartych". Ograniczono zbrojenia morskie, które to postanowienia Japonia wkrótce zaczęła łamać.

Jednak Japonia zachowała większość swoich nabytków w rejonie Pacyfiku i możliwość utrzymania sił morskich, względem tonażu trzecich na świecie. Konferencja nie powstrzymała imperialistycznych ambicji Nipponu, które od tej chwili wzbudzały coraz większą czujność władz amerykańskich.

Gospodarka japońska podczas I WŚ zaznała olbrzymiego wzrostu. Ale po 1920 odbudowa amerykańskich i europejskich wpływów handlowych na Dalekim Wschodzie powstrzymała eksport. Kryzys 1920-21 roku dotknął w równym stopniu rolnictwo co przemysł. Wzrost demograficzny nie mógł być rozwiązany poprzez emigrację, gdyż większość państw zamknęła granice dla ludności Kraju Słońca. W tych latach również, trudności aprowizacyjne, bieda robotników powodowały wzrost agitacji lewicowych.

Kryzys ekonomiczny w Japonii rozpoczął się dwa lata wcześniej niż ten światowy bo w 1927 r., uderzył przede wszystkim w rolnictwo. Ceny ryżu spadły o ponad połowę pauperyzując wieś. Z drugiej strony kryzys ułatwiał koncentrację kapitału, faworyzujac wielkie rodziny, które zdominują całe sektory gospodarki: Shibuwaza przemysł bawełniany, Mitsui metalurgiczny, Mitsubishi banki, sektor żeglugowy i stoczniowy. Przemysł ciężki, stalowy i chemia wykazują wzrost przy regresie tekstylnego.

Chociaż Japonia przyjęła konstytucję i powszechne wybory zostały wprowadzone w 1925 roku, to w rzeczywistości ustawa zasadnicza nie miała wpływu na demokratyzację kraju. Hiro-Hito regent w 1921 roku a władca w 1926 był cesarzem otaczanym przez poddanych boską czcią.

Życie polityczne zdominowane było przez kilka rodzin finansujących zarówno wielką prasę jak i partie. Mitsubishi kontrolowała Minseito, partię liberalną, która doszła do władzy w 1918, akcentujacą ekspansję ekonomiczną. Mitsui opłacała Seiyukai, partię konserwatywną faworyzującą ekspansje poprzez podboje militarne. Armia miała opinię niezwyciężonej, wspierana była przez stowarzyszenia patriotyczne i tajne organizacje ultranacjinalistyczne, które nie wahały się podejmować akcji bezpośrednich i wpływać w ten sposób na życie polityczne.

Wraz z trudnościami ekonomicznymi w 1930 roku, gwałty i przemoc ulegają podwojeniu, coraz większy wpływ na politykę ma armia. W lutym 1936 ma miejsce pucz, który osłabia pozycję cesarza. Mimo, że partie lewicowe zwiększają swój stan posiadania w latach 1936-1937, to armia wciąż pozostaje głównym rozgrywającym.

Przejmowanie wpływów przez armię skutkowało rodzeniem się imperializmu japońskiego, tworzonego też na bazie ideologii wyższości narodu japońskiego i zaszczepianej w szkołach. Udział w tym miała sytuacja demograficzna, ekonomiczna i strategia.

Nastąpił wzrost ludności japońskiej z 49 milionów mieszkańców w 1911 roku, do 55 milionów w 1920 i 70 w 1937. Emigracja była utrudniona, gdyż Australia, USA, Kanada i Brazylia zamknęły swoje granice dla mieszkańców Nipponu..

Tylko systematyczna industrializacja Japonii wydaje się być w stanie wchłonąć siłę roboczą, której niskie płace zapewniają korzystne ceny w eksporcie, ale na przeszkodzie staje brak surowców i polityka międzynarodowa. Z początkiem kryzysu Państwo Słońca żąda dostępu do surowców i kolonii.

Oprócz roszczeń wobec Chin istnieją również inne cele. By pozyskać ropę naftową, kauczuk i rudy, wzrok Japończyków kieruje się na Azję Południowo-Wschodnią.

Wielkie rodziny (zaibatsu) opowiadają się za stworzeniem ogromnej strefy wpływów ekonomicznycznych zarezerwowanych dla Japonii i zorganizowanej wokół własnej waluty, jena, co tradycyjnie, szczególnie niepokoi USA. Z drugiej strony marynarka wojenna domaga się baz dla swojej floty.

Żeby stworzyć "Wielką Japonię", dominującą nad Azją, imperialiści maskują swoje zamiary poprzez tzw. panazjatyzm, słowo zaczerpnięte zapewne od rosyjskiego panslawizmu, głoszą jedność rasy żółtej przeciw białej. Okakura wykorzystywał japońską koncepcję sangoku , która istniała w kulturze japońskiej, zanim koncepcja Azji stała się popularna. Sangoku dosłownie oznacza „trzy kraje”: Honsiu (największa wyspa Japonii), Kara (Chiny) i Tenjiku (Indie). Te idee rozpowszechniane są w wojsku i grupach faszystowskich marzących o wprowadzeniu dyktatury na Dalekim Wschodzie w imię "nowego porządku". Okakura w książce Przebudzenie Japonii , opublikowanej w 1904 r., argumentował, że „chwała Zachodu jest upokorzeniem Azji”.

We wrześniu 1931 roku Japonia dokonała inwazji na Mandżurię i w 1932 utworzyła tam marionetkowy rząd Mandżukuo. Światowe potęgi nie zareagowały, Liga Narodów potępiła ten akt jedynie w sposób symboliczny co sprowokowało Japonię do wystąpienia z tej instytucji i wypowiedzenia Traktatu Waszyngtońskiego z 1922 roku. Japonia podjęła więc akcję osłabienia Chin, której celem było zmuszenie do współpracy ekonomicznej. Tchang Kai-chek uwikłany w walkę z komunistami nie odpowiadał. Guomindang czyniło mu zarzuty lekceważenia japońskiego niebezpieczeństwa. W 1936 roku generałowie zmusili go do modyfikacji polityki. Sowieci zaś wymogli na komunistach chińskich przystąpienie do " frontu narodowego" przeciw Japonii. Wykorzystując brak reakcji wielkich mocarstw, Japonia w 1937 roku, bez wypowiedzenia wojny, zaatakowała Chiny. We wrześniu oddziały komunistów zostały włączone do armii Guomidangu. Japończycy zajęli najbogatsze tereny Północy, Szanghaj, doliny rzeki Jangcy i zainstalowali w Pekinie rząd kolaboracyjny.

Gdy w 1931 roku Japonia zajęła Mandżurię, tworzy tam marionetkowe państwo Mandżukao, które staje się m.in. centrum narkotykowego handlu. Zgodnie z dokumentem znalezionym w 2007 r. Przez dziennikarza Reiji Yoshidę, Kōa-in (Agencja Rozwoju Azji Wschodniej ) zapewnia środki finansowe handlarzom narkotyków w Chinach, mając na celu wykorzystanie części zysków ze sprzedaży opium , heroiny i morfiny na rzecz okupacyjnych rządów Madżukao, Nanjing i Mongolii.

Pakt Ribbentrop-Mołotow to Dolchstoß Japonii

Pakt z 23 sierpnia 1939 roku zaskoczył Japończyków, którzy postrzegali go jako niemiecką zdradę. Pozostawił Sowietów w spokoju gdy Japończycy musieli walczyć przeciwko przeważającym rosyjskim siłom.

Walki nad Chałchin-Goł toczyły się pomiędzy 11 maja i 16 września 1939, tym razem Armia Czerwona, pod dowództwem Gieorgija Żukowa, odniosła zwycięstwo nad wojskami japońskimi. Rezultatem klęski pod Chałchin-Goł było podpisanie 16 września 1939 zawieszenia broni między siłami zbrojnymi obu krajów. Japończycy nie zdawali sobie sprawy z zamiarów Stalina względem Polski. Teraz, o czym się często zapomina w publikacjach, bolszewicy nie stawali już przed ryzykiem walki na dwóch frontach.

Jeszcze po zajęciu Polski przez okupantów wywiad polski współpracował z japońskim. Dziś głośna jest działalność Sugihary. Sugihara w 1939 został wicekonsulem w Kownie. Japonia w tym okresie zachowywała neutralność w kwestii żydowskiej. Konsul kontaktował się trzykrotnie z centralą w Japonii w celu uzyskania instrukcji w sprawie wydawania wiz uchodźcom żydowskim. Z tranzytowymi wizami przejechać mogły tylko grupy po 60 osób. Pod konsulatem japońskim w Kownie stały tysiące. Sugihara samowolnie zaczął wydawać wizy w dużych ilościach łamiąc instrukcje centrali. Wraz z żoną pracowali po kilkanaście godzin dziennie. We wrześniu musiał opuścić Kowno. Oddał pieczęcie swoim polskim kolegom, ci kontynuowali na masową skalę produkcje fałszywych wiz. Znajomość była efektem współpracy z polskim wywiadem w ramach polsko-japońskiej operacji monitorowania ruchów wojsk sowieckich i niemieckich. Jeszcze w listopadzie 1939 Sugihara nawiązał kontakt z oficerem wywiadu, Leszkiem Daszkiewiczem. Wizy zaczęto wydawać tysiącom bez ograniczeń, po prostu kopiując je. Setki wiz i paszportów zostały wystawione na nazwisko Goldberg. 300 studentów z mirskiej Jesziwy i ich wykładowcy zdołali z nich skorzystać, zakładając później szkoły religijne w Palestynie i Nowym Jorku.

Bezzwłocznie po zawarciu układu kończącego działania wojenne na Dalekim Wschodzie Armia Czerwona, nad ranem 17 września 1939 napadła na Polskę.

Japonia wycofała się z przegranej wojny. Z czasem podpisała własny pakt o nieagresji ze Związkiem Radzieckim z kwietnia 1941 r. - jak na ironię, na kilka miesięcy przed hitlerowską „Operacją Barbarossa". Eliminując znów ryzyko walki Sowietów na dwóch frontach.

Podpisany traktat miał określoną ważność, do 13 kwietnia 1946. Jeszcze w 1941 Japonia rozważała zerwanie paktu, co było skutkiem agresji jej niemieckiego sojusznika na ZSRR, jednak ostatecznie podtrzymano jego ważność. Uchroniło to ZSRR przed groźbą wojny na dwa fronty i dało możliwość, w kulminacyjnym momencie, na przerzucenie olbrzymich jednostek pod Moskwę.

Japonia prawidłowo stwierdziła po zdradzie z 23 sierpnia 1939 roku, że Niemcom nie można ufać, i Hitler zasłużył na dwulicowość. Wiarołomstwo Prusaków Polska także odczuła tuż przed pierwszym rozbiorem. Tak więc Japonia nigdy nie przyłączyła się do inwazji Hitlera na Rosję. Zamiast tego Japończycy zwrócili uwagę na Pacyfik, a zwłaszcza na wrażliwe bazy brytyjskie i amerykańskie w Singapurze, Birmie, na Filipinach - i Pearl Harbor.

Tymczasem amerykańska klasa polityczna, zgodnie z panującymi nastrojami społecznymi, nie poszła za Rooseveltem, który chciał aktywnie przeciwstawić się ekspansjonizmowi Hitlera. Ci, którzy zwalczali politykę interwencjonizmu w Europie, zwłaszcza bojownicy organizacji „America First”, stworzyli skuteczne lobby, które dodatkowo osłabiło opór Europejczyków. Ale już latem 1941 r. przeciętny Amerykanin popiera nałożone przez Roosevelta embargo na ropę naftową przeznaczoną dla Japończyków.

Od początku lat dwudziestych XX wieku japońskie siły polityczne i wojskowe wahały się między dwiema strategiami, jak przeprowadzić ekspansję na Dalekim Wschodzie: poprzez penetrację gospodarczą, agresywną, ale opartą na regułach gry międzynarodowej; lub poradzić sobie z tym bardziej stanowczo? W 1937 roku wygrała opcja ostatnia, okupację Chin uznano za bardziej „użyteczną”. Zwolennicy ekspansji zbrojnej polegali na kadrach wojskowych i coraz bardziej nacjonalistycznych nastrojach. Ale po przejęciu kontroli nad francuskimi Indochinami muszą odpowiedzieć na quasi - ultimatum ogłoszone latem 1941 r. przez Stany Zjednoczone: "Japonia ma wycofać się z Indochin i opuścić Chiny".

Po zapewnieniu neutralności ZSRR, gabinet Tojo ostatecznie zdecydował się na użycie siły. Amerykańskie jednostki na Pacyfiku zostaną wyłączone z działań, a wojska japońskie zajmą terytoria europejskich mocarstw kolonialnych, które zapewnią Krajowi Słońca niezbędne surowce, jak ropę naftową, cynę, kauczuk ... Sztab generalny opracował taktykę wykorzystania 10 lotniskowców, stanowiących najnowocześniejszą flotę na świecie. Ten plan zostaje wykonywany błyskawicznie. 7 grudnia 1941 r., bez wypowiedzenia wojny, siły admirała Yamoto niszczą znaczną część amerykańskiej eskadry Oceanu Spokojnego. Następnie, korzystając z niezwykłej przewagi morskiej i powietrznej, w maju 1942, przejmują Filipiny; wcześniej, w lutym, zdobyli Malezję i Jawę, perłę holenderskich Indii. Sam Singapur zdawałoby się niemożliwy do zdobycia, symbol dumnej brytyjskiej dominacji, musi się poddać 15 lutego 1942 r. Daleki Wschód jest w rękach Japonii.

Po tym, jak siły Osi wypowiedziały wojnę Stanom Zjednoczonym, konflikt stał się globalny.