Dzień przebudzenia ludu chińskiego (五卅 运动; wǔsà yùndòng) zwany ruchem 5 maja 1925 był zrywem robotniczym i antyimperialistycznym w czasach Republiki Chińskiej.
Studenci z Szanghaju protestowali przeciwko represjom robotników przez japońskich kapitalistów, żądając odzyskania koncesji. Brytyjczycy, którzy patrolowali swą koncesję aresztowali ponad 100 osób. W konsekwencji mieszkańcy brytyjskiej koncesji domagali się uwolnienia zatrzymanych studentów, skandując hasło:
„Precz z imperializmem”.
Brytyjski patrol zastrzelił 13 osób, zranił kilkadziesiąt osób i aresztował w sumie ponad 150 osób.
Oddziały angielskich policjantów na ulicach w Szanghaju
Ludność spontanicznie zorganizowała strajki, które zadały ciężki cios oprawcom i obudziły naród chiński, rozwijając narodowy ruch rewolucyjny.
Ruch 30 maja jest uważany za wielki patriotyczny ruch antyimperialistyczny. Dramatycznie podniósł świadomość i siłę organizacyjną społeczeństwa w całym kraju. Był to ruch, który przygotował podstawę wielkiej kampani militarnej przeprowadzonej przez siły Kuomintangu w latach 1926–1928, zwaną Ekspedycją Północną i doprowadził Rewolucję Narodową do punktu kulminacyjnego.
Jednocześnie odsłonił preludium do rewolucji chińskiej w latach 1925/1927. Jak powiedział słynny przywódca ruchu robotniczego Deng Zhongxia (1894-1933):
„Po ruchu 30 maja rewolucja osiągnęła punkt kulminacyjny, tworząc w ten sposób Wielką Rewolucję Chińską”.
Ponad 200 000 osób zgromadziło się na kampusie Uniwersytetu w Kantonie, aby wesprzeć strajk robotniczy w Szanghaju.
Od lutego 1925 r. prawie 40 000 robotników z 22 przędzalni w Szanghaju strajkowało, aby przeciwstawić się represjom japońskich kapitalistów na skutek odmowy podwyżek płac i zwolnień z pracy. Stąd komitet centralny Komunistycznej Partii Chin zorganizował strajk.
5 maja 1925 r. kapitaliści z przędzalni bawełny nr 7 pod pretekstem braku wystarczających włókien zamknęli fabrykę i przestali wypłacać pensje robotnikom. Robotnik Gu Zhenghong wprowadził masy do fabryki, pokłócił się z kapitalistami i zażądał wznowienia pracy i płac.
Japońscy kapitaliści nie tylko odmówili, ale także strzelali do robotników, zabijając Gu Zhenghonga i raniąc ponad 10 pracowników.
Fakt ten stał się początkiem ruchu „30 maja”.
Nazajutrz komitet centralny Komunistycznej Partii Chin opublikował ogłoszenie wzywające w trybie pilnym lokalne organizacje partyjne do przystąpienia związków zawodowych i innych organizacji społecznych do strajku w Szanghaju.
19 maja ta sama komisja opublikowała zapowiedź o rozpoczęciu ruchu antyjapońskiego w całym kraju. W dniu 28 maja zwołano spotkanie w celu zmobilizowania mas do zorganizowania demonstracji przeciwko imperializmowi w koncesjach szanghajskich.
Rankiem 30 maja ponad 2000 szanghajskich robotników i studentów rozprowadzało antyimperialistyczne ulotki potępiające zbrodnie imperialistycznej strzelaniny.
Władze koncesyjne agresywnie aresztowały studentów. Ponad 10.000 rozgniewanych strajkujących zebrało się, skandując:
"Szanghaj Chińczykom! Precz z imperializmem!"
I tu wydarzył się dramat, który doprowadził do „masakry 30 maja”, która wstrząsnęła Chinami i innymi krajami.
Imperialistyczna masakra rozpaliła długotrwałą nienawiść i gniew Chińczyków przeciwko japońskiej agresji.
Od 1 czerwca całe miasto Szanghaj rozpoczęło strajk generalny przeciwko imperializmowi. Od 1 do 10 czerwca imperialiści oddali strzały, zabijając i raniąc dziesiątki ludzi. Marines okrętów wojennych Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Włoch, Francji oraz innych krajów przybyli na ląd i zajęli Uniwersytet w Szanghaju wraz z innymi szkołami.
1 czerwca powstała Szanghajska Federacja Związków Zawodowych, której prezesem został Li Lisan. Był to początek ruchu robotniczego w Szanghaju.
Kilka dni później, 4 czerwca powstało kilka organizacji ze wszystkich środowisk, tworząc zjednoczony front antyimperialistyczny.
„Strajk rozszerzył się na całe Chiny. 23 czerwca w Kantonie z rąk brytyjskiej policji zginęło kilkadziesiąt osób.
W pobliżu Szanghaju doszło do koncentracji kilkudziesięciu zagranicznych okrętów wojennych, mających posłużyć do stłumienia demonstracji. W odpowiedzi doszło do strajku i blokady portu w Hongkongu. Demonstracje wybuchły także wśród emigrantów chińskich w Tokio, Paryżu i Berlinie. Ponad rok trwał w Chinach bojkot towarów brytyjskich.
Protesty zakończyły się dopiero po ustępstwach rządu chińskiego na rzecz robotników. Ruch 30 Maja stał się zaczątkiem ruchów rewolucyjnych, jakie ogarnęły Chiny w latach 1925-1927” (*)
(*) Wikipedia
Plakat Ruchu 30 maja przedstawiający zachodniego finansistę i chińskiego dowódcę wojskowego torturującego chińskiego robotnika
