W 1986 roku przeczytałem w tłumaczeniu powieść Wiesława Myśliwskiego „Kamień na kamieniu”. I odtąd, już tyle lat, ta książka jest ze mną. I ona sama i jej bohaterowie. I ta część tej Polski, która żyje, kocha, walczy, a co najistotniejsze – od rana do nocy: orze, sieje, zbiera plon, kopie ziemniaki, kosi trawę na łąkach, czy wykonuje inne konieczne rolnicze prace na swojej ziemi.
A ziemia jest taka sama w Polsce i w Rosji. Najwyżej różni się swoją klasą od siebie. A tak – nie urodzi bez miłości, bez znoju i troskliwego stosunku do niej.
Ale ludzie na tej ziemi żyją różni. A aby zrozumieć bohaterów Myśliwskiego, trzeba choć trochę znać historię Polski, jej obyczaje i tradycję. I tak jak zainteresowałem się oberkiem. Polskim tańcem narodowym, który pojawił się w całej Polsce w XIX wieku*, rodem z Kujaw, historycznej krainy, która weszła w skład państwa polskiego w drugiej połowie X wieku, znajdującej się między rzekami Wisła i Noteć, na północ od Wielkopolski, na zachód od Mazowsza. (* =
Oberek dopiero przy końcu XIX wieku stał się tańcem różnych warstw społecznych, chociaż pierwsze wzmianki o "obertasie" pochodzą z wieku XVII)
Zainteresowałem się i począłem dokładniej się dowiadywać się co za taniec ten oberek? Tym bardziej co to za sztuka teraz dowiedzieć się? Kiedyś trzeba było leźć do biblioteki, przeszukiwać katalogi, czasem nawet kilka, wypisywać potrzebną literaturę na sygnaturę… Potem oddać to pracownikowi czytelni / biblioteki i … czekać. Przyniosą? Nie przyniosą? A jak przyniosą, to czy będzie w zamówionych pozycjach poszukiwana informacja?
To kiedyś… A teraz. Czysta przyjemność! Wszedłem na stronę dowolnej przeglądarki, wpisałem słowo „oberek”, kliknąłem i …. NIC!
Dokładnie prawie NIC. 2 linijki z muzycznej encyklopedii, które zostały skopiowane przez prawie wszystkie internetstrony. 2 linijki! I nic więcej!
Wtedy pomyślałem sobie… Warto w ogóle zawracać sobie głowę tymi przeglądarkami? No kto lepiej polski taniec narodowy opisze od samych Polaków? Zapewne nikt. Więc wziąłem z półki kilka książek, które wcześniej już przeczytałem. Przekartkowałem je i znalazłem!
Np. u Anny Chmielewskiej w „Wszyscy jesteśmy podejrzani”:
„Włodek siedział na szafie z rysunkami i nie zważając na konkurencję Polskiego Radia grał przeraźliwe na organkach oberka. Alicja, doskonale zaprawiona, żądała, żeby zagrał polkę, bo ona musi tańczyć. Poparłam ją solidarnie, ale Włodek zaprotestował, między jednym dźwiękiem a drugim wyjaśniając nam, że w organkach brakuje mu A-moll, które do polki niezbędne. To wyjaśnienie nie trafiło nam do przekonania.
– Graj polkę, bo ci rozbiję głowę – zagroziłam, biorąc do ręki szklankę z fusami od kawy. Włodek nadal grał oberka, udając, że nie słyszy, więc poczułam się zmuszona spełnić groźbę i chlusnęłam na niego resztką kawy z fusami. Następnie poprawiłam wodą z wazonika od kwiatów.”
A jeśli ktoś przeczytawszy Chmielewską, już ze zdziwieniem podniósł brew, bezsłownie pytając „No i co?” wyjaśniam:
Po pierwsze - oberek to taniec wymagający pary. W pojedynkę go nie zatańczysz. Musi być do niego dwóch ludzi. Chłopak – Włodek. I dziewczyna – Alicja.
Po drugie – muzyka oberka jest dosyć prosta. Nie potrzebny tam tony „A-moll, które do polki niezbędne”.Lecz, nie zważając na prostość melodii, оberek wykonywany jest tak, że pod jego muzykę niemożliwe jest usiedzieć w miejscu. To szybki, dynamiczny, pełen energii i taniec.
Co do tego ostatniego określenia – jest u innego polskiego pisarza Janusza Przymanowskiego w jego „Czterej pancernych i pies”:
„ - Kompania do ataku! Pora zatańczyć oberka! – krzyknął Kos i odłożywszy karabin, wziął rkm.”
Co znowu niejasnego? Choć kto trzymał w ręku broń, ten i tak wie, co to maszynowy karabin, strzelający seriami, również długimi, znacznie dynamiczniejszymi od pojedynczych strzałów ze zwykłego karabinu.
O tym dosyć wyraźnie mówi Iwan Kapieliuch, główny bohater opowiadania Wiktora Smirnowa „Groźny miesiąc wrzesień” :
„W ten czas zagrzmiała seria z broni maszynowej. 10-12 pocisków, około siedemset metrów ode mnie, tam dokąd uciekała sarna… Strzelano ze Schmeissera – on bije bardziej dźwięcznie, bardziej rozdzielnie niż nasz PPSz („pepesza” – tłum.), który ma szybsze tempo wystrzałów. Nie wątpiłem, że sarna padła, bo wystrzały nie powtórzyły się. Ten, który strzelał, jeśli by nie trafił, na pewno palnął by drugą serię za pierwszą. Pistolet maszynowy – rzecz dynamiczna.”
Oczywiście Wiktor Smirnow nie jest Polakiem i o dynamice maszynowej broni opowiada słowami swojego bohatera z małej wsi poleskiej – Głuchary. Choć Polesie, znajduje się nie tylko na zachodzie Białorusi i Ukrainy. Należy do niego również Pojezierze Łęczyńsko-Włodawskie i dolina Bugu w rejonie Woli Urhuskiej. A to już Polska. Konkretnie województwo lubelskie. A A poleszukom i nie tylko lubelskim wierzyć można. Pistolet, karabin maszynowy i oberek – rzeczy dynamiczne.
Dlatego oberek nie rozpoczyna tanecznego programu na uroczystościach. Jest tańczony trochę później. Gdy już publiczność „rozgrzeje się” wolniejszymi tańcami. Polonezem, kujawiakiem. Albo walcem. A potem, na taneczny parkiet wchodzi oberek. I …
Ale tutaj, może lepiej posłuchać dobrego tancerza? Takiego jak Szymek Pietruszka. Główny bohater powieści Wiesława Myśliwskiego „Kamień na kamieniu”:
„I znowu tańczyć. I już nie kujawiaka, nie walca, a oberka! Ach, oberek, oberek! Ty i przytupujesz, i kręcisz się coraz to szybciej. W lewo, w prawo. Hej! I dziewczynę od ziemi oderwałeś. Już ona w twoich rękach. Pod sufit ją. Spódnica rozwiewa się, bluzka trzepocze. A warkocz sam wije się wokół was. Boże! Szymek! Głowami się dookołakręci. Leci do ciebie w objęcia, zdyszana, zaczerwieniona. Już sama ciebie obejmuje.Już u niej diabliki w oczach. Oj,Szymek, Szymek! Pójdźmy, Zosia, Krysia, Jadwisia, wyjdziemy, przewietrzymy się trochę. A ona sama : pójdźmy, Szymek, przewietrzymy się, gorąco tu. A na ulicy czym dalej od hulanki ciągnie. Nie tu, Szymek, dalej, zobaczy kto. Będą gadać. A nazabawę ty wrócisz czy nie wrócisz?”
Tańcz Szymek… Kręć swoją partnerką, zmieniając kierunek – raz w lewo, raz w prawo. Podrzucaj ją. Przytupuj. „I nikt nikogo już nie widzi. Tylko nogi same pod ludźmi pląsali, a remiza strażacka trzęsła się jakby jabłonka, którą z całych sił trzęsą. A pył stanął jak na gościńcu. Ponieważ najognistsze tańce grali. Oberek za polką, polka za oberkiem.”
Tańcz Szymek. Takiego sokoła, jak ty, jeśli wierzyć jednej kobiecie, która targowała obarzankami w Lisicach na jarmarku:
„ani jedna nie utrzyma. Jaka by nie była bogata, jaka ładna. Zaprzyj drzwi, okna, komin, różańcami nawet jego przywiąż, wszystko jedno, wyleci. A to, że przed Bogiem przysięgał, jemu to jak plunąć, nie przyjmuje jego wnętrze żadnych przysięg. Takim on już stworzony – nie dla szczęścia jednej jedynej, a żeby nieszczęść naszej siostrze przynosić”
No i jak jej nie wierzyć? Ja nie mam żadnych wątpliwości. I kiedyś, jak będzie czas, koniecznie opowiem o tobie. Troszkę dokładniej. Aby nikt wątpliwości nie miał. I o tobie. I o powieści Wiesława Myśliwskiego „Kamień na kamieniu”.
A na razie… Tańcz Szymek. Szybkiego, śmiałego oberka. z jego nierówną, wybredną rytmiką. Miotający iskry taniec. Który w całości opanowuje obu partnerów, oddając im w zamian swój ferwor i energię.
Tańcz, Szymek . Tak jak umiesz. A przecież umiesz. Ja to wiem.
Konstantin Kuczer
Oberek łowicki wykonywany przez profesjonalistów :
... i kurpiowski przez młodych amatorów :
Оберек. Что об этом танце могут рассказать польские писатели?
В 1986 году прочитал я в «Иностранке» роман Веслава Мысливского «Камень на камень». И с той, уже достаточно далекой поры, - эта книга со мной. И она сама, и её герои. И частичка той Польши, что живет, любит, воюет, а главное: от зари до зари – пашет, сеет, убирает хлеба, копает картошку, косит луговое разнотравье или делает какое другое неотложное трудное крестьянское дело на своей земле.
А земля - она, что в Польше, что в России. Если только составом своим отличается одна от другой. А так… Что у них, что у нас - не родит без любви, труда и отношения к ней.
Но люди на этой земле живут разные. И чтобы понять героев Мысливского, надо хоть немного знать историю Польши, её обычаи и традиции. Вот так я и заинтересовался обереком. Польским народным танцем, что возник ещё в позапрошлом столетии в Куявии. Исторической области, вошедшей в состав польского государства во второй половине X-го века и расположенной между реками Нотеч и Висла, к северу от Великой Польши и западнее Мазовии.
Заинтересовался и решил поподробнее узнать – а что же за танец этот оберек? Тем более, узнавать-то. Это раньше надо было тащиться в библиотеку, поднимать каталог, а иногда и не один, выписывать нужную тебе литературу на бланк заказа… Потом сдавать этот заказ дежурному библиографу и… Ждать. Принесут? Не принесут? А как принесут – будет ли в заказанной книге нужная тебе информация?
Это раньше… А сейчас! Чистое здоровье! Зашел на сайт любого поисковика, ввел в окошко слово «оберек», кликнул и… Ни-че-го!
Вернее, как «ничего»? Две строчки из музыкальной энциклопедии, продублированные практически всеми сайтам, на которые дал ссылку поисковик. Две строчки. И – всё!
Вот я подумал, подумал… Стоит ли вообще с этими поисковиками заморачиваться? Да кто о польском танце может рассказать лучше самих поляков? Наверное, никто. Ну, я и достал с книжной полки несколько томиков. Тех, что когда-то уже прочел. Полистал их. И нашел кое-что.
Например, у Анны Хмелевской. В её «Мы все под подозрением»:
«Влодек сидел на шкафу с чертежами и, не обращая внимания на конкуренцию Польского радио, ужасно играл на губной гармошке оберек. Алиция, будучи сильно навеселе, требовала, чтобы он сыграл польку, потому что она должна ее станцевать. Я присоединилась к ней, но Влодек запротестовал, между одним и другим звуком объясняя нам, что в губной гармошке нет какой-то тональности, необходимой ему для того, чтобы сыграть польку».
А если кто, прочитав Хмелевскую, уже недоуменно поднял вверх брови, без слов вопрошая – И что? – поясняю:
Первое. Оберек, танец парный. Одному его не станцевать. В обязательном порядке нужно, чтобы для танца было два человека. Парень. Влодек. И девушка. Алиция.
Второе. Музыка оберека достаточно простая. Ему не нужны «какие-то тональности, необходимые для того, чтобы сыграть польку».Но, несмотря на незамысловатость мелодии, оберек исполняется так, что под его музыку невозможно усидеть на месте. Это быстрый, азартный танец.
Но про азарт - уже у другого польского автора. Януша Пшимановского. В его «Четырех танкистах и собаке»:
- Рота, в атаку... Пора сплясать оберек! - крикнул Кос и, отложив винтовку, взял автомат.
Что, опять непонятно? Поясняю. Хотя тот, кто держал в руках оружие, и так знает, что автомат, стреляющий очередями, в том числе и длинными, значительно азартнее винтовки.
Об этом достаточно внятно говорит Иван Капелюх, главный герой повести Виктора Смирнова «Тревожный месяц вересень»:
«В это время прозвучала автоматная очередь. Патронов десять — двенадцать, метрах в семистах от меня, там, куда убежала косуля... Стреляли из шмайсера — он бьет поголосистее, пораздельнее, чем наш ППШ, у которого темп стрельбы много выше. Я не сомневался, что косуле хана, потому что выстрелы не повторялись. Тот, кто стрелял, если бы промахнулся, непременно бы долбанул вслед второй очередью. Автомат — штука азартная».
Конечно, Виктор Смирнов – не поляк, но об азартности автомата он говорит словами своего героя из небольшого полесского села – Глухары. А Полесье, оно не только на западе Белоруссии или в Украине. К нему относится и Ленчицко-Влодавское поозерье, и долина Буга в районе Воли-Ургуской. А это уже Польша. Если конкретнее – Люблинское воеводство.
Так что полещукам, и не только люблинским, можно верить. Автомат, а вместе с ним и оберек, - вещи азартные.
Поэтому оберек, как правило, не начинает танцевальную программу любого праздника или торжества. Он идёт чуть позже. После того, как публика немного «разогреется» медленными танцами. Полонезом, куявяком. Или вальсом. А уже потом, после них, на танцевальную площадку выходит оберек. И…
Но здесь, может, лучше послушать хорошего танцора? Такого, как Шимек Петрушка. Главный герой романа Мысливского «Камень на камень»:
«И снова плясать. И уже не куявяк, не вальс, а оберек! Эх, оберек, оберечек! Ты и притопываешь, и кружишься всё быстрей. Влево, вправо. Эгей! И девушку от земли оторвал. Вот она, в твоих руках. Под потолок её. Юбка развевается, блузка трепещет. А коса сама по залу вьётся вокруг вас. Господи! Шимек! У меня голова кругом идёт. Летит тебе в объятия, запыхавшаяся, раскрасневшаяся. Уже сама тебя обнимает. Уже у ней чертенята в глазах. Ой, Шимек, Шимек. Пойдем, Зося, Крыся, Виктя, Ядвися, выйдем, проветримся чуток. А то она сама: пойдем, Шимек, проветримся, жарко тут. А на улице подальше от гулянки тянет. Не здесь, Шимек, дальше, увидит кто. Разговоры пойдут. И на гулянку ты то ли вернешься обратно, то ли не вернешься».
Танцуй, Шимек… Кружи свою партнершу, меняя направление, - то вправо, то влево. Подбрасывай её. Притопывай сам.
«И никто никого уже не видит. Только ноги сами под людьми плясали, а пожарный сарай дрожал, словно яблонька, которую что есть мочи трясут. А пыль стояла столбом, как на проселке. Потому что самые огневые пляски шли. Оберек за полькой, полька за обереком».
Танцуй, Шимек. Такого сокола, как ты, если верить той тетке, что торговала бубликами в Лисицах, на ярмарке:
«…ни одна не удержит. Какая б ни была богатая, да красивая. Запри двери, окна, закрой вьюшку в трубе, четками даже его привяжи, всё равно улетит. А то, что перед Господом клятву давал, ему ж это, как плюнуть, не приемлет его нутро никаких клятв. Таким уж он сотворен – не для счастья одной-единственной, а чтоб несчастья нашей сестре приносить»…
Ну, а как ей не верить? У меня лично - никакого сомнения в её словах нет. И, как-нибудь, будет время, я обязательно расскажу о тебе. Чуточку подробнее. Чтобы никто не сомневался. И о тебе. И о романе Веслава Мысливсого «Камень на камень».
А пока… Танцуй, Шимек. Быстрый, лихой оберек, с его неровной, капризной ритмикой. Искрометный танец. Который полностью захватывает обоих партнеров, отдавая им взамен свой азарт и энергию.
Танцуй, Шимек. Так, как ты умеешь. А ведь ты – умеешь. Я – знаю.
Константин Кучер
Tłum. Witek
Strona poświęcona oberkowi - http://serwisy.umcs.lublin.pl/w.frackiewicz/ober.htm
Благодаря Улитке можем посмотреть на более подходящий на Шимковый статейный оберек:
"Империализм - зло и глупость. Он вредит интересам народа России. (...)
"На Украине произошло народное восстание против коррумпированной и воровской власти. Ядром этого восстания были Киев и западные области страны, но его поддержала (молчаливо) и большая часть юго-востока, иначе бы сейчас Янукович не проводил странных пресс-конференций в Ростове-на-Дону. На эту тему есть политическое заявление партии, которую я возглавляю. У народа есть право на восстание в условиях, когда другие политические методы борьбы исчерпаны. Не буду долго рассусоливать. Два примера о том, что такое "власть Януковича": а) сын Януковича, бывший стоматологом, стремительно превратился в долларового миллиардера. Что может ещё лучше иллюстрировать чудовищную коррупцию? б) Премьер-министр Азаров, из-за которого во многом и начался «Майдан", долго втирал всем про ужасный Запад, иностранное влияние и "гей-ропу", а сам после отставки, быстро свалил жить в Австрию, где у его семьи поместье и банковские счета. Что может лучше иллюстрировать чудовищное лицемерие? Хоть ты из Донецка, хоть ты из Львова - нормальный человек понимает, что такую власть надо менять. Вор Янукович решил, что тех, кто им недоволен, надо бить по голове. А потом решил, что в них надо стрелять. Вот и оказался в Ростове. (...)
"Oczywiście, że są między naszymi krajami i drażliwe tematy ale o nich jest głośno i trwa taki jakby wyścig, kto komu bardziej dokopie. Uważam, że dużo lepsza jest rozmowa na zasadzie - owszem, to i tamto się wydarzyło ale i wydarzyło się też to i to. Po prostu na samych konfliktach pokoju się nie zbuduje, trzeba pokazywać też i to, że możemy razem coś pozytywnego zdziałać, że są sprawy które potrafią nas łączyć, że między nami była nie tylko nienawiść i krzywdy. Mamy momenty w historii które Rosjan i Polaków zbliżają, mamy i takie które dzielą. O tych drugich mówi się dużo, o tych pierwszych prawie nic. Stawia się pomnik najeźdźcom z Armii Czerwonej, a nie honoruje się rosyjskich żołnierzy sojuszniczych, ginących w obronie niepodległej Polski i niepodległej białej Rosji. " PSZCZELARZ http://bezwodkinierazbieriosz.salon24.pl/283223,kaukaskie-termopile-6tej-kompanii-6#comment_4049311 **************************************************** *******************************************************
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Kultura
