Rozdział czwarty: W sidłach - odcinek 50

 Czesław Lechicki jest bardzo interesującym przypadkiem długoletniego agenta-eksperta i agenta wpływu. Był wykorzystywany w krakowskim KIK-u, którego był członkiem. Przede wszystkim jednak pracował dla SB jako ekspert – religioznawca. Był dobrze zorientowany w wielu zagadnieniach Kościoła katolickiego i chrześcijańskich Kościołów niekatolickich. Zaopatrzony w tę wiedzę interpretował dla potrzeb SB sytuację w tych wspólnotach religijnych. Wyjaśniał także pozycje zajmowane przez środowisko „Tygodnika Powszechnego”.

 Urodził się we Lwowie w 1906[1] r. i w młodości był katolikiem obrządku ormiańskiego. Jako bardzo młody człowiek (jeszcze przed ukończeniem studiów) wydał historię polskiego Kościoła ormiańskiego[2]. Kształcił się na Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie i na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Jeszcze przed wojną porzucił katolicyzm i przeszedł najpierw do Kościoła Metodystów, a następnie do Kościoła ewangelicko-augsburskiego. W Krakowie, gdzie zamieszkał po wojnie, zachował zawodowe i towarzyskie związki z katolikami. W KIK-u jednak, wbrew temu, czego można by się domyślać po jego spektakularnej biografii wyznaniowej, nie działał jako „brat odłączony”[3], raczej jako znawca kwestii wyznaniowych w tym Kościołów mniejszościowych[4]. To w latach 60. było nie najgorszą legitymacją, gdyż w tamtych czasach Klub krakowski prowadził ożywioną działalność ekumeniczną. 

Został pozyskany do współpracy w roku 1953 przez podporucznika Adama Błażejczyka „na podstawie udzielenia mu pomocy materialnej”, jak napisano w jego teczce pracy[5], w dokumencie z 1955 r. Ale nie był to wyłącznie motyw pozyskania, lecz także – jak się wydaje – ważny powód jego długoletniej współpracy ze Służbą Bezpieczeństwa. Powiedzmy od razu, że jego analizy są tekstami wysokiej próby tak merytorycznie, jak i formalnie. Znamionują i znawstwo przedmiotu, i dobre pióro. Zatem właściwie nie bardzo wiadomo, dlaczego ten tak dobrze wykształcony i zdolny człowiek błąkał się gdzieś po marginesach, nie zrobił zaś kariery naukowej czy choćby publicystycznej. A że nie zrobił kariery, o tym świadczą także powtarzające się w jego teczce pracy informacje o kiepskiej sytuacji materialnej informatora „009”/ t.w. „L’/ t.w. „C”/ t.w. „Nil”. We wspomnianej zapisce z 1955 r. użyto znamiennych słów: „(…) za jakiekolwiek przekazane nam materiały domaga się wynagrodzenia”. Lechicki domagał się od SB gratyfikacji za współpracę oraz pomocy w znalezieniu stałej pracy[6]. Był wynagradzany za współpracę, ale mimo jego nalegań Służba Bezpieczeństwa pracy mu nie załatwiła – tak wynika z jego akt personalnych oraz z relacji osób, które go dobrze znały. Nawet teksty w Zeszytach Prasoznawczych (a trzeba dodać, że był też cenionym prasoznawcą) pisał na zasadzie prac zleconych[7]. Z kolei wiadomo jednak, że Lechicki okresowo korzystał z pomocy finansowej KIK-u. Wszystko to razem składa się na obraz człowieka o wysokich kompetencjach i zarazem permanentnie nieustabilizowanej sytuacji zawodowej.

W pierwszym okresie po nawiązaniu współpracy pisał dla Urzędu Bezpieczeństwa opracowania religioznawcze: o Akcji Katolickiej, o baptystach, o abpie Teodorowiczu, o metodystach, o Chrześcijańskiej Radzie Ekumenicznej, o badaczach Pisma Świętego, o grekokatolikach, o luteranach, a nawet o mało znanym protestanckim wyznaniu mennonitów. I pisał o tym ze znawstwem.

Nas jednak bardziej interesują jego donosy na środowisko „Tygodnika Powszechnego”. Trzeba pamiętać, że gdy Lechicki został pozyskany do współpracy, „TP” pod redakcją Turowicza już się nie ukazywał[8]. Niemniej Urząd Bezpieczeństwa interesował się sytuacją w redakcji  i Lechicki takich informacji, w miarę swoich możliwości, udzielał, chociaż widać, że były to informacje z drugiej ręki. Podobnie i po decyzji o rozwiązaniu „Tygodnika” (ściślej: o zastąpieniu „Tygodnika” redagowanego przez Turowicza przez pismo występujące w tej samej szacie graficznej i z ciągłą numeracją, ale redagowane przez ekipę mianowaną przez PAX). Od czasu do czasu informator „009” jest proszony o informacje o Turowiczu, Stommie, Gołubiewie, Szczepańskim, Święcickim czy Woźniakowskim. Jego teczka pracy z tego okresu pokazuje wyraźnie, podobnie jak teczki pracy inf. „Kace”[9] czy inf. „N”[10], że to środowisko, mimo zmarginalizowania i zmuszenia do publicznego milczenia, jest dalej dla „Bezpieczeństwa” przedmiotem zainteresowania.

W kwietniu 1954 r. Lechicki pisze solidną analizę „nowego Tygodnika” i potem od czasu do czasu na zamówienie oficera prowadzącego pomaga UB w zrozumieniu fenomenu pisma, które będąc bardzo różne od „starego Tygodnika”, równocześnie się podeń podszywa. Po przełomie politycznym z 1956 r. następuje powrót ekipy Turowicza na Wiślną 12, a zatem „operacyjne zainteresowanie” zostaje skierowane całkowicie na tę starą – chociaż odmłodzoną – ekipę. I tu Lechicki z jego kompetencją i zdolnościami analityka okazuje się bardzo pomocny, zasadniczo jako ekspert.