Ważną częścią polskiego planu „Wschód” było określenie możliwych kierunków zagrożenia ze strony Armii Czerwonej.
W dokumencie III Oddziału Sztabu Głównego WP z września 1938 roku zawarto różne ewentualności działań ofensywnych nieprzyjaciela. Zakładano, że ZSSR może wystąpić jednocześnie przeciwko Polsce i Rumunii lub krajom bałtyckim.
Przyjmowano jako prawdopodobne następujące kombinacje uderzeń:
„1.Wysiłek główny na północ od Polesia:
a) gros sił z rej. Mińsk - Słuck na Baranowicze, a dalej na Wołkowysk lub Prużanę;
b) gros sił z rej. Mińska lub Połock - Lepel na Wilno i Lidę;
c) gros sił z rej. Połocka w celu głębokiego obejścia przez Dźwińsk i Litwę.
2. Wysiłek główny na Polesiu:
a) gros sił w kier. na Łuniniec - Brześć;
b) gros ·sił w kier. na Sarny (możliwe współdziałanie z uderzeniem na Równe, wtedy jako cel wspólny - Kowel).
3. Wysiłek główny na południe od Polesia:
a) gros sił z rej. Zasław - Płoskirów w kier. na Krzemieniec (Wiśniowiec) - Brody i Tarnopol;
b) gros sił z rej. Zwiahel - Szepetówka na Równo - Dubno bądź Łuck;
c) gros sił z rej. Jarmolińce - Dunajowce w kier. Na Tarnopol - Buczacz i dalej Halicz”
Liczono się również z ewentualnością działania grup kawaleryjskich i pancerno-motorowych:
„1. z rej. Mińska:
a) na Baranowicze - Lidę bądź Szczarę dolną;
b) na Mołodeczno - Lidę bądź Mołodeczno - Wilno.
2. z rej. Zasław - Szepetówka;
a) na Wiśniowiec - Brody i dalej w kier. Lwowa bądź Kowla;
b) na kier. Równe – Kowel”.
Ostatecznie w planie "Wschód" przyjęto możliwość wykonania przez nieprzyjaciela głównego wysiłku na froncie północnym z Białorusi przez Baranowicze, Białystok na Warszawę, lub południowym z Ukrainy przez Wołyń na Warszawę. Pomocniczego uderzenia spodziewano się na kierunku Płoskirów – Lwów.
Studia inspektorów armii i generałów do prac przy GISZ pozwalały dokładniej sprecyzować możliwe kierunki działania nieprzyjaciela. Studium działań GO "Postawy" wskazywało na możliwość operacji sowieckich wojsk w dwóch korytarzach: postawskim (Głębokie – Postawy - Wilno) i brasławskim (Dryssa - Brasław - Święciany).
Nieprzyjaciel skoncentrowany w rej. Połock-Lepel miał kilka możliwości działania:
„l. Główny wysiłek powinien zostać wykonany W korytarzu postawskim, przy osłonięciu się od północy.
2. Do korytarza postawskiego zostałyby skierowane siły pancerno-motorowe, piechota operowałaby natomiast w korytarzubrasławskim z wspólnym zadaniem uderzenia na Wilnood północnego-wschodu.
3. Siły operujące w korytarzu postawskim mogły uderzyć na południe, celem połączenia się z jednostkami operującymi w korytarzu mołodeczańskim.
4. Gdyby nieprzyjaciel wprowadził do walki kilkanaście wielkich jednostek mógłby z jednakową siłą operować w obukorytarzach, wysyłając ponadto duże siły do korytarzaMołodeczańskiego”.
Dużą wartość dla sprecyzowania planu „Wschód” miały studia gen. Sosnkowskiego, dotyczące działań Armii "Polesie". Generał uważał, że na Polesiu środkowym należy liczyć się z 4 dywizjami piechoty nieprzyjaciela w pierwszych dniach wojny, z możliwością ich wzmocnienia przez dalsze 2-4 dywizje piechoty z garnizonów położonych najbliżej. Łącznie przeciwko Armii "Polesie" przeciwnik mógł rzucić 7-9 dywizji piechoty, l dywizję kawalerii i l brygadę zmechanizowaną w pierwszych dniach walki. We wstępnym okresie działań główny wysiłek Armii Czerwonej na froncie poleskim mógł się zaznaczyć na południowym skrzydle armii, t.j. na odcinku umocnionym Sarny, gdzie nieprzyjaciel uderzyłby w celu załamania umocnień poleskich, flankujących wszelki ruch wymierzony w Armię "Wołyń".
Zdaniem gen. Sosnkowskiego na środkowym Polesiu (odcinek Łuniniec) jednostki Armii Czerwonej prowadziłyby działania wiążące i rozpoznawcze, natomiast na skrzydle północnym (odcinek Hancewicze) - działania flankujące wzdłuż szosy słuckiej, bądź na Baranowicz.
W rzeczywistości w dniu 17 września siły Armii Czerwonej rzucone przeciwko Polsce liczyły 466 516 żołnierzy (265 714 żołnierzy Frontu Ukraińskiego i 200 802 żołnierzy Frontu Białoruskiego). U schyłku działań wojennych liczebność wojsk sowieckich zwiększyła się aż do około 1 600 000 żołnierzy, dysponujących 9 140 działami i moździerzami, około 6 200 czołgami oraz minimum 1 800 samolotami, skoncentrowanych w 2 frontach, 9 armiach, 28 korpusach, 55 dywizjach piechoty, 13 dywizjach kawalerii, 19 brygadach pancernych, 4 brygadach piechoty i zmotoryzowanych karabinów maszynowych, oraz około 15 brygadach
lotniczych.
W dniu 11 września podjęto decyzję o utworzeniu do operacji przeciwko Polsce dwóch frontów: Ukraińskiego i Białoruskiego.
1. Front Ukraiński składał się z czterech armii i samodzielnego korpusu. Na czele wojsk frontu stał komandarm I rangi Timoszenko. Najważniejsze jego jednostki miały na celu:
13 A (Odeska Grupa Wojsk) skoncentrowała się na pograniczu rumuńskim i tworzyła równocześnie odwód frontu;
12 A (Południowa lub Kamieniecko-Podolska Grupa Armii; komandarm II rangi Iwan Tiuleniew) miała uniemożliwić oddziałom polskim wycofywanie się do Rumunii i na Węgry, dzięki zdobyciu Podola i szybkiemu rozwinięciu działań w kierunku Przemyśla. Początkowo siły 12 A powinny nacierać na Czortków i Stanisławów; dla sprawnego zrealizowania postawionych przed nią zadań armię utworzono wyłącznie z jednostek kawaleryjskich i pancerno-motorowych.
6 A (Winnicka lub Wołoczyska Grupa Armijna; komodor Filipp Golikow) wyznaczono ogólny kierunek uderzenia wzdłuż osi Tarnopol- Lwów - dolny bieg Sanu; armia miała uderzyć na Włodzimierz Wołyński, Lwów oraz Drohobycz.
5 A (Północna, Żytomierska lub Szepietowska Grupa Armijna; komdiw Iwan Sowietnikow) zlecono uderzenie w ogólnym kierunku na Równe - Łuck - Hrubieszów- Lublin- Puławy; główny wysiłek należało skupić na lewym skrzydle; zdobywając do końca 17 września rejon Równe - Dubno, a do końca 18 września rejon Łucka.
XV Samodzielny Korpus Strzelecki (komdiw Piotr Fiłatow) miał rozwinąć operacje na południe od Prypeci, uderzając w kierunku Dawidgródek - Kamień Koszyrski – Szack.
2. Front Białoruski składał się z czterech armii, grupy konno-zmechanizowanej i samodzielnego korpusu. Na czele frontu stał komandarm II rangi Michaił Kowalow). Poszczególne jego jednostki miały następujące zadania:
XXIII Samodzielny Korpus Strzelecki (komdiw Stiepan Akimow) działać miał na lewym skrzydle 4 A, zapewniając we współdziałaniu z Dnieprzańską Flotyllą Wojenną (kpt. I ranga Grigorij Czubanow) łączność z Frontem Ukraińskim.
4 A (komdiw Wasilij Czujkow), sformowana z Bobrujskiej Grupy Armijnej, miała opanować główne ośrodki administracyjne Polesia na północ od Prypeci – początkowo uderzając na Baranowicze i wychodząc na rubież Snów - Żylicze, a następnie zdobywając Kobryń; następnie armia winna ruszyć na Brześć;
10 A (komkor Iwan Zacharkin), formowała się na bazie wojsk Moskiewskiego OW i 17 września nie osiągnęła gotowości bojowej; weszła do działań poszczególnymi jednostkami od trzeciego dnia agresji, wzmacniając natarcie Dzierżyńskiej Grupy Konno-Zmechanizowanej oraz 11 A;
Dzierżyńska Grupa Konno-Zmechanizowana (komkor Iwan Bołdin) skoncentrowała się na południowy-zachód od Mińska. Otrzymała zadanie opanowania Puszczy Nalibockiej, zdobycia rejonu Nowogródek-Wołkowysk i wyjścia nad rzekę Mołczadź, dalej powinna operować na kierunku Białystok-Warszawa;
11 A (komdiw Nikifor Miedwiediew) sformowana została z Lepelskiej Grupy Armijnej; otrzymała zadanie uderzenia w kierunku Lida - Grodno - Ostrołęka; w pierwszym rzucie działała Grupa Mińska komdiwa Jakowa Czerewiczenki, z zadaniem uderzenia na Wołożyn - Lida, opanowania rubieży Oszmina - Iwie, a następnie wsparcia działań
Grupy Połockiej i nacierania na Grodno;
3 A (komkor Wasilij Kuzniecow), sformowana została z Witebskiej Grupy Armijnej, miała działać w celu opanowania Wileńszczyzny, wydzielona Grupa Połocka uderzyłaby w ogólnym kierunku na Święciany - Michaliszki, a po zajęciu obu miejscowości nacierać w kierunku Wilna.
Analiza faktycznych działań Sowietów w 1939 roku wskazuje, iż polski Sztab Główny w 1938 roku zupełnie dobrze odczytał główne kierunki ewentualnego ataku Moskwy na Polskę. Niestety we wrześniu 1939 roku armia polska tocząca krwawą wojnę z Wehrmachtem nie była w stanie podjąć walkę z sowieckim agresorem.
Wybrana literatura:
A.Grzywacz – Polski plan operacyjny „Wschód” a planowanie sowieckie w 1939 roku
M. Zgórniak – Europa w przededniu wojny
C. Grzelak – Dziennik sowieckiej agresji wrzesień 1939
Agresja sowiecka na Polskę 17 września 1939 w świetle dokumentów
