Luigi Boccherini - Nocna Muzyka Ulic Madrytu

Najsłynniejszą „Muzykę Nocną” napisał Mozart. Notkę o tym bardzo popularnym utworze napisałem już jakiś czas temu. Dzisiaj chciałbym przedstawić inną znaną ‘nocną muzykę’, dosyć odległą od Wiednia.

Luigi Boccherini urodził się w miejscowości Lukka (Lucca) w Toskanii. W Lukce musi być coś wspaniałego w powietrzu. W tym małym miasteczku urodzili się również Francesco Geminiani, Gioseffo Guami, Luigi Boccherini, Alfredo Catalani i największy z nich Giacomo Puccini. Chciałem to ‘powietrze’ sprawdzić, tak się jednak składało, że nigdy nie udało mi się do Lukki trafić. Zawsze coś stawało na przeszkodzie.

Lukka, Piazza Anfiteatro

Pochodził z muzycznej rodziny, co chyba w Lukce nie było rzeczą rzadką. Jego ojciec grał na wiolonczeli i kontrabasie. Początkowo uczył Luigiego sam, ale już w młodym wieku wysłał go na naukę do Rzymu. Luigi musiał poczynić wielkie postępy, gdyż gdy ukończył 14 lat ojciec zabrał go do Wiednia. Tam oboje pracowali w Burgtheater.

W 1769 roku Luigi Boccherini wyjechał do Hiszpanii. Został zatrudniony jako wiolonczelista w orkiestrze Infanta Luisa Antonio, który był młodszym bratem Króla Karola III. Jego pozycja rosła i wkrótce został głównym kompozytorem w Madrycie.

Powszechnie znana jest historia scysji Boccheriniego z Królem. Karol, który miał ambicje muzyczne, skrytykował użycie pasażu w jednym z nowych Trio. Nie wiadomo wiele o tym jakie cechy charakteru dominowały u Boccheriniego. W każdym razie musiał być zirytowany taką ingerencją w swoje dzieło. Na przekór, zamiast usunąć pasaż z partytury podwoił go. To nie mogło się spodobać Królowi. Miał popaść w niełaskę, skutkiem czego musiał udać się na wygnanie.

Luigi Boccherini

Tak jednak nie było. W prawdziwą niełaskę popadł jego mecenas Luis Antonio, który ożenił się z mieszczanką. Był to dla Karola niesłychany afront. Wygnał więc swojego brata do pałacu w małym górskim mieście Arenas de San Pedro. Boccherini będąc w świcie Infanta towarzyszył mu w wygnaniu.

Dla jego twórczości kompozytorskiej było to pozytywne zdarzenie. Boccherini miał dużo wolnego czasu. Napisał tam ponad 100 utworów, wśród których były jego najlepsze kompozycje, w tym i

Musica notturna delle strade di Madrid (Nocna Muzyka Ulic Madrytu, Night Music of the Streets of Madrid).

Biograf Boccheriniego J. Tortella tak pisał: “Inspiracją były sceny z nocnego życia Madrytu, wydaje się, że był to nostalgiczny powrót do radosnego zgiełku stolicy, przywołujący dźwięki kościelnych dzwonów wzywających do modlitwy, popularnych tańców, które były rozkoszą młodych, żebraków śpiewających swoje typowe viellas de rueda, dopóki żołnierze nie zaczną swoich okrzyków sygnalizujących powrót do garnizonu.”

Utwór napisany jest w tonacji C-dur i został pomyślany jako kwintet smyczkowy: 2 skrzypiec, altówka i dwie wiolonczele. Taki skład kwintetu był firmowym znakiem Boccheriniego. W odróżnieniu od Haydna, który wiolonczeli przypisywał rolę akompaniującą, Boccherini, wirtuoz tego instrumentu, traktował wiolonczelę równorzędnie z skrzypcami. Często partie wiolonczeli były bardziej rozbudowane niż partie skrzypiec.

Utwór składa się z następujących części:

Le campane di l'Ave Maria – Ave Maria dotyczy głównego kościoła, słychać naśladowanie brzmienia dzwonów.
Il tamburo dei Soldati – żołnierski werbel.
Minuetto dei Ciechi – menuet ślepych żebraków. Boccherini zalecał trzymanie wiolonczeli na kolanach i granie bez smyczka imitując gitarę.
Il Rosario – Rosarium, część w wolnym tempie.
Passacalle – Passacaglia ulicznych śpiewaków nazywanych Los Manolos. Towarzyszą okrzyki i gwar miejskiej biedoty. Nie jest to typowa passacaglia zz suit orkietrowych. W Hiszpanii oznacza ona śpiewanie podczas przechadzki ulicą.
Il tamburo – żołnierski werbel.
Ritirata – odgłosy capstrzyku straży nocnej.

Nocna Muzyka została bardzo dobrze przyjęta w całej Hiszpanii za życia Boccheriniego. Ritrata została włączona do kwintetu fortepianowego ((G418) i gitarowego (G453). Te utwory zostały opublikowane i dlatego do dzisiaj Ritrata jest najbardziej rozpoznawana.

[Utwory Boccheriniego skatalogował i wydał w Londynie w 1969 roku francuski muzykolog Yves Gérard, stąd poszczególne pozycje zaczynają się literą ‘G’.]

Całość nie była wydawana przez długie lata, a to skutkiem wypowiedzi samego Boccheriniego do swoich wydawców: „Ten utwór jest całkowicie bezużyteczny, nawet absurdalny poza Hiszpanią, ponieważ nie ma nadziei by publiczność zrozumiała jej znaczenie, a muzycy umieli zagrać tak jak to powinno być grane.”

Jeżeli kompozytor był tak tego pewny to możliwe jest, że współczesne interpretacje dalekie są od zamysłu Boccheriniego.

Tak to już jest z utworami barokowymi czy z epoki klasycznej, że niektóre utwory muszą zostać przez kogoś odkryte na nowo by szeroka publiczność je doceniła. Dotyczy to również Musica notturna delle strade di Madrid. Wzmożone zainteresowanie Boccherini zawdzięcza reżyserowi Peterowi Weirowi. W 2003 roku w filmie Master and Commander: The Far Side of the World wykorzystał w ilustracji muzycznej obrazu czwartą część Passacalle.

Mimo, że od publikacji Gérarda w ostatnich dziesięcioleciach XX wieku muzyka Boccheriniego cieszyła się powodzeniem, to dopiero nazwisko sławnego reżysera zapewniło jej renomę i sławę. Nocna Muzyka w kilku ostatnich latach została nagrana więcej razy niż przedtem przez kilkadziesiąt lat.

Boccherini był znany z dwóch utworów: Menuetu z Kwintetu op.11 (G 275) oraz z Wiolonczelowego Koncertu B-dur (G 482). Przy czym tak naprawdę Koncert ten był kompilacją złożoną z kilku koncertów wiolonczelowych. Autorem tej kompilacji był żyjący sto lat po Boccherinim niemiecki wirtuoz Friedrich Grützmacher. Wersja Grützmachera obowiązywała do niedawna. Dopiero niedawno powrócono do oryginalnej partytury Boccheriniego.

Dorobek Boccheriniego jest tak naprawdę dopiero w ostatnich latach rozpoznawany przez wykonawców. A jest on niemały i obejmuje ponad 200 kwintetów na różne składy instrumentalne, w tym 125 kwintetów smyczkowych, 91 kwartetów smyczkowych, 51 triów smyczkowych, sekstety na różne składy instrumentalne, 20 symfonii, koncerty wiolonczelowe, kantaty, oratoria; Stabat Mater na głosy i instrumenty smyczkowe oraz dzieła sceniczne.

W music boxie aranżacja na orkiestrę kameralną. Gra Orchestra da Camera di Mantova.