Inteligencja katyńska

Galopujący Major napisał mocną notkę o przedwojennej inteligencji w kontekście Katynia. Niezdarnie, ale spróbuję odpowiedzieć.

Sedno sporu: (a) w Katyniu nie wymordowano inteligencji, ale żołnierzy; (b) Katyń jest ideologicznie zawłaszczony, (c) apologia pomordowanych w Katyniu wiąże się z apologią przedwojennej (w domyśle: sanacyjnej) Polski.

a) Zacznijmy od kwestii, że wielu zmobilizowanych przed wybuchem wojny nie służyło w armii, ale było w rezerwie, wykonywało zwykłe, cywilne zawody, co już stanowi jakąś odpowiedź.

POza tym: Majorze, kim byli "katyńscy inteligenci" opisuje wprost i nie-wprost Józef Czapski w "Na nieludzkiej ziemi"; mam przy sobie wydanie drugoobiegowe, niemal bibułę, a powiem Ci szczerze, że dla tych zdań pisanych drobnym drukiem warto jest męczyć oczy.

To, co zwraca uwagę w opisie Czapskiego, przecież nie idealistycznym, momentami bardzo surowym, krytycznym w ocenie rodaków i przedwojennej Polski: nawet przedstawiciele tzw. inteligencji technicznej byli ludźmi o wielkiej znajomości kultury narodowej. Byli ludźmi znakomicie wykształconymi, obytymi w świecie, z szerokimi horyzontami i znajomością języków (co pewnie zaimponowało by także Szanownemu technokracie Gniewkowi). Polska miała dla nich niejedno imię: bo też ich korzenie były bardzo różne. Dla mnie fascynujące są w tej książce Czapskiego wspominki o moim ulubionym Broniewskim i opisy spotkań z rosyjskimi (w trybie nagłym przerabianymi na radzieckich) ludźmi kultury. Czapski, choć miał wszelkie powody by Rosji nienawidzić, o Rosjanach mówi z wielkim ciepłem i szacunkiem. To też jest zresztą jakaś miara polskiego przedwojennego inteligenta. Przy okazji: to także casus Zdziechowskiego, który rosyjską kulturę znał od podszewki, Rosjan szanował ale bez złudzeń. Z tych i innych powodów, tu nie wymienionych sztywnego rozgraniczenia żołnierz-inteligent nie uważam za trafne.

(b) Katyń jest ideologicznie zawłaszczony. Odpowiem tak: Katyń jest mitem narodowym, jednym z nielicznych, jakie mamy. Jest punktem odniesienia, mówiąc mniej patetycznie, o czym świadczy choćby to, że Ty i ja o tej kwestii piszemy jako o sprawie żywotnej. Jeśli w domyśle chciałeś dodać: to  prawica zawłaszczyła Katyń, to powiem tyle: widać nikt inny nie był zainteresowany. Bo kto: po-PRL-owska lewica? Sam rozumiesz absurdalność takiego konceptu. Lyberalne elyty zainteresowane jedynie żarciem brukselki [oj, populistycznie pojechałem, populistycznie]?

Tu znów dygresja: kto w Polsce interesuje się serio mordem na Polakach na Wołyniu? OK, na s24 Sz.P. Mohort. Ale tak na ogół to mordzia w kubeł po 20 latach tego, co nazywamy niepodległością! 

Ale problem jest. I ekumenicznie powiem tak: zróbmy wspólny krok Majorze i zainteresujmy się, kto w Katyniu zginął. Z pewnością nie tylko Polacy-katolicy, jeśli wiesz co chcę powiedzieć. 

c) Tu tkwi pewne uproszczenie. Przedwojenna Polska to nie tylko sanacja. Komuniści uwielbiali tą zbitkę: II RP równa się sanacyjno-faszystowska, pańska Polska, co to wrogów wysyła do Berezy. Kłopot w tym, że tamta Polska to była nie tylko sanacja i nawet nie tylko endecja, skądinąd godna szacunku w osobie Dmowskiego, ale to był także Żeromski (przeczytaj naprawdę świetny tekst o nim Okraski w 44), to była cała tradycja lewicy patriotycznej, ruch spółdzielczy,  ruch ludowy, budowa COP i portu w Gdyni.

Ostatnia rzecz: Katyń to symbol i pewne uogólnienie, jak każdy mit, racja. Ale czy to takie złe? Katyń to symbol pożogi, zbrodni i bestialstwa. Tak jak Oświęcim czy Treblinka. To "ucisk i strapienie", jak powiada Biblia.

Majorze, pytanie w konkursie bez nagród (materialnych): świat trzeba odbrązawiać, ale czy można wyobrazić sobie świat bez tabu?