Nie wiemy prawie nic o jego życiu, tym więcej wiemy o umyśle, a to dzięki temu, co stworzył. Jego utwór historiograficzny zalicza się do kronik i choć nie wiemy, jak on sam rzecz nazywał, opatrujemy ją tytułem Chronica Polonorum czyli Kronika polska.
Choć nie należy ona do powszechnych lektur, każdy w Polsce zna niektóre wątki tam spisane. To czyni Wincentego pisarzem mimo zapomnienia wyjątkowym.
Najpopularniejszy z tych wątków to legenda o smoku wawelskim. W skrócie przytaczam główny zarys fabuły, znany każdemu z nas od dziecka. W oryginale rzecz jest bardziej skomplikowana.
Był bowiem w załomach pewnej skały okrutnie srogi potwór, którego niektórzy zwać zwykli całożercą. Żarłoczności jego każdego tygodnia według wyliczenia dni należała się określona liczba bydła. Jeśliby go mieszkańcy nie dostarczyli, niby jakichś ofiar, to byliby przez potwora pokarani utratą tyluż głów ludzkich. Grakch, nie mogąc znieść tej klęski, jako że był względem ojczyzny tkliwszym synem niż ojcem względem synów, skrycie synów wezwawszy, przedstawił zamiar, radę przedłożył. (…)
„Nie należy dbać o własne ocalenie, ilekroć zachodzi wspólne niebezpieczeństwo. Wam przeto, (…) wam wypada uzbroić się, aby zabić potwora, wam przystoi wystąpić do walki z nim, ale nie wystawiać się [zbytnio], jako że jesteście połową naszego życia, którym należy się następstwo w tym królestwie”. (…)
Gdy więc doświadczyli po wielekroć otwartej męskiej walki i daremnej najczęściej próby sił, zmuszeni zostali wreszcie uciec się do podstępu. Bowiem zamiast bydląt podłożyli w zwykłym miejscu skóry bydlęce, wypchane zapaloną siarką. I skoro połknął je z wielką łapczywością całożerca, zadusił się od buchających wewnątrz płomieni.
(Wincenty Kadłubek: Kronika polska. Przeł. i oprac. Brygida Kürbis)
Autor jest znany jako Mistrz Wincenty (czyli magister), choć nie wiadomo czy (ani gdzie) studiował. Na dobre wykształcenie wskazuje jego wielka erudycja, ale kiedy był w wieku „studenckim” (~1180) nie było jeszcze uniwersytetów. Tytułowanie go magistrem w pewnych dokumentach oznacza tylko posiadanie kompetencji urzędniczych i wykształcenia, głownie prawniczego.
Unikam określenia mistrz gdyż sugeruje ono jakoby był wykładowcą (katedralnym czy uniwersyteckim), a to także nie jest poświadczone. Bezpieczniej jest używać określenia biskup, gdyż z pewnością kierował diecezją krakowską przez lat dziesięć (1208-1218), po czym ustąpił i pozostałe pięć lat życia spędził u cystersów w Jędrzejowie.
Piszę to aby zasygnalizować ukazanie się książkiOnus Athlanteum. Studia nad kroniką biskupa Wincentego (red. A Dąbrówka i W. Wojtowicz).
Tytuł (Atlasowe Brzemię) nawiązuje do słów Wincentego, który w 4 rozdziale Prologu tak objaśnia swoją misję
Jednakże niesłuszne jest uchylanie się od wykonania słusznego polecenia. Zrozumiał z pewnością najdzielniejszy z książąt, że wszelkie dowody dzielności, wszelkie oznaki zacności odbijają się w przykładach przodków jakby w jakichś zwierciadłach. Bezpieczniej bowiem wybrać się w drogę, gdy przodem idzie przewodnik, gdy światło posuwa się przed nami, i wdzięczniejszy jest obraz obyczajów, który obfitująca w przykłady starożytność przepowiada. Pragnąc tedy w swej szczodrobliwości dopuścić potomnych do udziału w cnotach pradziadów, na mnie pisarza, na kruche jak trzcina pióro, na barki karzełka brzemię włożył Atlasa.
Z pełną świadomością biskup Wincenty kształtował Kronikę jako zbiór pouczających przykładów (speculum, zwierciadło), które należy utrwalić jako wzory do naśladowania. Etyczna ciągłość jest spoiwem historii, zaś przestrzeganie tych samych wartości („cnót”) jest warunkiem zaistnienia i trwania wspólnoty zamieszkującej królestwo („rzeczpospolita”).
Spis treści książki i wstęp zamieściłem na moim portalu Mediewistyka.Net
Tam dalsze szczegóły, m.in. okładka, wykaz autorów i odesłanie do Wydawcy.
Inne tematy w dziale Technologie
