Masakra w Soanggama

W środę, 15 października 2025 roku, o świcie, wioska Soanggama w dystrykcie Hitadipa (regencja Intan Jaya, prowincja Papua Środkowa) w Papui Zachodniej stała się sceną krwawej operacji wojskowej. Wydarzenia określane przez indonezyjskie władze jako „wyzwolenie mieszkańców spod wpływu rebeliantów”, a przez obrońców praw człowieka jako „masakra cywilów”, stało się jednym z największych zbiorowych morderstw dokonanych przez indonezyjską armię w tym dziesięcioleciu na rdzennych mieszkańcach okupowanego od lat 1960. terytorium.

Soanggama dołączyła do tragicznego zapisu zbiorowych zabójstw, takich jak „Krwawa Wamena”; „Krwawe Wasior” czy „Krwawe Paniai”, jakich dopuściły się indonezyjskie siły bezpieczeństwa w trakcie i bezpośrednio po okresie reformasi. W mijającym roku 2025 rajd na Soanggamę stał się zarazem jednym z jaskrawych przykładów świadczących o tym jak nierównych charakter konfliktu zbrojnego toczony jest w odległych ostępach Papui Zachodniej. Rdzenni mieszkańcy Papui Zachodniej operujący w oddziałach Armii Narodowego Wyzwolenia Papui Zachodniej (TPN-PB) posługują się tradycyjną bronią, taką jak łuki i strzały a także niewielką ilością broni palnej, podczas gdy indonezyjskie władze atakujące ich na ziemiach przodków wykorzystują przeciw nim zaawansowany technologicznie broń militarną: drony, myśliwce i rakiety.

ATAK NA SOANGGAMĘ ORAZ INSYNUACJE INDONEZYJSKIEGO WOJSKA

Operacja, która zapoczątkowała atak na Soanggamę rozpoczęła się we wtorek wieczorem, 14 października 2025 roku, gdy oddziały indonezyjskiej armii (TNI) podległe Grupie Zadaniowej Rajawali – w tym jednostki Satgas Rajawali I i II Habema oraz Satgas 712/WT – zaczęły przemieszczać się w stronę wiosek Janamba i Soanggama. Według raportów TNI, celem było rozbicie grupy TPNPB-OPM (Narodowej Armii Wyzwolenia Papui Zachodniej), liczącej około 30 osób, która rzekomo kontrolowała ten obszar.

Główny kontakt ogniowy nastąpił w środę rano, około godziny 05:30 czasu lokalnego (WIT). Świadkowie i lokalne źródła podają jednak, że żołnierze zaczęli otaczać osiedla cywilne już około godziny 03:00 nad ranem. Kluczowym obiektem ataku stał się dom Nduni – tradycyjna papuaska chata przeznaczona wyłącznie dla mężczyzn. Wojsko utrzymywało, że budynek ten służył jako kwatera główna ósmego oddziału obronnego (Kodap VIII) Armii Narodowego Wyzwolenia Papui Zachodniej (TPN-PB) pod dowództwem Undiusa Kogoyi, co kategorycznie zdementowali przedstawiciele TPN-PB, twierdząc, że był to zwykły dom mieszkalny dla cywilów.

Bitwa trwała blisko siedem godzin. O godzinie 12:00 WIT dowództwo TNI ogłosiło przejęcie pełnej kontroli nad terenem i odparcie sił separatystycznych. Żołnierze twierdzili, że znaleźli improwizowaną broń palną, cztery wiatrówki, różnorodną amunicję, sprzęt optyczny, sprzęt łącznościowy i flagi niepodległościowe Papui Zachodniej Morning Star. Te odkrycie uwiarygodniła w ich oczach oznaczenie Soanggamy jako bastion TPN-PB. Jednak inne relacje wspominały, że skonfiskowane przedmioty obejmowały maczety, siekiery, łuki i strzały oraz wiatrówki. B.

Bilans starcia okazał się porażający i stał się przedmiotem głębokich rozbieżności w oficjalnych raportach.

TRZY WERSJE ZDARZEŃ. KIM BYŁY OFIARY? ILE OSÓB NAPRAWDĘ ZGINĘŁO?

Dane dotyczące ofiar śmiertelnych stanowią najbardziej kontrowersyjny element masakry w Soanggama. Wersja indonezyjskiej armii wypowiedziana ustami rzecznika, Iwana Dwi Prihartono, od początku sugerowała, że TNI zabiło 14 członków TPN-PB. TNI opublikowało listę nazwisk, na której znaleźli się m.in. Agus Kogoya (szef sztabu operacyjnego), Ipe Kogoya, Zakaria Kogoya oraz inni bojownicy, rzekomo odpowiedzialni za wcześniejsze ataki na służby bezpieczeństwa. Według wojska, w operacji nie ucierpiał żaden żołnierz, a mieszkańcy z zadowoleniem przyjęli obecność armii.

Sebby Sambom, rzecznik TPN-PB, stwierdził, że w operacji zginęło 15 osób, z czego tylko trzy były członkami papuaskiej formacji zbrojnej stawiającej opór armii najeźdźczej. Pozostałe 12 osób to cywile zastrzeleni w domu Nduni. TPN-PB oskarżyło indonezyjskie wojsko o torturowanie schwytanych bojowników przed egzekucją oraz o dokonanie gwałtu na kobiecie, która później utonęła podczas ucieczki.

Niezależny Zespół Mediacyjny i Humanitarny powołany przez władze regencji Intan Jaya, pod przewodnictwem Yoakima Mujizau, szefa zespołu ds. mediacji w konfliktach, potwierdził śmierć 15 osób. Kluczowym ustaleniem zespołu było stwierdzenie, że wśród ofiar byli cywile. Jedną z osób nie pozostawiających wątpliwości co do ofiar był Agopani Kobogau osoba głuchoniema, znana z podróżowania między wioskami), a także 75-letnia kobieta, która uciekała do lasu przed ostrzałem prowadzonym z helikopterów. W momencie ucieczki była już postrzelona. Próbując uratować własne życie spadła z mostu wpadając do rzeki. Utonęła porwana przez prąd. Jej ciało odnaleziono i pochowano.

Szczególnie drastyczny był przypadek Agusa Kogoyi. Wojsko twierdziło, że zabiło ważnego dowódcę rebeliantów o tym nazwisku. Jednak Zespół Mediacyjny odkrył, że w Soanggama mieszkało dwóch mężczyzn o identycznym imieniu i nazwisku. Według raportu, żołnierze zastrzelili cywila po sprawdzeniu jego dowodu osobistego, podczas gdy prawdziwy dowódca TPN-PB o tym samym nazwisku nadal żyje. Ta pomyłka stała się dla organizacji Human Rights Watch (HRW) koronnym argumentem przemawiającym za brakiem profesjonalizmu indonezyjskiej armii oraz koniecznością śledztwa ze strony Żandarmerii Wojskowej.

Yaokim Mujizau stwierdził alternatywnie, że w ataku na Soanggamę zginęło 6 członków TPN-PB oraz 9 cywilów. Jakkolwiek różne, wersje Y. Mujizaua i S. Sambona pozostają dalekie od rachub zgłoszonych przez indonezyjską armię.

SKUTKI HUMANITARNE: PRZESIEDLENIA I STRACH

Operacja w Soanggama wywołała natychmiastową falę uchodźstwa. Dokumenty wskazują, że co najmniej 145 mieszkańców wiosek Soanggama, Janamba i Kulapa (w tym 68 kobiet, 38 mężczyzn i 39 dzieci) rozpierzchło się na terenie dystryktu Hitadipa i innych. Przesiedleńcy żyli w prowizorycznych schronieniach, cierpiąc na dotkliwy brak żywności, czystej wody i opieki medycznej.

Ucieczka cywilów była podyktowana nie tylko strachem przed walkami, ale także traumą związaną z działaniami wojska na miejscu. Zespół Mediacyjny donosił o niszczeniu mienia cywilnego: paleniu tradycyjnych domów oraz konfiskacie narzędzi rolniczych (maczet, siekier, pił łańcuchowych) i przedmiotów religijnych. Wojsko przedstawiało te przedmioty jako „dowody zbrojnej działalności”, podczas gdy dla Papuasów są one podstawowym narzędziem przetrwania.

Najbardziej kontrowersyjnym elementem działań TNI po starciu był sposób pochówku ofiar. Raporty humanitarne zawierają opisy bezczeszczenia zwłok. Żołnierze pośpiesznie i jednostronnie pochowali ciała 14 ofiar, zanim ktokolwiek z zewnątrz mógł dotrzeć na miejsce zbrodni. Pochówki odbywały się w różnych miejscach, w tym także przed kościołem protestanckim i w przysiółku Dusandigi. Ciała czterech innych osób uznano za zaginione, co uniemożliwiło rodzinom przeprowadzenie tradycyjnych obrzędów pogrzebowych i ostateczną identyfikację.

KONTEKST STRATEGICZNY: BLOK WABU I ZIEMIA NICZYJA

Tragedia w Soanggama nie wydarzyła się w próżni politycznej. Intan Jaya od 2019 roku jest obszarem intensywnej militaryzacji, co ściśle wiąże się z planami eksploatacji Bloku Wabu – wielkiego złoża złota i miedzi. Od 2020 roku w regionie tym powstało co najmniej 31 nowych punktów kontrolnych TNI, co drastycznie ograniczyło swobodę poruszania się rdzennej ludności.

Z perspektywy obserwatorów, w tym dla przedstawicieli ULMWP (Zjednoczonego Ruchu Wyzwolenia Papui Zachodniej) i KNPB (Komitetu Narodowego Papui Zachodniej), operacje wojskowe takie jak ta w Soanggama służą „czyszczeniu terenu” pod inwestycje korporacyjne. Realizowana Prabowo Subianto, prezydenta Indonezji, wizja rozwoju jest postrzegana przez Papuasów jako paradygmat „terra nullius” – traktowanie ich ojczyzny jako pustej ziemi, którą można dowolnie zarządzać z Dżakarty, ignorując prawa zwyczajowe i suwerenność rdzennych właścicieli.

W tej atmosferze militaryzmu, każdy atrybut papuaskiej tożsamości – jak dredy czy tradycyjne naszyjniki – staje się dla sił bezpieczeństwa dowodem na przynależność do rebelii, co prowadzi do arbitralnych aresztowań i przemocy. Jak zauważył jeden z papuaskich uchodźców: „W Papui każdy jest członkiem OPM, gdy jest już martwy”.

REAKCJE NA MASAKRĘ W SOANGGAMA

Masakra w Soanggama wywołała falę potępienia i apeli o interwencję dyplomatyczną. Tri Purwanto, indonezyjski oficer wojskowy pełniący funkcję Kapendam (Kepala Penerangan Kodam) XVII/Cenderawasih, czyli Szefa Sekcji Informacji i Komunikacji w dowództwie wojskowym TNI-AD odpowiedzialnym za region Papui, twierdził, że we wsi Soanggama bojownicy TPN-PB przetrzymywali cywilów. Dlatego też opisana operacja była konieczna. Zaprzeczał także, aby indonezyjscy żołnierze złamali prawo humanitarne podczas tej operacji, powołując się na przygotowane przez jednostkę wojskową video, w którym żołnierze TNI świadczą pomoc medyczną mieszkańcom tej wioski.

Bernardus Bofitwos Baru, biskup Timiki w kazaniu wygłoszonym podczas święceń kapłańskich nazwał żołnierzy odpowiedzialnych za zabójstwa „wilkami używającymi broni” i wezwał prezydenta Prabowo do zaprzestania przemocy. Podkreślił, że problemy Papui wymagają dialogu i miłości, a nie kul. Andreas Harsono reprezentujący indonezyjski oddział Human Rights Watch zażądał od wojska rzetelnej weryfikacji liczby ofiar i statusu zabitych, ostrzegając, że straty uboczne wśród cywilów (collateral damage) niszczą resztki zaufania publicznego do państwa indonezyjskiego.

Beny Pakage, przewodniczący grupy roboczej ds. religii przy Zgromadzeniu Ludu Papui (MRP) – ciała funkcjonującego w ramach indonezyjskiej Specjalnej Autonomii dla Papui Zachodniej – wezwał prezydenta Indonezji do rozpoczęcia bezpośrednich negocjacji z TPN-PB, aby uniknąć dalszego rozlewu krwi.

Benny Wenda, Tymczasowy Prezydent Papui Zachodniej z ramienia Zjednoczonego Ruchu Wyzwolenia Papui Zachodniej (ULMWP), a także Manase Tabuni reprezentujący frakcje ruchu ULMWP, która oddzieliła się w Port Villa w 2023 roku, potępili masakrę jako dowód na systematyczne ludobójstwo narodu papuaskiego i zaapelowali do Organizacji Narodów Zjednoczonych o wysłanie misji rozpoznawczej.

Benny Wenda powiedział: „Wioska Soanggama została dodana do Krwawej Wameny , Krwawego Wasioru , Krwawej Paniai , masakry w Biak , Krwawej Abepury , masakry w Wamenie w 2023 roku i wielu innych. Przypomina mi to moje dzieciństwo w 1977 roku, kiedy Indonezja zbombardowała moją wioskę, torturowała, gwałciła i mordowała członków mojej rodziny”.

Manase Tabuni stwierdził, że strzelanina w wiosce Songgama w Intan Jaya była tragiczną tragedią humanitarną, rozdzierającą serce i raniącą sumienie narodu papuaskiego. „Życie Papuasów jest cenne w oczach Boga i całej ludzkości. Dlatego ULMWP potępia wszelkie usprawiedliwianie brutalnych zabójstw i masakr dokonywanych przez rząd Indonezji, za pośrednictwem Indonezyjskich Narodowych Sił Zbrojnych (TNI) i Indonezyjskiej Policji Narodowej (Polri), na ludzie Papui Zachodniej w Intan Jaya” – powiedział.

Komitet Narodowy Papui Zachodniej (KNPB) stanowczo potępił masakrę w Soanggama 15 osób „z których 12 to cywile zabici przez indonezyjskie wojsko”. Operacja wojskowa została przeprowadzona w osadzie cywilnej. „W związku z tym wzywamy strony międzynarodowe do interwencji lub wysłania międzynarodowego zespołu śledczego bezpośrednio na obszary konfliktów zbrojnych w celu bezpośredniej obserwacji ludności cywilnej w obozach dla uchodźców w całej Papui Zachodniej” – napisano w oświadczeniu organizacji.

28 października 2025 roku tysiące rdzennych Papuasów z różnych grup etnicznych w regencji Intan Jaya zorganizowało pokojową demonstrację przed biurem regenta w Bilogai, w dystrykcie Sugapa, aby zaprotestować przeciwko pięcioletniemu konfliktowi zbrojnemu. Demonstracja została wywołana masakrą 12 cywilów podczas operacji wojskowej w wiosce Soanggama 15 października 2025 roku. Oburzenie społeczne wywołały rozchodzące się relacje świadków masakry że indonezyjscy żołnierze zgromadzili mieszkańców wioski na dziedzińcu kościoła katolickiego w Soanggama, rozdzielili ich na podstawie wyglądu i dokonali egzekucji podejrzanych osób bez przeprowadzenia odpowiedniego postępowania prawnego. Żołnierze rzekomo zakopali ciała w zbiorowych grobach. Protestujący, niosąc transparenty z napisem „To jest moja tożsamość”, przedstawili listę 10 żądań, w tym natychmiastowe wycofanie indonezyjskich wojsk nieorganicznych, zakończenie militaryzacji służącej interesom górniczym oraz ukaranie sprawców masakry w Soanggama.

SOANGGAMA JAKO METAFORA NAJBARDZIEJ ASYMETRYCZNEGO KONFLIKTU NA ŚWIECIE

Wydarzenia te obrazują tragiczną asymetrię wojny w Papui Zachodniej toczonej przez indonezyjskie władze i wojsko przeciw rdzennej ludności. Z jednej strony mamy papuaskich bojowników broniących ziemi przodków przy pomocy łuków, strzał i niedużej ilości bron współczesneji. Z drugiej strony stoi potężna machina państwowa Indonezji, korzystająca z brazylijskich myśliwców Tucano, amerykańskich bomb MK 81, serbskich moździerzy i chińskich dronów. Ta nierówność technologiczna sprawia, że operacje wojskowe stają się niszczycielskie nie tylko dla przeciwnika, ale przede wszystkim dla otoczenia cywilnego i środowiska naturalnego (ekobójstwo).

Zbrodnia w Soanggama nie jest tylko kolejnym raportem o strzelaninie w głębi lasu, o której zdają się milczeć światowe media. Dopóki podstawowe przyczyny konfliktu – zniekształcenia historyczne, dyskryminacja rasowa i rabunkowa eksploatacja zasobów – nie zostaną uczciwie rozwiązane, Soanggama pozostanie krwawiącą raną, przypominającą światu o niedokończonym procesie dekolonizacji w samym sercu Pacyfiku.

Przygotowanie: Damian Żuchowski, Rafał Szymborski

Źródła: WolneMedia.net, „Free West Papua Campaign Poland”, „Krew Papuasów”, „Latarnik Papuaski”