Smog w Polsce. Gdzie oddycha się najgorzej?

Jakość powietrza w Polsce jest najgorsza spośród wszystkich krajów Unii Europejskiej. Podejmowane działania i inicjatywy zmieniają niewiele i smog w naszym kraju nadal ma się dobrze.

Zanieczyszczone powietrze jest największym polskim problemem cywilizacyjnym i walka z nim musi być „absolutnym priorytetem” - podkreśla Najwyższa Izba Kontroli w raporcie na ten temat. Mieszanina zanieczyszczeń, którą wdychamy z powietrzem, szkodzi nie tylko naszym płucom. Lista chorób i powikłań, których ryzyko zwiększa smog jest bardzo długa.

Przyczyny złej jakości powietrza w Polsce

Maksymalne średnioroczne stężenia pyłów zawieszonych były niemal dwukrotnie wyższe niż dopuszczalne. Według NIK, działania stosownych organów państwowych są daleko niewystarczające. Projekty rządowe zabezpieczają głownie interesy lobby węglowego, niż dążenie do ochrony Polaków i środowiska naturalnego przed negatywnymi skutkami zanieczyszczenia powietrza - stwierdzili kontrolerzy. NIK równocześnie alarmuje, że nawet inwestycje antysmogowe realizowane w Polsce nie pomogą w szybkiej redukcji szkodliwych zanieczyszczeń: pozbycie się ich ma zająć, według ekspertów, od 24 do nawet 100 lat.

Emisja pyłów

Główną przyczyną niedostatecznej jakości powietrza w Polsce jest emisja pyłów zawieszonych i B(a)P z domowych pieców i lokalnych kotłowni węglowych, w których spalanie węgla odbywa się w nieefektywny sposób. Jest to tzw. niska emisja. Jej cechą charakterystyczną jest to, że powodowana jest przez liczne źródła wprowadzające do powietrza niewielkie ilości zanieczyszczeń. Jednak duża liczba miejsc emisji wprowadzających zanieczyszczenia do powietrza na niewielkiej wysokości powoduje, że zjawisko to jest bardzo uciążliwe. Zanieczyszczenia gromadzą się wokół miejsca powstawania, a są to najczęściej obszary o zwartej zabudowie mieszkaniowej.

Za mało pieniędzy na walkę ze smogiem

Według NIK także koordynacja działań dotyczących walki ze smogiem pozostawia wiele do życzenia. Kompetencje poszczególnych instytucji się krzyżują, a środki finansowe przeznaczone na walkę ze smogiem są zbyt małe w stosunku do potrzeb - twierdzi prezes NIK. Chociaż cieszą go deklaracje rządu o przekazaniu w wieloletniej perspektywie dużych środków finansowych na ten cel, to "realnie dzisiaj te środki (...) są daleko zbyt małe w stosunku do potrzeb".

Przeznaczane na poprawę jakości powietrza pieniądze trafiają m.in. na termomodernizację budynków, przyłączanie ich do miejskich sieci ciepłowniczych czy wymianę pieców. Środki na ten cel pochodzą m.in. z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska. - Można powiedzieć, że dzisiaj, zamiast miliardów, dysponujemy milionami - podkreśla prezes NIK.

Ludzie palą śmieciami z biedy

NIK zwraca również uwagę, że Polsce trzeba rozwiązać problem ubóstwa energetycznego. - Części ludzi nie stać na lepsze piece czy lepsze paliwo i oczywiście musimy stworzyć takie mechanizmy finansowe, żeby ten program był powszechny, bo dzisiaj rzeczywiście część osób nie wymienia pieca, kupuje odpady czy wręcz pali śmieci ze względów ekonomicznych - twierdzi prezes NIK. W trakcie kontroli nie stwierdzono przekroczenia prawa, ale kontrolerzy wskazują, że rozwiązanie problemu smogu musi być "absolutnym priorytetem".

Zanieczyszczenie powietrza w Polsce jest ogromne.

Polska na tle świata

Światowa Organizacja Zdrowia w świeżo zaktualizowanym raporcie alarmuje: Polska ma poważny problem. Na świecie do liderów jeszcze nam daleko, ale w Europie konkurować z nami mogą tylko dwa kraje. Także Trybunał Sprawiedliwości UE stwierdził, że Polska naruszyła unijne prawo w dziedzinie jakości powietrza, a dopuszczalne stężenia PM10 były przekraczane w sposób ciągły. Może to skutkować nałożeniem na Polskę znacznych kar finansowych.

Pierwsze dwa miejsca na liście najbardziej zanieczyszczonych należą do miast w Bułgarii. Jednak niestety większość listy to znane polskie miasta. Bułgaria przekroczyła wyznaczone na 2020 rok normy zanieczyszczenia powietrza w 83% miast, Polska w 72%. Oba te kraje przebiła pozostająca poza Unią - Turcja. Jej zanieczyszczenie przekracza zakładane normy w 90% miast.

Najczystsze miasto to Muonio w północnej Finlandii. W żadnym z krajów Unii Europejskiej nie udało się odnotować pełnego przystosowania do zaleceń WHO, najbliżej są Finlandia, Szwecja i Estonia. Do tego poza Unią Europejską żaden z krajów tego kontynentu nie zmieścił się w normach tam gdzie miasta miały więcej niż jedną stację pomiarową. Wśród europejskich miast średnio co dziesiąte ma powietrze, które nie truje mieszkańców.

Jeśli chodzi o notowania ze świata, to znacznie zmieniła się pozycja Chin, które realizując swój plan ekologiczny z lat 2012-2017 obniżyły poziom zanieczyszczeń. Dane WHO wskazują, że w 62 miastach, gdzie mierzono stan powietrza, od 2013 do 2016 roku zmniejszyło się zanieczyszczenie o 30%. Pekin spadł z pozycji miejsca z najgorszą jakością powietrza, wyprzedziły go miasta z Indii. Indie zapowiedziały niedawno wprowadzenie narodowego planu oczyszczania powietrza oraz wprowadziły standardy emisji dla elektrowni napędzanych węglem. Inne miasta z listy 20 najbardziej zanieczyszczonych leżą w Arabii Saudyjskiej, Butanie, Serbii, Kamerunie i Egipcie.

Najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce

Z raportu wynika, że do najbardziej zanieczyszczonych miast w Polsce pod względem poziomu pyłów PM10 należą: Wodzisław Śląski, Nowa Ruda, Kraków, Opoczno, Nakło nad Notecią, Starogard Gdański, natomiast pod względem benzo(a)pirenu: Nowa Ruda, Rybnik, Opoczno, Kościerzyna. Kontrola NIK "Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami" objęła lata 2014-2017. Jak wskazuje NIK w raporcie, realna poprawa jakości powietrza jest możliwa do osiągnięcia tylko poprzez ograniczenie wykorzystywania paliw stałych.

Wpływ zanieczyszczeń na organizm

Negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i życie ludzkie jest obecnie dobrze udokumentowany i potwierdzony licznymi badaniami zagranicznymi. Powietrze w miastach i na przedmieściach może być zabójcze z powodu zanieczyszczeń metalami ciężkimi i różnymi nieorganicznymi, ale szkodliwymi związkami. Jak się okazuje, smog jest prawdopodobnie dobrym nośnikiem bakterii opornych na znane antybiotyki.

Według danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z powodu zanieczyszczeń powietrza na świecie umiera 7 mln ludzi, co stanowi 12,5 proc. wszystkich zgonów. Co do Europy, to rocznie z powodu smogu umiera 400 tys. osób, w Polsce 46 tysięcy.