Śmierć "Jeden na milion": Kiedy tragedia, kiedy statystyka?

W świecie, gdzie statystyka kłania się emocjom, a ryzyko zmienia rozmiar zależnie od tego, kto drży ze strachu...

 Fala oburzenia, głęboki żal, a nawet, jak donoszą nieoficjalnie źródła, poczucie paniki wśród części środowiska – tak reagowano na tragiczną śmierć lekarza z rąk osoby z zaburzeniami psychicznymi. To niezaprzeczalna tragedia, akt niewyobrażalnej przemocy, który słusznie poruszył całą Polskę. Zawód lekarza, z natury rzeczy, wiąże się z narażeniem na kontakt z ludźmi w trudnych stanach, co niekiedy może prowadzić do nieprzewidzianych, niebezpiecznych sytuacji. Choć ataki na personel medyczny wciąż stanowią ułamek incydentów, każda taka napaść, a zwłaszcza ta zakończona śmiercią, budzi uzasadniony lęk i potrzebę dyskusji o bezpieczeństwie. W kontekście tego wstrząsającego zdarzenia często powraca argument o "ogromnym ryzyku", z jakim mierzą się lekarze, stając oko w oko z przemocą ze strony pacjentów. Perspektywa "jednego na milion" staje się tu podstawą do obaw, sygnałem do działania i dowodem na realne zagrożenie. To naturalna reakcja grupowa – w obliczu tak drastycznego faktu, nawet najrzadsze ryzyko staje się namacalne i przerażające.

Paradoks strachu: Dlaczego ryzyko równie małe może budzić skrajnie odmienne reakcje?

 Co zastanawiające, ten sam ułamek statystyczny – "jeden na milion" – bywa przedstawiany w zupełnie innym świetle, gdy dotyczy innej grupy społecznej i innego, równie tragicznego w skutkach zdarzenia. Mowa o niezwykle rzadkich, ale niestety możliwych, poważnych niepożądanych odczynach poszczepiennych (NOP), w skrajnych przypadkach prowadzących do śmierci dziecka. Gdy rodzice, poruszeni pojedynczymi, nagłośnionymi przypadkami lub obawami wynikającymi z braku pełnej wiedzy, wyrażają lęk przed szczepieniem – lęk oparty na ryzyku, które statystycznie również jest niezwykle małe, rzędu właśnie owego "jednego na milion" lub nawet rzadsze – ich obawy często bywają bagatelizowane. Słyszą, że ryzyko jest "praktycznie zerowe", "wręcz żadne", a strach jest "nieuzasadniony". Zgon dziecka, który nastąpił krótko po szczepieniu (choć związek przyczynowo-skutkowy jest często trudny do potwierdzenia i wymaga szczegółowych badań, a statystyki wskazują na zbieżność czasową, a nie przyczynową w większości przypadków), bywa sprowadzany w dyskursie publicznym do kategorii "zwykłej biologii", naturalnego biegu zdarzeń lub niefortunnego zbiegu okoliczności, a nie tragedii wynikającej z podjętej interwencji medycznej.

 W tej dwoistości postrzegania ryzyka kryje się głęboki paradoks. Z jednej strony mamy śmierć lekarza, rzadkie zdarzenie wynikające z celowego działania, które generuje panikę i strach całego środowiska, podnosząc je do rangi narodowej tragedii o niemal metafizycznym wymiarze. Z drugiej strony mamy potencjalną śmierć dziecka, równie rzadkie zdarzenie (przyjmując perspektywę statystyczną NOP), wynikające z reakcji organizmu na procedurę medyczną, które bywa sprowadzane do medycznego faktu, "biologii", a lęk przed nim uznawany jest za irracjonalny. Oba przypadki to ludzkie tragedie, niepodważalnie bolesne dla bliskich i dotykające całe społeczności. Różnica w reakcji społecznej i sposobie narracji publicznej jest jednak uderzająca. Wydaje się, że w przypadku lekarza czynnik celowości działania (zabójstwo) oraz jego status społeczny i zawodowy potęgują odbiór ryzyka i tragedii. W przypadku dziecka, czynnik medycznej procedury (szczepienie) i nacisk na jej powszechne bezpieczeństwo oraz korzyści sprawiają, że nawet najrzadsze, najgorsze możliwe powikłanie jest ramowane jako statystyczny wyjątek, a nie dowód na znaczące ryzyko. Ten sposób myślenia, może prowadzić do braku empatii wobec rodziców, którzy mimo statystyk mierzą się z realnym lękiem o swoje dziecko. Może również podważać zaufanie, gdy obawy jednej grupy zawodowej traktowane są z pełną powagą, podczas gdy obawy innej grupy (rodziców) są lekceważone, mimo że dotyczą ryzyka o podobnej, skrajnie niskiej skali.

Ta dysproporcja w postrzeganiu ryzyka i reagowaniu na rzadkie, tragiczne zdarzenia pokazuje, jak silnie na naszą ocenę wpływają emocje, kontekst społeczny, status poszkodowanego oraz sposób przedstawiania informacji. Nie chodzi o porównywanie wagi poszczególnych ludzkich istnień czy tragedii – każda jest niepowetowaną stratą. Chodzi o zwrócenie uwagi na brak spójności w publicznym dyskursie i odbiorze społecznym, który z jednej strony potrafi wpaść w zbiorową panikę z powodu "jednego na milion", gdy dotyczy to określonej grupy i rodzaju zagrożenia, a z drugiej bagatelizuje ten sam poziom ryzyka, gdy dotyczy innej grupy i innego kontekstu. Taka niekonsekwencja nie służy budowaniu zaufania społecznego, a jedynie pogłębia podziały i wzajemne niezrozumienie. Warto o tym pamiętać, ważąc słowa i kształtując narrację o ryzyku, strachu i ludzkich tragediach, niezależnie od tego, kogo dotyczą.

_{Oprac. redaktor Gniadek}

Autor tekstu oświadcza, że zamieszczony przez niego komentarz jest prywatną opinią, do której ma prawo zgodnie z art. 54 Konstytucji RP

Fot. ilust. rynekzdrowia.pl