Koniec polskiej iluzji wolności. Czy dobrobyt społeczny wykiełkuje z ruiny III RP?

"Nie ma wolności bez odpowiedzialności, a odpowiedzialność jest miarą dojrzałości wspólnoty."

* * *

Felieton „Od Ideologii Wolności do Etyki Wspólnoty”

Wielka Wyczerpana Obietnica

 Przez ponad trzy dekady, polski model transformacji gospodarczej w III RP opierał się na jednym, potężnym fundamencie: wolności. Osobistej, gospodarczej, politycznej. W świetle tej idei, interwencje państwa postrzegano jako zagrożenie, a rynek – jako najdoskonalszego arbitra alokacji zasobów. Dziś, jak słusznie zauważa dr Jan Oleszczuk-Zygmuntowski z Polskiej Sieci Ekonomii, ten model osiągnął swój naturalny kres. Puste slogany o wolności, które miały budować dobrobyt, okazały się niewystarczające. Stojąc u progu nowej epoki, musimy odpowiedzieć na fundamentalne pytanie: na jakich wartościach zbudujemy kolejny rozdział polskiej gospodarki i życia społecznego?

Ekonomia wartości: Przepis na dobrobyt społeczności zamiast wolnościowego dogmatu.

Etyczny Mianownik Gospodarki

 Ekonomia nigdy nie była dziedziną czysto techniczną. Krytyka, jaką formułuje Oleszczuk-Zygmuntowski, każe nam spojrzeć na nią przez pryzmat socjologii i etyki. To, co uchodził za neutralny mechanizm rynkowy, jest w istocie głębokim odzwierciedleniem moralnych aksjomatów danej społeczności.

 Weźmy przykład płacy. Jej wysokość jest nie tylko wynikiem gry popytu i podaży; jest przede wszystkim świadectwem tego, jaką wartość moralną jako społeczeństwo przypisujemy konkretnej pracy i godności człowieka. Jeżeli pracownik otrzymuje wynagrodzenie uniemożliwiające mu godne życie, to nie jest to tylko problem ekonomiczny – jest to porażka aksjologiczna, zdrada zasady sprawiedliwości społecznej. W poważnej perspektywie moralnej, od biblijnej troski o wdowę, sierotę i obcego, aż po współczesną naukę społeczną, imperatywem jest gospodarka działająca w służbie społeczeństwu, nie odwrotnie.

Cena Nieograniczonej Wolności

 Historycznie, polskie dążenie do wolności było zrozumiałe i szlachetne, uosabiane przez słowa Tadeusza Kościuszki. Jednak w duchu neoliberalizmu, wolność zeszła na manowce, stając się często synonimem swobody działania dla producentów i kapitału, kosztem wolności obywateli – wolności od strachu, od niedostatku, od braku dostępu do podstawowych dóbr.

 Socjologia i psychologia społeczna alarmują: ten późny kapitalizm, nastawiony na rywalizację i akcelerację, prowadzi do rozpadu więzi społecznych, poczucia alienacji i braku kontroli nad własnym życiem. To jest właśnie koszt zewnętrzny ideologii nieograniczonej wolności.

 Klucz do cywilizacyjnego rozwoju, jak podkreśla gość podcastu, leży w zarządzaniu efektami zewnętrznymi. Czymże jest efekt zewnętrzny, jeśli nie moralną odpowiedzialnością za konsekwencje naszych działań, które dotykają innych? Przykład biernego palenia, wymagającego regulacji prawnych, jest tu doskonałą metaforą. Nasza indywidualna "wolność" kończy się tam, gdzie zaczyna się zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa wspólnoty.

Odpowiedzialność i Dobro Wspólne

 Fundamentem nowego modelu musi być powrót do idei Dobra Wspólnego. Dobro wspólne, takie jak publiczna ochrona zdrowia, edukacja czy zaufanie społeczne, nie powstaje w wyniku sumowania indywidualnych interesów. Wymaga ono współpracy, uznania norm moralnych i akceptacji różnorodności.

 Jeśli chcemy, aby wolność była czymś więcej niż tylko pustym hasłem, musimy osadzić ją w kontekście dobrobytu społeczności. Dr Oleszczuk-Zygmuntowski wskazuje na praktyczne przykłady: odrodzenie lokalnych społeczności w Cleveland i Preston poprzez wspieranie spółdzielni oraz lokalnych inicjatyw gospodarczych. W tych modelach, zaufanie społeczne nie jest miłym dodatkiem, lecz kluczowym kapitałem ekonomicznym.

Zmiana Wymaga Woli

Wyczerpanie się dotychczasowego modelu stawia przed nami pilny dylemat odpowiedzialności. Nowe decyzje gospodarcze, przemysłowe i społeczne nie mogą być podejmowane w próżni. Musimy dokonać przewartościowania: uznać, że droga do prawdziwej wolności wiedzie poprzez dobrobyt społeczny. Oznacza to gotowość do regulowania szkodliwych efektów zewnętrznych, wspierania współpracy ponad rywalizacją i budowania kultury zaufania.

Polska, jako wspólnota, musi zjednoczyć się wokół tych nowych, etycznych filarów. Odpowiedzialność za ten proces spoczywa nie tylko na decydentach politycznych, ale na każdym uczestniku życia społecznego i gospodarczego – w lokalnych inicjatywach, w wyborach konsumenckich, w stosunku do pracownika. Tylko wtedy, gdy zrezygnujemy z dogmatycznej obrony swobody kosztem wspólnoty, mamy szansę na regenerację – nie tylko gospodarki, ale przede wszystkim rozbitych więzi społecznych i poczucia sensu w świecie późnego kapitalizmu.

* * *

^{| Gospodarka Wartości | Dobrobyt Społeczny | Etyka w Ekonomii | Polska Sieć Ekonomii | Odpowiedzialność Społeczna |}

_{Oprac. pre 25/11/2025,
redaktor Gniadek}

Co zyskuje czytelnik:

 Zrozumienie, dlaczego dotychczasowy model rozwoju Polski się wyczerpał, poznanie kluczowych moralnych i socjologicznych fundamentów nowej gospodarki oraz świadomość własnej odpowiedzialności w budowaniu silniejszej i sprawiedliwszej wspólnoty.

_{Fot. ilust. konstytucja-rp.pl - Art.22. Zasada wolności gospodarczej - Konstytucja Rzeczypospolitej ...}

_{[ Nota: Materiał opracowano ze starannością przy użyciu językowego narzędzia generatywnego modelu w celach rozrywkowych w oparciu o dostarczone dane, choć może zawierać niezamierzone błędy np. językowe. ]}