Aktualizacja
Znalazłem następujące stwierdzenie dotyczące radiowysokościomierza RW5 odnośnie sygnalizacji zejścia poniżej wysokości decyzji:
В приемопередатчике имеется схема выдачи звукового сигнала опасной высоты. При пролете опасной высоты сверху вниз с указателя высоты выдается сигнал опасной высоты в виде напряжения 27 В, которое включает реле времени устройства звуковой сигнализации. Звуковой сигнал выдается в виде переменного напряжения частоты 400 Гц в течение 3—9 с.
Podobnie w dokumencie "Василий Петрович, ЖАВОРОНКОВ РАДИОЭЛЕКТРОННОЕ ОБОРУДОВАНИЕ САМОЛЕТА ТУ-154М" napisano:
Выдача звукового сигнала опасной высоты производится устройством звуковой сигнализации при пролете опасной высоты сверху вниз в течение 3—9 секунд.
To oznacza, że sygnał 400 Hz słyszalny w kanale 4 CVR był sygnalizacją zejścia poniżej wysokości decyzji, bowiem upada argument, że taka sygnalizacja powinna była trwać krótko (w domyśle 1 do 2 sekund).
W tej sytuacji muszę przyjąć, że sygnał o częstotliwości 300 Hz był przypadkowym sygnałem odebranym przez aparaturę łączności samolotu i że nie było żadnego działania pilotów na wysokości bliskiej 60 m, która miała na celu włączenie jakiejś aparatury automatycznego sterowania odejściem samolotu - teza postawiona w notce w oparciu o przedstawioną interpretację sygnału 400 Hz jest nieprawdziwa.
Przepraszam wszystkich czytelników mojego bloga, których wprowadziłem w błąd oryginalną treścią notatki, którą można znaleźć poniżej.
Jednym z dokumentów dotyczących analizy katastrofy smoleńskiej, opublikowanych przez prokuraturę był raport [1]. W opublikowanym tam stenogramie tego, co zapisał rejestrator CVR można znaleźć dwa fragmenty:
8:40:50.594 - 8:40:52.840 [Sygnał 300Hz]
8:40:50.905 - 8:40:57.377 [Sygnał 400Hz]
W obu przypadkach chodzi o sygnał zapisany w kanałach 1 i 2. Trochę nie dowierzałem, że rzeczywiście obie te sygnalizacje się pojawiły, dlatego napisałem sobie odpowiedni program, wykonujący analizę spektralną sygnału dźwiękowego, poddałem tej analizie stosowny fragmentu zapisu CVR i zobaczyłem wyniki jak na rysunku 1 i 2.
Rys 1. Widmo sygnału w kanale 1 z godziny 8:40:50.594
Rys 1a. Widmo sygnału w kanale 3 z godziny 8:40:50.594
Rys 2. Widmo sygnału w kanale 1 z godziny 8:40:50.905
W obu przypadkach analizie podlegały fragmenty o długości około 166 milisekund. Z tym, co widać na tych rysunkach nie da się dyskutować: obie częstotliwości są w sygnale widoczne. W pierwszym przypadku widać w widmie także udział częstotliwości wynikających z końcowego fragmentu wypowiedzi nawigatora „70”, która miała miejsce w tym samym czasie, ale 300 Hz jest widoczne. W przypadku drugim, 400 Hz jest częstotliwością dominującą w widmie.
Obecność 300 Hz w sygnale z godziny 8:40:50.594 jest wytłumaczalna: to jest rezultat wykrycia przez radiowysokościomierz osiągnięcia wysokości decyzji. Jednak to, co widać na rysunku 2 nie daje się tak prosto wytłumaczyć. To jest tzw. długa sygnalizacja akustyczna generowana przez blok БЗС-3-1 w ABSU - długa, bo trwająca standardowo 8 sekund.
W analizowanym przypadku sygnał 400 Hz trwał od 8:40:50.905 do około 8:40:55.063, po czym nastąpiło odłączenie kanału podłużnego ABSU i prawdopodobnie to spowodowało przejęcie sterowania w bloku БЗС-3-1 przez układy monitorujące tego typu zdarzenia i tym samym przedłużenie sygnalizacji do 8:40:57.377.
Problem z rozpoczęciem generowania sygnału 400 Hz o godzinie 8:40:50.905 jest następujący: schematy i opis bloku БЗС-3-1 w dokumencie ABSU wskazują kilka możliwych przyczyn jego włączenia, tylko z którym przypadkiem mamy tu do czynienia? Oto, co na ten temat napisano w dokumencie [2] w rozdziale „БЛОК ЗВУКОВОЙ СИГНАЛИЗАЦИИ БЗС-3-1 - ОПИСАНИЕ И РАБОТА” (strony 421 do 430):
„Блок звуковой сигнализации предназначен для выдачи сигнала на включение звуковой сигнализации в следующих случаях:
I) Длительного сигнала (8с) при отказах демпферов курса, крена или тангажа в режиме штурвального управления.
2) Длительного сигнала (8 с) при критических отказах системы АБСУ-154-2 в автоматических режимах в боковом и продольном каналах при поступлении команд УПРАВЛЯЙ ТАНГАЖ. или УПРАВЛЯЙ КРЕНОМ соответственно.
3) Длительного сигнала (8 с) при критических отказах автомата тяги в режиме стабилизации и управления скоростью через автомат тяги.
4) Кратковременного сигнала при отключении режима автоматического управления и стабилизации в обоих каналах.
5) Длительного сигнала при стопорении секторов газа в режиме стабилизации скорости через автомат тяги.
6) Кратковременного сигнала при отключении режима стабилизации и управления скоростью через автомат тяги и при отключении питания автомата тяги.”
Najbardziej prawdopodobny jest przypadek 2 (i potem przedłużenie wg punktu 4), tylko powstaje pytanie: dlaczego wobec tego w zapisie MSRP-64 w tym samym czasie nie odnotowano sygnalizacji SYGNINTEGR wg ATM-QAR, będącej odpowiednikiem generowanego przez БЗС-3-1 sygnału ИСО? Po analizie schematów i opisu БЗС-3-1 nasuwa się jedyne możliwe wytłumaczenie: komenda УПРАВЛЯЙ ТАНГАЖ. lub УПРАВЛЯЙ КРЕНОМ miała charakter impulsowy. Wg dokumentacji [2], przy takim impulsowym przebiegu komendy rzeczywiście sygnalizacja akustyczna mogła się włączyć, a stan aktywności ИСО mimo to nie powstał. Zdecydowała o tym konstrukcja bloku БЗС-3-1, gdzie obie te komendy są obsługiwane dwojako:
- przez przekaźniki P2 i P3 wyłapujące stany stabilne sygnałów;
- przez przekaźniki P1 i P19 wyłapujące poprzez układy różniczkujące RC zmiany impulsowe.
Wyraźnie widać to na schemacie bloku БЗС-3-1, którego fragment przedstawiono na rysunku 3.
Rys 3. Fragment schematu БЗС-3-1
Krótkie impulsy rozważanych komend powodują włączenie sygnalizacji akustycznej, ale włączenie sygnalizacji ИСО nastąpi tylko wtedy, gdy z radiowysokościomierza pojawi się sygnalizacja: „poniżej 60 m”. Jak można zobaczyć na rysunku 4: o godzinie 8:40:50.905 samolot nie zszedł jeszcze poniżej 60 m.
Rys 4. Parametry lotu samolotu w fazie podejścia do lądowania
Zwracam uwagę na to, że wg zapisów rejestratorów MSRP-64 i ATM QAR sygnał RW pojawił się o 08:40:51.305, gdy samolot był dokładnie na wysokości 60 m. To było około 700 ms później niż pojawiła się sygnalizacja akustyczna 300 Hz oznaczająca „wysokość decyzji”. Wysokość 60 m obowiązuje w wielu układach sterowania w systemie ABSU i z tego powodu z radiowysokościomierza musi być podawany sygnał wykrycia takiej właśnie wysokości, bez względu na to, co ustawiono jako „wysokość decyzji”. Pozwolę sobie podać w wątpliwość, to co napisano w dokumencie [3], że rejestratory MSRP-64 FDR zapisują moment osiągnięcia „wysokości decyzji” ustawionej na RW5. Według mnie zapisują to, co widać na rysunku: moment zejścia do wysokości 60 m. Ta różnica nie ma znaczenia dla wykonanej tu analizy: nawet gdyby na wysokościomierzu „wysokość decyzji” była ustawiona dokładnie na 60 m, to ani impulsowa komenda УПРАВЛЯЙ ТАНГАЖ. ani УПРАВЛЯЙ КРЕНОМ, które pojawiały się na wysokości powyżej 60 m, nie spowodowałby powstania aktywnego stanu sygnału ИСО. Powstałby za to inny problem: skąd się wzięła sygnalizacja 300 Hz o godzinie 8:40:50.594, skoro nie była to sygnalizacja osiągnięcia „wysokości decyzji”?
Tę część analizy mamy już poza sobą: sygnalizacja 400 Hz o godzinie 8:40:50.905 najprawdopodobniej powstała jako rezultat komendy УПРАВЛЯЙ ТАНГАЖ. lub УПРАВЛЯЙ КРЕНОМ otrzymanej z któregoś z bloków ABSU. Najciekawsze jednak jest wciąż przed nami – teraz należy wskazać, z którego bloku otrzymano komendę i co takiego zrobili piloci, że taka komenda powstała. Samolot PLF102 został przez podkomisję Macierewicza uszkodzony w takim stopniu, że nie da się go wykorzystać do przeprowadzenie eksperymentów wyjaśniających sytuację, pozostaje zatem tylko uważna analiza dokumentacji ABSU.
W poszukiwaniu przyczyny powstania sygnalizacji 400 Hz pomocny może być następujący fragment opisu bloku БЗС-3-1 w dokumencie [2]:
"Блок обеспечивает отключение длительной звуковой сигнализации:
1) При любых отказах - при поступлении команд от кнопок КБО левого или правого пилота.
2) При отказах в боковом канале - при поступлении команда от выключателя КРЕН на пульте ПУ-46.
3) При отказах в продольном канале - при поступлении команда от выключателя ТАНГАЖ на пульте ПУ-46.
4) При любых отказах - при поступлении команда включения режима УХОД.
5) При отказах в автомате тяги - при отключении питания автомата тяги. "
Z punktu 4 wynika, że gdyby pilotom udało się włączenie trybu УХОД, sygnalizacja 400 Hz zostałaby wyłączona. Wiemy jednak, że nie została wyłączona i z tego wynika, że jeśli nawet naciskali przycisk УХОД na wolancie, sterowanie samolotu nie weszło w aktywny tryb odejścia.
Z góry ostrzegam chętnych do komentowania tego co napisałem wyżej: proszę mi tu nie pisać o żadnych blokadach wolantu, wybuchach, uprowadzeniu samolotu, fałszowaniu zapisów rejestratorów itp. Takie komentarze wywalę od razu bez uzasadniania dlaczego. Uważam, że to co napisałem jest zbyt ważne dla ustalenia tego, co piloci próbowali zrobić na wysokości około 60 m podczas lotu PLF101 w Smoleńsku, aby tolerować tu wszelkiego rodzaju błazenady. Przyczyny pojawienia się sygnalizacji 400 Hz należy szukać w dokumentacji ABSU, w powiązaniu z analizą tego, co zrobili piloci.
Bibliografia
[1] Andrzej Artymowicz, WOJSKOWA PROKURATURA OKRĘGOWA W WARSZAWIE, Sygn. akt Po. Śl. 54/10, Załącznik nr 8, “Cyfrowe przetwarzanie i analiza dźwięku rejestratora dźwiękowego MARS-BM z samolotu TU-154M 101”
[2] АВТОМАТИЧЕСКАЯ БОРТОВАЯ СИСТЕМА УПРАВЛЕНИЯ АБСУ-154-2, РУКОВОДСТВО ПО ТЕХНИЧЕСКОЙ ЭКСПЛУАТАЦИИ, Часть 1, ОБЩИЕ СВЕДЕНИЯ О СИСТЕМЕ АБСУ-154-2
[3] Ty154M 142.00.00 БОРТОВЫЕ СРЕДСТВА КОНТРОЛЯ И РЕГИСТРАЦИИ ПОЛЕТНЫХ ДАННЫХ - ОПИСАНИЕ И РАБОТА
