Jednym ze zdarzeń odnotowanych podczas katastrofy było zerwanie linii energetycznej. Położenie miejsca zdarzenia pokazuje rysunek 1. Było to na chwilę przed tym, gdy nastąpiło zderzenie z drzewem odnotowane w logu systemu TAWS jak alert #38.
Rys 1. Miejsca kolizji wg MAK
Odległość od miejsca zerwania linii energetycznej, do miejsca zderzenia z drzewem, które spowodowało powstanie zdarzenia ”Landing” wynosiła około 45 metrów. Przy prędkości rzędu 75m/sek pokonanie tej odległości zajęło 0.6 sekundy. Samo zdarzenie odnotowane zostało przez system TAWS około 100ms później (ze wskazaniem pozycji odległości o około 7 do 8 metrów od miejsca zderzenia). To przesunięcie jest związane z tym, że TAWS otrzymuje z FMS informacje o pozycji (w postaci komunikatów L310+L340 oraz L311+L341 na łączu ARINC 429) co 100 milisekund i dopiero wtedy może ustalić pozycję tego, co zauważono.
Rys 2. Przebieg sygnału w kanale 1 CVR
Usytuowanie obu zdarzeń w czasie pokazuje rysunek 2, na którym przedstawiono przebieg sygnału zapisywanego w kanale 1 rejestratora CVR. Na lewo od czerwonej kreski z napisem „Linia ener.” widać przebieg sygnału odpowiadającego słyszalnemu komunikatowi „PULL UP” z systemu TAWS. Na prawo od tej kreski widać odnotowane w kanale 1 zakłócenie, które powstało w chwili zerwania linii energetycznej. Zakłócenie to uchwyciła i przekazała do rejestratora CVR aparatura łączności radiowej w samolocie.
Wzmacniacze kanałów 1 i 2 rejestratora MARS-BM mają układy automatycznej regulacji wzmocnienia (ARW), które wyrównują średni poziom sygnału w różnych chwilach czasowych. Oznacza to, że silne zakłócenie, które pojawiało się w chwili zerwania linii energetycznej mogło spowodować wytłumienie poziomu rejestracji (widocznych na wykresie) dalszych sygnałów, które pojawiły się po około 100 ms.
Na lewo od czerwonej kreski z napisem „TAWS#38” widać przebieg sygnału odpowiadającego niedokończonemu komunikatowi „PU…”. To daje się zinterpretować jako zakończenie wyprowadzania sygnalizacji akustycznych przez TAWS z powodu wykrycia zdarzenia „Landing”.
Jak widać na rysunku 3 nie da się zauważyć zakłócenia sygnału w kanale 3, choć pewne efekty akustyczne są słyszalne. Nie da się tego jednak jednoznacznie wyodrębnić, bo w zbliżonym czasie pojawia się końcówka wypowiedzi „…mać”. Wzmacniacze kanałowe dosyć dobrze bronią się przed przenikaniem zakłóceń do zapisu, bo linie sygnałowe są ekranowane, podobnie jak wzmacniacz mikrofonowy USM, a napięcia zasilające są podwójnie stabilizowane:
- stabilizatorem ogólnym rejestratora MARS-BM;
- indywidualnymi stabilizatorami dla poszczególnych kanałów.
W kanale 3 przez około 0.5 sekundy widać spadek amplitudy sygnału, nie da się tego jednak powiązać z zerwaniem linii energetycznej, bo dokładnie takie same efekty widać w zapisach wcześniejszych. Wzmacniacz kanału 3 rejestratora MARS-BM nie ma układu ARW i dlatego wahania poziomu zachowują się w zapisie bez żadnych korekt.
Na rysunku 3 można natomiast zobaczyć przesunięcie o około 100 milisekund od momentu zderzenia samolotu z drzewem, kiedy pojawił się efekt akustyczny, do momentu odnotowania zdarzenia „TAWS#38.
Rys 3. Przebieg sygnału w kanale 3 CVR
Na rysunku 4 przedstawiono przebieg sygnału w kanale 4 CVR w odpowiadającym czasie. Mimo, że widać tam zakłócenia sekwencji odliczania impulsów, nie da się tych zakłóceń jednoznacznie powiązać z zerwaniem linii energetycznej, bo zaczynają się i kończą wcześniej. Nie da się ich także powiązać ze wstrząsami spowodowanymi zderzeniami z drzewami – są inaczej rozłożone w czasie. Te błędy w odliczaniu sekwencji impulsów synchronizujących są rezultatem zakłóceń przenikających do urządzenia UsS-16 z systemu zasilania w samolocie.
Rys 4. Przebieg sygnału w kanale 4 CVR
Opisywane wyżej efekty zarejestrowane w kanałach rejestratora CVR zostały przedstawione po raz pierwszy w raporcie Andrzeja Artymowicza dla NPW [1] - ta notka jest tylko przypomnieniem tego, co zawiera raport, z dodaniem kilku szczegółów. Przedstawiony powyżej moment charakterystyczny oznaczony jako „zerwanie linii energetycznej” ma przypisany inny czas niż to przedstawiono w stenogramie zwartym w raporcie. W raporcie podano czas 8:40:00.523 dla odnotowanego efektu w kanale 1. Według mnie wartość 40 minut, to jest oczywista pomyłka redakcyjna – uważam, że powinno być 41 i dlatego w notce poprawiłem tę wartość.
[1] Załącznik nr 8, “Cyfrowe przetwarzanie i analiza dźwięku rejestratora dźwiękowego MARS-BM z samolotu TU-154M 1011” opracował: Andrzej Artymowicz
[2] В.П.ЖАВОРОНКОВ РАДИОЭЛЕКТРОННОЕ ОБОРУДОВАНИЕ САМОЛЕТА TY-154M и его летная эксплуатация, Москва МЕНАТЕП-ИНФОРМ 1995
[3] INTERSTATE AVIATION COMMITTEE, AIR ACCIDENT INVESTIGATION COMMISSION, FINAL REPORT ……
