Wykrycie spisku w armii rosyjskiej - „Ziemia i Wolność” - i aresztowania kontaktujących się z polską konspiracją oficerów przyspieszyły decyzję władz rosyjskich o brance. Ok. 2000 najbardziej ideowej młodzieży polskiej postanowiono wcielić do wojska. Plan powstania, którego autorem był Zygmunt Padlewski., zakładał utworzenie bazy w Płockiem, Białostockiem i na Podlasiu. Umożliwiało to nielegalny przerzut broni przez granicę zaboru pruskiego, a jednocześnie odcinało bezpośrednie połączenie Warszawy i Modlina z Rosją – wyjaśnia p. Bogdan Klejn, kustosz Muzeum Wojska Polskiego. Wybuch zaplanowano na noc z 21 na 22 stycznia 1863 r. a dyktatorem powstania mianowano Ludwika Mierosławskiego. W celu zdobycia broni – pierwsze oddziały uzbrojone były jedynie w broń palną myśliwską, a nie brakowało powstańców uzbrojonych jedynie w kije - planowano jednoczesne uderzenie na większość małych garnizonów i posterunków wojskowych. Na chorągwiach powstańczych dominowało hasło: „Wolność, Równość, Braterstwo”. Przybyły z Francji Mierosławski objął dowództwo oddziału na Kujawach, ale po klęsce pod Nową Wsią (21 lutego), opuścił kraj. Dyktatura upadła. Naczelnik wojskowy województwa bialskiego, Roman Rogiński, stoczył na Podlasiu szereg pomyślnych potyczek, ale po klęsce pod Borkami (25 lutego), został wydany przez chłopów Rosjanom. Po upadku dyktatury Mierosławskiego stronnictwo „białych” wysunęło na dyktatora powstania wsławionego pierwszymi bojami gen. Mariana Langiewicza. Zamierzał on skoncentrować większe siły, wyzwolić część Kielecczyzny i Krakowskiego i utworzyć tam bazę powstania, opartą o granicę austriacką, zza której możliwe były dostawy broni i dopływ ochotników. Jednakże po ciężkich walkach i ostatecznej przegranej pod Grochowiskami (18 marca 1863 r.) zmuszony był przekroczyć granicę austriacką.
